چابهار در عزلت

 طالبان به دنبال راه ابریشم است و چین در نشست اخیر همسایگان افغانستان و در رفتاری شگفت‌آور این درخواست را پذیرفت؛ اتفاقی که بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران می‌تواند منجر به حذف بندر چابهار از راه ابریشم شود؛ چرا‌که پاکستان به دنبال اتصال افغانستان به رقیب بندر چابهار، یعنی بندر گوادر است و چین قبلا در این بندر سرمایه‌گذاری‌های سنگینی انجام داده است. از آن سمت چندی پیش هند هم در رفتاری اعجاب‌برانگیز از اختلافات دیرینه خود با پاکستان چشم پوشید و به جای انتقال محموله گندم خود از بندر چابهار به افغانستان، آن را از پاکستان به دست افغانستانی‌ها رساند. مقامات ایرانی می‌گویند که نه از عملکرد هند در بندر چابهار رضایت دارند و نه چین برای سرمایه‌گذاری در این بندر پا پیش گذاشته است و حالا به نظر می‌رسد که طالبان معادلات ترانزیت در راه ابریشم را عوض کرده است!

موافقت چین با حضور افغانستان در راه ابریشم

در نشست اخیر همسایگان افغانستان خبر مهمی برای راه ابریشم مطرح شد و دولت چین اعلام کرد که با پیوستن افغانستان تحت کنترل طالبان به راه ابریشم موافق است. جالب اینکه طالبان متوجه اهمیت این مسیر شده و از زمان به قدرت رسیدن، بارها برای پیوستن افغانستان به راه ابریشم ابراز تمایل کرده است.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، چندی پیش به‌صراحت گفت که کمک‌های چین پایه توسعه افغانستان را تشکیل می‌دهد و طرح یک کمربند یک جاده ابریشم می‌تواند دروازه ورود افغانستان به بازارهای بین‌المللی باشد.

دولت چین تا پیش از این درباره خواسته طالبان سکوت کرده بود؛ اما حالا گویا بازی را عوض کرده است.

مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در گزارش جدید خود اعلام کرده که چراغ سبز چین به طالبان زنگ خطری برای بندر چابهار ایران است؛ چرا‌که این اتفاق می‌تواند مسیر راه ابریشم را از بندر چابهار ایران به سمت بندر گوادر پاکستان منحرف کند. پاکستان به دنبال اتصال افغانستان به کمربند اقتصادی چین-پاکستان است. پیوستن افغانستان به کمربند اقتصادی جاده ‌ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین-پاکستان به‌ معنای تقویت مسیرهای ترانزیتی پاکستان به‌ویژه بندر گوادر و کریدور ترنس‌افغان است که پاکستان را به آسیای مرکزی متصل می‌کند. البته ایجاد این مسیر ساده نیست. علی ضیایی، تحلیلگر صنعت حمل‌ونقل، به «شرق» می‌گوید که این مسیر سخت و صعب‌العبور نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد که در توان مالی سه کشور فقیر ازبکستان، افغانستان و پاکستان نیست.

با این حال پرسش این است که چرا چین با وجود اطلاع از این حقایق ترجیح داده است به جای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار ایران به راه ابریشم از مسیر افغانستان و پاکستان فکر کند؟

رویگردانی هند از بندر چابهار

اخبار عجیب رویگردانی از بندر چابهار ایران به کنفرانس مشترک کشورهای همسایه افغانستان محدود نمی‌شود. در اسفند سال گذشته رسانه‌های هندی گزارش دادند که اولین محموله‌ گندم اهدایی دولت هند در سال ۲۰۲۲ از طریق خاک پاکستان برای مردم افغانستان ارسال می‌شود. خبر انتقال حدود دو هزار تن گندم هند با ۴۱ کامیون افغان از طریق پاکستان به مقصد افغانستان در حالی منتشر شد که پیش‌از‌این، در قالب موافقت‌نامه چابهار این‌گونه بارها از مسیر بندر چابهار ایران به افغانستان ارسال می‌شد.

این اتفاق عجیب در شرایطی رخ داد که هند و پاکستان اختلافات دیرینه و رقابت‌های منطقه‌ای سختی داشتند؛ اما این دو کشور نادیده‌گرفتن اختلافات دیرینه خود را به ترانزیت از بندر چابهار ترجیح دادند و کمک‌های انسان‌دوستانه به جای چابهار ایران، از «گذرگاه عطاری» به «مرز واگه» پاکستان انتقال داده ‌شده و از طریق مرز «تورخم» به افغانستان رسید.

حالا هم در اتفاقی عجیب چین با درخواست طالبان برای پیوستن افغانستان به راه ابریشم پاسخ مثبت داده و به جای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار ایران، به نظر می‌رسد که به جایگزینی افغانستان و پاکستان در مسیر راه ابریشم فکر می‌کند.

