گِل‌فشان‌های مکران زلزله‌های ناحیه فرورانش

یدئوهایی از گل‌فشان فعال‌شده در ساحل دریای مکران در جنوب استان سیستان و بلوچستان منتشر شد. فعالیت گل‌فشان دریایی در کف دریای مکران معمولا با زلزله‌های ناحیه فرورانش ساحل مکران مرتبط است. گل‌فشان‌های منطقه مکران با افزایش فعالیت گسل ساحلی مکران در برخی مناطق ‌مرتبط هستند. در 27 فروردین 1392 زمین‌لرزه گشت سراوان با بزرگای 7.8 در ساعت 15:14 بعدازظهر به وقت محلی بزرگ‌ترین زلزله ثبت‌شده در ایران در 67 سال ماقبل آن (از زلزله 1324 مکران در همان منطقه) بود و در چندین کشور احساس شد و ساختمان‌ها را از کویت در غرب خلیج فارس تا دهلی نو پایتخت هند تکان داد. ساکنان کراچی پاکستان را وحشت‌زده به خیابان‌ها فراری داد و باعث ایجاد لرزش در کشورهای حاشیه خلیج فارس شد. سازوکار آن زلزله نشان داد که به صورت کششی روی گسل فرورانش مکران و در 400 کیلومتری شمال ساحل مکران رخ داده است. شش ماه بعد در 24 سپتامبر 2012 در یک زمین‌لرزه کم‌عمق در آوران پاکستان با بزرگای 7.7 حداقل 300 نفر جان باختند و هزاران خانه که بیشتر آنها خشت بودند در استان بلوچستان فروریخت. این زمین‌لرزه تا مسقط (عمان) و دهلی نو (هند) نیز احساس شد. در فاصله تقریبا 400 کیلومتری، جزیره جدیدی در چندصد متری گوادر ظاهر شد! جزیره جدید که 18 متر ارتفاع، 30 متر عرض و 76 متر طول دارد «زلزله‌جزیره» نام دارد و پس از مدتی در دریا فرورفت. «زلزله‌جزیره» یک گل‌فشان ناشی از رخداد زمین‌لرزه بود. شاهدان همچنین حباب‌های آب حاوی گاز قابل اشتعال و ماهی مرده را گزارش دادند. در آتشفشان‌های گلی سابقا مطالعه‌شده مکران، منشأ باکتریایی گاز (عمدتا متان) جانوران روزنه‌دار مختلط کف و نانوفلورهای آهکی نشان داده است که سطح منبع گل در عمق زیرسطحی 2، 3 کیلومتری است. دبی گل تا 1.4 مترمکعب در ساعت و نرخ تخلیه گاز تا یک مترمکعب در ثانیه بوده است. گاه خروج گل نرم از کف دریا در عمق آب به تشکیل جزایر گلی می‌انجامد که بعضا در عرض چند ماه پس از ایجاد با برخورد امواج دریا از بین می‌روند. گسل فرورانش مکران به دو بخش مجزا تقسیم می‌شود. پراکندگی عمق زمین‌لرزه‌ها، به‌ویژه رویدادهای دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که صفحه فرورانش در غرب مکران شیب بیشتری نسبت به شرق مکران دارد. زلزله گوادور 1945 (بزرگای 8.1)، در نزدیکی تلاقی بخش شرقی و غربی فرورانش مکران رخ داد. زمین‌لرزه مهم دیگر در ناحیه مرکزی زلزله 18 ژانویه 2011 دالبندین پاکستان با بزرگای 7.0 بود. این زلزله‌ها در ژرفای کم رخ داده‌اند و شواهدی از محل تلاقی پوسته‌های اقیانوسی و قاره‌ای در گسل‌های معکوس کم‌زاویه هستند. سؤال مهم آن است که ارتباط زلزله با گل‌فشان «زلزله‌جزیره» چه بوده است. چنین گل‌فشان‌هایی می‌توانند توسط زلزله ایجاد شوند. گل‌فشان‌های مشابهی در زمین‌لرزه‌های پاکستان در سال‌های 1999 و 2010 مشاهده شده است. زلزله با بزرگای 8.1 در منطقه فرورانش مکران باعث سونامی شد و همچنین جزایر گلی جدیدی ایجاد کرد. جزیره‌هایی در حدود 250کیلومتری غرب کراچی در نتیجه زلزله 1945 ظاهر شدند. جزایر در ژانویه 1946 به صورت چهار جزیره جدید در مقابل سواحل گزارش شده است. این جزایر از خاک رس خاکستری مایل به آبی کم‌رنگ و همچنین بلوک‌های گل‌سنگی خاکستری، پوشیده از ارگانیسم‌های دریایی تشکیل شده بودند. گل‌فشان و لرزه‌خیزی ممکن است یک اثر محیط‌زیستی محیطی مرتبط با زلزله نیز تلقی شود.