کرونا و گفتمانی برای تغییر
رحیم عبادی-عضو هیئتعلمی دانشگاه فرهنگیان
1-هنری کیسینجر در یادداشتی در روزنامه والاستریت ژورنال در سوم آوریل 2020 نوشته بود آمریکا باید از شهروندان خود در قبال ویروس کرونا مراقبت کند و همزمان برای عصر جدید، برنامهریزی کند، زیرا او معتقد است جامعه جهانی بعد از کرونا احساس شکست میکند و بسیاری از نهادها کارکرد خود را از دست خواهند داد. واقعیت آن است که جهان مانند قبل نخواهد بود و برای جهان آینده باید تدبیری اندیشید. او سه راهکار برای جامعه آمریکا پیشنهاد میکند: 1- کنترل و درمان بیماری
کووید 19، 2- التیامبخشیدن به اقتصاد جهانی
3- صیانت از اصول نظم جهانی لیبرال مثل امنیت، نظم، رفاه اقتصادی و عدالت.
2- وقتی کرونا در جهان و از جمله در ایران فراگیر و گسترده شد، دو گروه مرجع تصمیمسازی و پناه مردم شدند. گروه پزشکان که راهنمای سلامت و حیات و پیشگیری از مرگ ناشی از کرونا هستند، گروه دیگر دولتمردان که از یکسو مسئول جان و امنیت مردم هستند و از سوی دیگر تأمینکننده نیازهای اقتصادی و اجتماعی مردم برای زندگی. به این منظور میتوانند مدرسه، دانشگاه، مسجد و محیطهای کسبوکار و اقتصادی را تعطیل کنند و همه اقشار جامعه را با دولت همراه کنند؛ امری که کمتر سابقه داشته است. این مهم موجب شد که مردم گفتمانی جدید را در جامعه ترویج دهند و در شبکههای اجتماعی به اشتراک بگذارند که از یکسو به نیازهای زیستی و سلامت آنها کمک میکند و از سوی دیگر به بازانگاری در شیوه مدیریت و اداره کشور و به عبارتی حکمرانی خوب در میان اقشار جامعه بهویژه در میان نخبگان رایج شود که آیا با شیوههای حکمرانی گذشته میتوان به نیازهای اساسی مردم ایران در شرایط پساکرونا پاسخ داد؟
3- مردم ایران مدتی است به اشکال مختلف نسبت به برخی سیاستها و رویکردهای کشور نقد دارند و از عملکرد دولت و برخی نهادها گلهمندند و به دنبال ایجاد شرایط جدید برای زیست خود در ایران هستند. مطالعات و بررسیها نشان میدهد که مردم ایران در شرایط عادی تمایل به تغییر ندارند بلکه حوادث همیشه منشأ تحولات بزرگ بوده است. ایرانیان بعد از انقلاب دوره جدیدی از تحول را آغاز کردهاند اما با فرازونشیبها و برخی از حوادث تلخ مانند جنگ تحمیلی، تحریمهای ظالمانه، حوادث طبیعی ویرانکننده مثل سیل و زلزله و... و حوادث مهم اجتماعی مثل دوم خرداد 76، حرکتهای اعتراضی سالهای 96 و ۹۸، سقوط هواپیمای اوکراینی و... و امروز شیوع گسترده کرونا در ایران فضایی خاص بر جامعه غلبه کرده است و این موضوع در فضای مجازی بهصورت بعضا غلوآمیز فضای روانی جامعه را متأثر کرده است، تا آنجا که رسانههای خارجی با ادبیات همیشگی خود یأس و ناامیدی این فضا را پژواک میدهند. در این شرایط همه به دنبال تغییر هستند، حتی برخی پا را فراتر نهاده، تصور میکنند که برای آینده زندگی خود و فرزندان خویش، باید به خارج از ایران مهاجرت کنند و برخی هم در درون با بیم و امید
روزگار میگذرانند و مهمترین پرسش بسیاری از آنها این است که چه باید کرد؟
4- فقدان گفتمان مؤثر برای آینده ایران، یکی از مسائل جدی امروز است. همه تلاشهای معطوف به مدیریت شرایط موجود است و حتی فراتر از این میتوان گفت در شرایط امروز گفتمان قالب در جامعه ما گفتمان پزشکی و درمانی است و آنچه سرنوشت همه امور مادی و معنوی را تعیینتکلیف میکند، ستاد ملی کرونا با دستورالعملهای پزشکی است. اگرچه جامعه ایران تا مدیریت و درمان کامل بیماری کووید 19 به راهبری گفتمان پزشکی نیاز دارد و از جامعه پزشکی با همه وجود سپاسگزار است اما همه نیازهای جامعه امروز و آینده نیازهای درمانی نیست بلکه در کنار آن نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی مهمتر از همه اینها حکمرانی خوب و شایسته است تا جامعه، دولت و حاکمیت بتواند خود را برای شرایط پس از کرونا آماده کند و بهویژه آنکه امروز دولت و حاکمیت به دلیل برخورداری از مدیریت شایسته و قابلتقدیر در مقابله با کرونا از موفقیت و نمره قابلقبول نزد مردم و شاخصهای سازمان بهداشت جهانی برخوردار شده است، باید خود را بهطور همهجانبه برای شرایط جدید مهیا کند و آن اهتمام به گفتمانی است که امید برای حل مسائل و معضلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را در جامعه افزایش دهد و
قدمهای بزرگ در این راستا بردارد و اینک که ویروس کرونا موجب همبستگی ملی و همدلی بیشتر مردم با دولت شده و مردم مرجعیت دولت را برای بهبود و اصلاح امور میپذیرند، لازم است اصلاحات لازم ایجاد شود.
