دست دوستی ژنرال به سوی اسد

مریم جعفری- کشورهای عربی پس از نزدیک به 10 سال قطع ارتباط با حکومت سوریه، رویکرد تازه‌ای در قبال دمشق در پیش گرفته‌اند و قصد احیای روابط با این کشور بحران‌زده و بازگرداندن آن به اتحادیه عرب را دارند. پس از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اکنون مصر در مسیر بهبود رابطه با سوریه قرار گرفته و پس از دیدار سامح شکری و فیصل مقداد، وزرای خارجه دو کشور در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، اکنون ژنرال عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر آماده می‌شود تا با بشار اسد، همتای سوریه‌ای‌‌ خود، تماس تلفنی برقرار کند. این تماس از آن جهت مهم است که پس از آغاز ناآرامی‌ها و جنگ داخلی سوریه در سال 2011 و حمایت قاهره از مخالفان بشار اسد، رابطه دو کشور قطع شد.

اما منابع مصری اعلام کرده‌اند که تماس قریب‌الوقوع میان عبدالفتاح سیسی و بشار اسد در چارچوب طرح‌های مصر برای گسترش نقش قاهره در پرونده سوریه و در سایه تلاش‌های مصر برای همگام‌شدن با ترکیه در حل‌وفصل پرونده‌های منطقه است. قاهره اعلام کرده که هرگز زیر بار رهبری ترکیه بر تحولات کشورهای عربی نمی‌رود اما در مقابل می‌تواند شراکت با ترکیه در این راستا را بپذیرد.

در حال حاضر تماس‌ها و دیدارهای مقام‌های امنیتی میان مصر و ترکیه به‌خوبی پیش می‌رود، اما گفته می‌شود غیر از دیدار اخیر وزرای خارجه دو کشور در نیویورک قرار نیست هیچ دیداری در سطح مقام‌های عالی‌رتبه میان دو کشور تا قبل از پایان سال 2021 برگزار شود و هر دیداری منوط به کاهش تنش‌ها میان دو طرف و همچنین میان مصر و ترکیه خواهد بود.

سامح شکری، وزیر خارجه مصر، پس از دیدار اخیر با همتای سوریه‌ای خود گفت: «واقعیت این است که مصر به‌ دنبال ایفای نقش فعال در پایان‌دادن به بحران سوریه است. اکنون که درگیری‌های نظامی در سوریه کاهش یافته است، ما باید در برقراری ارتباط مجدد میان دو کشور نقش داشته باشیم تا قدم‌های لازم برای حفظ توانایی‌های سوریه و خروج این کشور از بحران اقتصادی و بازگرداندن دمشق به جمع اتحادیه عرب برداشته شود».

از طرف دیگر، ترکیه هنوز موضع صریحی در قبال خواسته‌های مصر نگرفته و مهم‌ترین چالش‌ها میان آنکارا و قاهره به مسائل درباره پرونده لیبی مرتبط می‌شود. قاهره می‌خواهد ترکیه موضع واضحی درباره عقب‌نشینی نظامیانش از غرب لیبی تا زمان برگزاری انتخابات و بازنگری در توافق‌های امضاشده میان آنکارا و دولت وفاق ملی لیبی اتخاذ کند.

مانعی به نام ترکیه
مصر اخیرا پرونده سوریه را هم به پرونده‌های مهم و جنجالی میان دو کشور اضافه کرده است. در آخرین نشست میان دو طرف، هیئت امنیتی قاهره پس از مذاکره با مقام‌های امنیتی سوریه، خواسته‌هایی را درباره نقش ترکیه در سوریه ارائه کرد. اما هنوز قاهره هیچ پاسخ واضحی دراین‌باره دریافت نکرده است. مصر برای همگام‌شدن با ترکیه با هدف تقویت مواضعش در مذاکرات درباره پرونده‌های منطقه تلاش می‌کند. قاهره در خط بحران سوریه وارد شده تا با آنکارا درباره پرونده لیبی مذاکره کند. به‌ویژه اینکه مصر درک می‌کند که پرونده سوریه برای ترکیه همان اهمیت پرونده لیبی برای مصر را دارد.

مسئولان مصری به همتایانشان اعلام کردند که حضور ترکیه در سوریه باعث خشم قاهره می‌شود. ترکیه‌ هم در این نشست‌ها حضور روسیه در سوریه را مطرح و سؤال کردند که آیا این مسئله هم مصری‌ها را آزار می‌دهد؟ طرف مصری پاسخ داده که حضور مسکو در سوریه موقت است اما ترکیه نقش متفاوتی در سوریه دارد.

