تابستانی سوزان و پاییزی بی‌بارش
ایران در آستانه بحران آبی است و براساس گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی میانگین بارش ۳۷.۱درصد کاهش یافته است. در ۳۰ استان، کمتر از میزان طبیعی بوده است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ ایران در سال ۱۴۰۴ با یکی از خشک‌ترین دوره‌های خود مواجه است؛ کم‌بارشی گسترده در تمامی استان‌ها، کاهش قابل‌توجه ذخایر آبی و نگرانی‌های جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی، این سؤال را مطرح می‌کند که آیا کشور می‌تواند از بحران آب عبور کند؟ با پیش‌بینی‌های هواشناسی که از وضعیت بحرانی منابع آبی و احتمال خشکسالی در ماه‌های پیش‌رو خبر می‌دهند، تهران و دیگر مناطق کشور در آستانه یک تابستان سخت و پاییز خشک قرار دارند.
کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال جاری
بر پایه گزارش مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۵ فروردین، میانگین بارش کشور ۳۷.۱ درصد کاهش یافته است. در ۳۰ استان، بارش‌ها کمتر از حد نرمال بوده و تنها استان مازندران افزایش ۲.۲ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت داشته است.
بیشترین کاهش بارش‌ها با 75.9 درصد مربوط به استان هرمزگان است. پس از این استان، سیستان و بلوچستان با کاهش 75.4 درصدی بارش‌ها قرار دارد. در استان آذربایجان شرقی نیز بارش‌ها نسبت به دوره بلندمدت 60 درصد کاهش یافته است. تا نیمه اسفند ماه سال قبل بارش‌ها در استان مذکور 62.2 رشد منفی را ثبت کرده بود. در تهران، طی دوره بلندمدت 195.5 میلی‌متر بارش ثبت شده، اما در سال آبی جاری این میزان با کاهش 81 میلی‌متری مواجه شده و افت 41.4 درصدی را رقم زده است.
در استان تهران هم میزان بارش تا یازدهم بهمن سال گذشته تنها ۶۷.۱ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۳۹.۸ درصد کاهش نشان می‌دهد.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی چند روز پیش اعلام کرده بود که از ابتدای بهار، بارش‌ها کاهش یافته و دمای هوا افزایش داشته است. به گفته او این وضعیت تا پایان تابستان ادامه خواهد داشت. او به ایسنا گفته است که تهران از ابتدای سال آبی تا ۱۷فروردین ۱۲۳ میلی‌متر بارش دریافت کرده که ۳۸ درصد زیر نرمال است بنابراین ۷۵ میلی‌متر کمبود بارش دارد که معادل بیش از یک میلیارد متر مکعب بارندگی است البته با احتساب تبخیر یک چهارم آن، ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب کمتر از نرمال است.
*در چند ماه آینده چقدر باران داریم؟
براساس پیش‌بینی رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران در اردیبهشت‌ماه احتمالاً بارش‌ها در حد طبیعی با گرایش کمتر از نرمال خواهد بود. در خرداد ماه بارش‌ها کم و عمدتاً محدود به نیمه شمالی کشور می‌شود و در جنوب کشور بارش چندانی نخواهیم داشت. بر همین اساس مناطق مرکزی، فلات مرکزی و جنوب کشور با کم‌بارشی شدید در ماه‌های باقی‌مانده سال آبی مواجه خواهند بود.
او گفته است، در تابستان، جنوب شرق ایران مانند سیستان و بلوچستان، شرق هرمزگان و کرمان به دلیل بارش‌های موسمی وضعیت بارشی مطلوبی دارند. سایر نقاط کشور جز سواحل گیلان و مازندران و بخش‌هایی از آذربایجان طی این مدت معمولاً بارندگی ندارند.
به گفته وظیفه اقلیم گرم و خشک ایران وضعیت را به مراتب پیچیده‌تر خواهد کرد: «ایران در بعضی نقاط با کمبود جدی منابع آبی مواجه و در مناطقی مانند تهران با تنش شدید روبه‌روست. بارش سالانه در ایران یک سوم یا کمتر از متوسط جهانی است که به همین سبب اندک نوسانی در بارش، این اقلیم را دچار تَرسالی یا خشکسالی می‌کند. سرزمین ایران همواره با چالش کم‌آبی مواجه بوده است که وجود آثار تاریخی مانند قنات نیز بیانگر همین وضعیت است.»
*تابستان طولانی در انتظار ما
براساس یافته‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، ایران در آستانه یک پاییز کم‌بارش قرار دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد پدیده اقلیمی لانینا، که اکنون با میانگین دمای منفی ۰.۶ درجه در اقیانوس آرام فعال است، بر الگوی بارش کشور اثر منفی گذاشته و احتمال خشکسالی فصلی را افزایش داده است.
لانینا یک الگوی آب و هوایی پیچیده‌است که هر چند سال یک بار در نتیجه تغییرات دمای اقیانوس در نوار استوایی اقیانوس آرام رخ می‌دهد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که بادهای قوی آب گرم را در سطح اقیانوس از آمریکای جنوبی دور کرده و در سراسر اقیانوس آرام به سمت اندونزی می‌برند.