5- رئیسجمهور دوران اصلاحات به مناسبت شرایط جدید جامعه ایران، راهکارهایی ارائه کردند که در میان جامعه بهویژه نخبگان اعم از موافق و مخالف بازتاب داشت. این امر نشاندهنده آن است که جامعه در حال تغییر ما نیازمند به گفتمانی جدید برای برونرفت از شرایط موجود و اتخاذ راهبردهایی برای آینده ایران است.
همچنانکه جامعه آمریکا و حتی جامعه جهانی خود را برای پوستاندازی و ورود به عهد پس از کرونا آماده میکنند. این فرصت مغتنمی است برای دولت و حاکمیت که با توجه به آمادگی مردم خود را برای شرایط جدید حکمرانی که دربرگیرنده مطالبات مردم در سالهای گذشته و پاسخ به آنهاست، فراهم آورد. گسترش همبستگی ملی، از موضوعات مطرحشده بود که در این شرایط کرونایی بخشهای مختلف جامعه باید در کنار هم قرار گیرند، به امور اقتصادی جامعه بهویژه مشاغل کوچک و متوسط که پایههای اقتصادی کشور هستند، بیشتر توجه شود. ذخایر ارزی برای توسعه اشتغال امروز در اختیار بخشهای تولیدی برای مشکلات اقتصادی قرار گیرد، و ... بنابراین دولت و مجموعه حکمرانی و نخبگان جامعه باید خود را برای یک اصلاحات همهجانبه آماده کند.
۶- دولت باید حمایتهای رهبری معظم انقلاب در این شرایط تاریخی را که در همه ابعاد پشتیبان دولت بوده است، قدر بداند و آن را زمینهای برای اصلاحات ضروری در کشور بداند. امروز که همه نهادهای اقتصادی، فرهنگی، دینی و حتی سیاسی از یک سو و قوههای قضائیه و مقننه و ستادکل نیروهای مسلح، دولت را در انجام مسئولیت ملی همراهی میکنند، لازم است این فرصت را مغتنم شمرده، در جهت تحقق همبستگی ملی گامهای اساسی برداشته شود و با عوامل تضعیفکننده همبستگی ملی مقابله کند.
7- بنمایه همبستگی ملی قانون اساسی است همه باید تلاش کنند همه کارها برمدار و مبنای قانون اساسی قرار گیرد زیرا قانون اساسی از سازوکارهای وحدتآفرین و تقویتکننده همبستگی ملی در هر کشوری محسوب میشود. خوشبختانه اصول مهم و مصرحی در قانون اساسی ایران به این موضوع پرداخته ازجمله مشارکت و مداخله مردم در سرنوشت خویش، حقوق و تکالیف شهروندی، هویت ملی و دینی و مشترک، لزوم توزیع مشترک و عادلانه منابع، عدالت قضائی، حفظ حریم خصوصی و آزادیهای مدنی و سیاسی و... شاخصهای همبستگی و اتحاد ملی هستند.
8- همبستگی اجتماعی بدون حمایت نهادها، انجمنها، گروههای مرجع، سازمانهای مردم نهاد، بخش خصوصی، احزاب، نخبگان علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی محقق نخواهد شد و باید سعی شود ائتلافهای مختلفی از همه اقشار، صنوف، نهادهای فرهنگی، رسانهها و مطبوعات و شبکههای اجتماعی شکل گیرد.کرونا فرصت تغییر برای گفتمانی جدید بهصورت مسالمتآمیز، قانونی و بدون خشونت و توأم با همدلی و همبستگی برای ایرانی بهتر و سربلند را به شایستگی فراهم کرده شایسته است با تدبیر از این تهدیدها فرصتی برای همبستگی اجتماعی ساخته شود تا کشور متحمل هزینههای سنگین جبران غفلت نشود.