علاوه بر این، وضعیت بحرانی لبنان هم یکی‌ دیگر از دلایل نزدیکی مصر به سوریه برشمرده می‌شود. لبنان از زمان انفجار در بندر بیروت دچار وضعیت وخیم سیاسی و اقتصادی شده و در ماه‌های اخیر کمبود سوخت و قطعی برق شرایط را بحرانی‌تر کرده است. تاکنون تلاش‌های کشورهای منطقه و قدرت‌های بین‌المللی از‌جمله فرانسه برای خروج لبنان از این وضعیت نتیجه نداشته است و در هفته‌های اخیر ایران به لبنان سوخت ارسال کرده است و همین نکته نگرانی کشورهای منطقه ازجمله مصر را تشدید کرده است.

آنچه در رویکرد برخی از کشورهای عربی به‌ویژه مصر و اردن آشکار است، این است که به نظر می‌رسد آنها پذیرفته‌اند که نمی‌توانند ایران را در سوریه و لبنان به ‌طور کامل به حاشیه ببرند، اما می‌خواهند تا جایی که امکان دارد نقش ایران کم‌رنگ‌تر شود و ابزارهای خود برای چانه‌زنی و کسب امتیاز را بیشتر کنند.

به نظر می‌رسد این استدلال پشت تصمیم مصر و اردن برای بهره‌برداری از خط لوله گاز طبیعی عربی است که از اردن و سوریه عبور می‌کند تا گاز مصر را برای تولید برق به لبنان منتقل کند. درحالی‌که قاهره و امان این برنامه را برای کمک به پایان‌دادن به بحران سوخت در لبنان طراحی کرده‌اند، اما انگیزه‌های ژئوپلیتیک و محاسبات منطقه‌ای هم در این تصمیم نقش اساسی دارد.

بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب یکی‌ دیگر از انگیزه‌های مهم قاهره برای نزدیکی به دمشق محسوب می‌شود. اتحادیه عرب در نوامبر 2011، عضویت سوریه را به دلیل آنچه «واکنش خشونت‌آمیز حکومت دمشق و سرکوب اعتراضات مردمی در این کشور» خواند، معلق کرد. این اتحادیه همچنین خواستار خروج سفیران عرب از دمشق شد تا زمانی که دولت سوریه به‌ طور کامل به تعهدات خود در زمینه حمایت از غیرنظامیان عمل کند.

از آن زمان، چند کشور عربی که بر سقوط حکومت بشار اسد اصرار داشتند رابطه خود با دمشق را قطع کردند اما اکنون با گذشت نزدیک به 10 سال شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورده است. درحالی‌که سایر کشورهای عربی با ایالات متحده متحد شدند قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که سال‌ها از گروه‌های مخالف حکومت سوریه حمایت می‌کردند اکنون در مسیر بهبود رابطه با دمشق قرار گرفته‌اند. در این میان وضعیت مصر کمی متفاوت بود. قاهره در ابتدای ناآرامی‌های سوریه همراه با دیگر کشورهای عربی به قطع رابطه دیپلماتیک با دمشق پرداخت. اما پس از آنکه محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسلام‌گرای مصر، به‌ دست ارتش این کشور سرنگون و عبدالفتاح السیسی جانشین او شد موضع قاهره نسبت به دمشق تغییر کرد. از زمان به‌قدرت‌رسیدن سیسی، مصر چندان درگیر پرونده سوریه نبود و تنها به نظارت به اوضاع و زیرنظرداشتن اقدامات ترکیه، مهم‌ترین رقیب منطقه‌ای خود می‌پرداخت.

سیسی معتقد است که ارتش‌های ملی در جهان عرب ضامن حل بحران و حفظ امنیت و ثبات هستند. این اظهارات رئیس‌جمهور مصر سیگنالی برای حمایت از بشار اسد و ارتش سوریه تلقی شد. این حمایت در ماه‌های اخیر علنی‌تر شد تا اینکه قاهره هم مانند دیگر کشورهای عربی تصمیم گرفت برای جلوگیری از نفوذ غیر قابل مهار ترکیه و ایران در منطقه، نقشی فعالانه‌تر در بحران‌ها و چالش‌های منطقه ایفا کنند.

منبع: روزنامه شرق