محمد عیقرلو، دبیرکل فدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران، به «شرق» می‌گوید که این اتفاق حیرت‌انگیز و دور از انتظار بود و محمد‌جواد شاهجویی، کارشناس صنعت حمل‌ونقل، به «شرق» توضیح می‌دهد که اتصال راه ابریشم به بندر گوادر و در شرایطی که افغانستان ثبات سیاسی و اقتصادی کافی ندارد، دور از ذهن بوده است.

تحرکات اقتصادی چین در افغانستان

با این حال این موضوع از نظر شاهجویی یک منطق می‌تواند داشته باشد و آن اینکه چین برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات خود روی منابع معدنی افغانستان حساب ویژه باز کرده است.

مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران گزارش داده است که دولت چین به‌تازگی اعلام کرده است که به دنبال ایجاد شهرک صنعتی جدیدی در کابل است. از زمان روی‌کار‌آمدن دولت طالبان در کابل تاکنون حدود ۲۰۰ شرکت کوچک و متوسط چینی در افغانستان حضور یافته و در پی فرصت‌های جدید کسب‌وکار در این کشور برآمده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

ظاهرا برآوردهای اولیه انجام شده و اکنون در مرحله دوم تأسیس شرکت شهرک صنعتی جدیدی در کابل در دستور کار این کشور قرار گرفته است.

همچنین هم‌زمان با بر‌گزاری کنفرانس همسایگان افغانستان در چین و پذیرش ورود افغانستان به مگاپروژه ابریشم، طالبان اعلام کرد که شرایط برای اجرائی‌شدن سرمایه‌گذاری چین در معدن عینک، بزرگ‌ترین معدن مس افغانستان، فراهم است. سرمایه‌گذاری چهار میلیارددلاری چین در این معدن مهم‌ترین سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری در دوره پس از ۱۱ سپتامبر در این کشور است که با وجود گذشت سال‌ها از انعقاد توافق اولیه، هنوز اجرائی نشده است. در گذشته فشارهای ایالات متحده، ناامنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی که از سوی طالبان ایجاد می‌شد و نیز اختلافاتی که میان دو کشور وجود داشت، زمینه اجرائی‌شدن این قرارداد را از بین برد. طالبان ساخت راه‌آهن از تورخم تا حیرتان، ایجاد کارخانه تولید برق حرارتی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات، ساخت جاده مس عینک و فراوری مس در داخل افغانستان را به‌عنوان درخواست‌های خود مطرح کرده است.

همچنین مقامات دولت طالبان به‌تازگی اعلام کرده‌اند که کار روی اجرائی‌شدن پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند موسوم به تاپی را با جدیت ادامه می‌دهند و امیدوارند در آینده نزدیک این پروژه اجرائی شود. دولت طالبان اعلام کرده است که در وضعیت کنونی استملاک زمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مسیر پروژه در حال انجام است و با پایان‌یافتن این فرایند اجرائی‌شدن خط لوله آغاز خواهد شد؛ زیرا در مسائل فنی و تکنیکی با ترکمنستان توافق حاصل شده است. در صورت اجرائی‌شدن خط لوله سالانه حدود ۴۰۰‌ میلیون دلار بابت ترانزیت نصیب افغانستان خواهد شد که برای این کشور توسعه‌نیافته واجد اهمیت بسیار است.

این اخبار به نوعی نشان می‌دهد که دولت طالبان با چین، پاکستان و هند به نوعی منافع مشترک اقتصادی ایجاد کرده و این کشورها ترجیح داده‌اند برای دستیابی به منافع مشترک روی شراکت اقتصادی با ایران چشم ببندند و حالا نه هند حاضر است که درست و حسابی در بندر چابهار ایران سرمایه‌گذاری کند و نه چین با وجود امضای سند 25‌ساله به سرمایه‌گذاری در بندر چابهار و پروژه‌های زیرساختی حمل‌ونقل ایران تمایلی نشان می‌دهد.

چین برای حضور در چابهار علاقه نشان نداد

چندی پیش سازمان بنادر و دریانوردی ایران اعلام کرد که از فعالیت هندی‌ها در بندر چابهار رضایت ندارد و این کشور که قرار بود 85 میلیون دلار سرمایه به بندر چابهار بیاورد، تنها به 25 میلیون دلار اکتفا کرده است.

از آن سمت چین هم تمایلی برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار نشان نداده و بهروز آقایی، مدیرکل اداره بنادر و دریانوردی سیستان‌و‌بلوچستان، به «شرق» می‌گوید که تاکنون هیچ‌گونه درخواست جدی سرمایه‌گذاری از سمت چینی‌ها در بندر چابهار وجود نداشته است.

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین، هم به «شرق» می‌گوید که ایران پیشنهادهایی برای سرمایه‌گذاری چینی‌ها در سواحل مکران و بندر چابهار و جاسک داشته؛ اما هنوز به جایی نرسیده است.

خبرگزاری ایلنا به‌تازگی از قول حریری نوشته که چینی‌ها برای سرمایه‌گذاری در ایران معطل نتیجه گفت‌وگوهای برجام هستند. هرچند که او این نقل‌قول را رد کرده است؛ اما ایلنا روز گذشته فایل صوتی او را روی خروجی خبرگزاری قرار داد.