1-هنری کیسینجر در یادداشتی در روزنامه والاستریت ژورنال در سوم آوریل 2020 نوشته بود آمریکا باید از شهروندان خود در قبال ویروس کرونا مراقبت کند و همزمان برای عصر جدید، برنامهریزی کند، زیرا او معتقد است جامعه جهانی بعد از کرونا احساس شکست میکند و بسیاری از نهادها کارکرد خود را از دست خواهند داد. واقعیت آن است که جهان مانند قبل نخواهد بود و برای جهان آینده باید تدبیری اندیشید. او سه راهکار برای جامعه آمریکا پیشنهاد میکند: 1- کنترل و درمان بیماری
کووید 19، 2- التیامبخشیدن به اقتصاد جهانی
3- صیانت از اصول نظم جهانی لیبرال مثل امنیت، نظم، رفاه اقتصادی و عدالت.
2- وقتی کرونا در جهان و از جمله در ایران فراگیر و گسترده شد، دو گروه مرجع تصمیمسازی و پناه مردم شدند. گروه پزشکان که راهنمای سلامت و حیات و پیشگیری از مرگ ناشی از کرونا هستند، گروه دیگر دولتمردان که از یکسو مسئول جان و امنیت مردم هستند و از سوی دیگر تأمینکننده نیازهای اقتصادی و اجتماعی مردم برای زندگی. به این منظور میتوانند مدرسه، دانشگاه، مسجد و محیطهای کسبوکار و اقتصادی را تعطیل کنند و همه اقشار جامعه را با دولت همراه کنند؛ امری که کمتر سابقه داشته است. این مهم موجب شد که مردم گفتمانی جدید را در جامعه ترویج دهند و در شبکههای اجتماعی به اشتراک بگذارند که از یکسو به نیازهای زیستی و سلامت آنها کمک میکند و از سوی دیگر به بازانگاری در شیوه مدیریت و اداره کشور و به عبارتی حکمرانی خوب در میان اقشار جامعه بهویژه در میان نخبگان رایج شود که آیا با شیوههای حکمرانی گذشته میتوان به نیازهای اساسی مردم ایران در شرایط پساکرونا پاسخ داد؟
3- مردم ایران مدتی است به اشکال مختلف نسبت به برخی سیاستها و رویکردهای کشور نقد دارند و از عملکرد دولت و برخی نهادها گلهمندند و به دنبال ایجاد شرایط جدید برای زیست خود در ایران هستند. مطالعات و بررسیها نشان میدهد که مردم ایران در شرایط عادی تمایل به تغییر ندارند بلکه حوادث همیشه منشأ تحولات بزرگ بوده است. ایرانیان بعد از انقلاب دوره جدیدی از تحول را آغاز کردهاند اما با فرازونشیبها و برخی از حوادث تلخ مانند جنگ تحمیلی، تحریمهای ظالمانه، حوادث طبیعی ویرانکننده مثل سیل و زلزله و... و حوادث مهم اجتماعی مثل دوم خرداد 76، حرکتهای اعتراضی سالهای 96 و ۹۸، سقوط هواپیمای اوکراینی و... و امروز شیوع گسترده کرونا در ایران فضایی خاص بر جامعه غلبه کرده است و این موضوع در فضای مجازی بهصورت بعضا غلوآمیز فضای روانی جامعه را متأثر کرده است، تا آنجا که رسانههای خارجی با ادبیات همیشگی خود یأس و ناامیدی این فضا را پژواک میدهند. در این شرایط همه به دنبال تغییر هستند، حتی برخی پا را فراتر نهاده، تصور میکنند که برای آینده زندگی خود و فرزندان خویش، باید به خارج از ایران مهاجرت کنند و برخی هم در درون با بیم و امید
روزگار میگذرانند و مهمترین پرسش بسیاری از آنها این است که چه باید کرد؟
4- فقدان گفتمان مؤثر برای آینده ایران، یکی از مسائل جدی امروز است. همه تلاشهای معطوف به مدیریت شرایط موجود است و حتی فراتر از این میتوان گفت در شرایط امروز گفتمان قالب در جامعه ما گفتمان پزشکی و درمانی است و آنچه سرنوشت همه امور مادی و معنوی را تعیینتکلیف میکند، ستاد ملی کرونا با دستورالعملهای پزشکی است. اگرچه جامعه ایران تا مدیریت و درمان کامل بیماری کووید 19 به راهبری گفتمان پزشکی نیاز دارد و از جامعه پزشکی با همه وجود سپاسگزار است اما همه نیازهای جامعه امروز و آینده نیازهای درمانی نیست بلکه در کنار آن نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی مهمتر از همه اینها حکمرانی خوب و شایسته است تا جامعه، دولت و حاکمیت بتواند خود را برای شرایط پس از کرونا آماده کند و بهویژه آنکه امروز دولت و حاکمیت به دلیل برخورداری از مدیریت شایسته و قابلتقدیر در مقابله با کرونا از موفقیت و نمره قابلقبول نزد مردم و شاخصهای سازمان بهداشت جهانی برخوردار شده است، باید خود را بهطور همهجانبه برای شرایط جدید مهیا کند و آن اهتمام به گفتمانی است که امید برای حل مسائل و معضلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را در جامعه افزایش دهد و
قدمهای بزرگ در این راستا بردارد و اینک که ویروس کرونا موجب همبستگی ملی و همدلی بیشتر مردم با دولت شده و مردم مرجعیت دولت را برای بهبود و اصلاح امور میپذیرند، لازم است اصلاحات لازم ایجاد شود.