احد وظیفه در گفت‌وگو با ایسنا تأکید کرده است: «تجربه سال‌های گذشته نشان داده در فازهای لانینا یا حتی وضعیت خنثی، بارش در ایران اغلب کمتر از میانگین بلندمدت است. امسال هم طبق پیش‌بینی‌ها، احتمال غالب شرایط خنثی یا لانینای ضعیف تا زمستان ادامه خواهد داشت.»
از طرفی، مونسون هند – سامانه بارشی قدرتمندی که در تابستان فعال می‌شود – امسال قوی‌تر از حالت عادی عمل کرده و با جابه‌جا کردن سامانه پرفشار تابستانه به عرض‌های شمالی‌تر، مانع ورود زودهنگام هوای خنک و سامانه‌های بارشی به ایران خواهد شد.
مونسون(Monsoon) برگرفته از واژه موسم از زبان عربی به معنای فصل است؛ نامی برای بادهای فصلی)؛ تعریف سنتی مونسون تابستانه هند به بارش ماه های ژوئن، جولای، آگوست و سپتامبر گفته می‌شود. علت اصلی شکل گیری مونسون، تغییر سالانه بسیار زیاد دما در مناطق بزرگ خشکی در مقایسه با سطوح اقیانوس‌های همسایه است.
به گفته وظیفه «در مناطقی مثل سواحل غربی هند، مونسون روزانه هزاران میلی‌متر باران می‌آورد، اما ایران تحت تأثیر همین سیستم، گرما و خشکی بیشتری تجربه می‌کند. در چنین شرایطی، پاییز با تأخیر آغاز می‌شود و احتمال بارش زیر نرمال در بسیاری از مناطق کشور جدی اس.» کارشناسان اقلیم هشدار داده‌اند که با توجه به تداوم لانینا و قدرت‌گیری مونسون، باید منتظر پاییزی خشک‌تر و دیررس‌تر نسبت به سال‌های گذشته باشیم.
*تهران در آستانه تنش آبی
با این تفاسیر گزارش‌ها حاکی از آن است که وضعیت منابع آبی تهران در شرایط نگران‌کننده‌ای قرار دارد. به گفته مسئولان سازمان هواشناسی، سطح ذخایر مخازن آب در این استان مطلوب نیست و با توجه به جمعیت بالای پایتخت، صرفه‌جویی در مصرف آب باید به یک اولویت جدی تبدیل شود.
اطلاعات دریافتی از مرکز ملی اقلیم نشان می‌دهد که نیمی از آب مصرفی تهران به شرب اختصاص دارد و نیم دیگر در بخش‌های کشاورزی و صنعت مصرف می‌شود. در چنین شرایطی، کاهش بارندگی و کمبود ذخایر برف در ارتفاعات کشور، به‌ویژه در فصل زمستان، موجب کاهش جریان ورودی رودخانه‌ها شده و در نهایت بر میزان تغذیه سدها تأثیر منفی می‌گذارد.
کارشناسان همچنین هشدار داده‌اند که دمای هوا در ماه‌های آینده بین نیم تا یک و نیم درجه بالاتر از میانگین بلندمدت خواهد بود؛ موضوعی که هم موجب تبخیر بیشتر منابع آبی می‌شود و هم نیاز مصرف را افزایش می‌دهد. این وضعیت، پایتخت را در معرض تنش آبی بیشتری قرار می‌دهد.
از سوی دیگر گزارش‌های سازمان مدیریت بحران و سازمان آب کشور نشان می‌دهند که استان‌های جنوبی، به‌ویژه خوزستان و بوشهر، با کمبود شدید منابع آبی و کاهش شدید بارش‌ها مواجه‌اند. کاهش منابع آبی رودخانه‌های کارون و دز به‌ویژه در سال‌های اخیر، منجر به کاهش تأمین آب کشاورزی و شرب شده است.
همچنین با وجود بارش‌های بیشتر در استان‌های شمالی، افزایش دما و کاهش بارش‌های فصلی در این مناطق می‌تواند منجر به تهدید منابع آبی شود. براساس گزارش‌های سازمان هواشناسی ذخایر برف در ارتفاعات مازندران به‌طور چشمگیری کاهش یافته است و این کاهش ذخایر برف تأثیر مستقیمی بر تأمین آب در فصل‌های گرم خواهد داشت.
استان‌های مرکزی کشور نیز همچنان با بحران کم‌آبی مواجه هستند. در اصفهان، وضعیت بحرانی زاینده‌رود و کاهش شدید دبی آن، مشکلات جدی برای تأمین آب کشاورزی و شرب ایجاد کرده است. در چنین شرایطی، لزوم مدیریت مصرف، به‌ویژه در بخش شرب، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. اگر راهکارهای لازم برای کنترل مصرف به‌سرعت اجرایی نشود، تابستان پیش رو ممکن است با چالش‌های جدی در تأمین آب مواجه شویم.