5- رئیسجمهور دوران اصلاحات به مناسبت شرایط جدید جامعه ایران، راهکارهایی ارائه کردند که در میان جامعه بهویژه نخبگان اعم از موافق و مخالف بازتاب داشت. این امر نشاندهنده آن است که جامعه در حال تغییر ما نیازمند به گفتمانی جدید برای برونرفت از شرایط موجود و اتخاذ راهبردهایی برای آینده ایران است.
همچنانکه جامعه آمریکا و حتی جامعه جهانی خود را برای پوستاندازی و ورود به عهد پس از کرونا آماده میکنند. این فرصت مغتنمی است برای دولت و حاکمیت که با توجه به آمادگی مردم خود را برای شرایط جدید حکمرانی که دربرگیرنده مطالبات مردم در سالهای گذشته و پاسخ به آنهاست، فراهم آورد. گسترش همبستگی ملی، از موضوعات مطرحشده بود که در این شرایط کرونایی بخشهای مختلف جامعه باید در کنار هم قرار گیرند، به امور اقتصادی جامعه بهویژه مشاغل کوچک و متوسط که پایههای اقتصادی کشور هستند، بیشتر توجه شود. ذخایر ارزی برای توسعه اشتغال امروز در اختیار بخشهای تولیدی برای مشکلات اقتصادی قرار گیرد، و ... بنابراین دولت و مجموعه حکمرانی و نخبگان جامعه باید خود را برای یک اصلاحات همهجانبه آماده کند.
۶- دولت باید حمایتهای رهبری معظم انقلاب در این شرایط تاریخی را که در همه ابعاد پشتیبان دولت بوده است، قدر بداند و آن را زمینهای برای اصلاحات ضروری در کشور بداند. امروز که همه نهادهای اقتصادی، فرهنگی، دینی و حتی سیاسی از یک سو و قوههای قضائیه و مقننه و ستادکل نیروهای مسلح، دولت را در انجام مسئولیت ملی همراهی میکنند، لازم است این فرصت را مغتنم شمرده، در جهت تحقق همبستگی ملی گامهای اساسی برداشته شود و با عوامل تضعیفکننده همبستگی ملی مقابله کند.
7- بنمایه همبستگی ملی قانون اساسی است همه باید تلاش کنند همه کارها برمدار و مبنای قانون اساسی قرار گیرد زیرا قانون اساسی از سازوکارهای وحدتآفرین و تقویتکننده همبستگی ملی در هر کشوری محسوب میشود. خوشبختانه اصول مهم و مصرحی در قانون اساسی ایران به این موضوع پرداخته ازجمله مشارکت و مداخله مردم در سرنوشت خویش، حقوق و تکالیف شهروندی، هویت ملی و دینی و مشترک، لزوم توزیع مشترک و عادلانه منابع، عدالت قضائی، حفظ حریم خصوصی و آزادیهای مدنی و سیاسی و... شاخصهای همبستگی و اتحاد ملی هستند.
8- همبستگی اجتماعی بدون حمایت نهادها، انجمنها، گروههای مرجع، سازمانهای مردم نهاد، بخش خصوصی، احزاب، نخبگان علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی محقق نخواهد شد و باید سعی شود ائتلافهای مختلفی از همه اقشار، صنوف، نهادهای فرهنگی، رسانهها و مطبوعات و شبکههای اجتماعی شکل گیرد.کرونا فرصت تغییر برای گفتمانی جدید بهصورت مسالمتآمیز، قانونی و بدون خشونت و توأم با همدلی و همبستگی برای ایرانی بهتر و سربلند را به شایستگی فراهم کرده شایسته است با تدبیر از این تهدیدها فرصتی برای همبستگی اجتماعی ساخته شود تا کشور متحمل هزینههای سنگین جبران غفلت نشود.