میانکاله و سند آمایش سرزمین مازندران

آمایش سرزمین یک ارزیابی نظام‌مند مبتنی بر اکوسیستم منطقه برای تعادل‌بخشی بین فعالیت، جمعیت و زیرساخت‌هاست تا از این طریق توسعه پایدار و متوازن را در جهت افزایش و پایداری توان سرزمینی فراهم آورد. برای همین است که بدون داشتن آمایش سرزمین یا بدون توجه به برنامه آمایش سرزمین، فعالیت‌های توسعه‌ای عمدتا چنین توازنی را به هم می‌زنند. بر اساس آمایش سرزمین، همه فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی در پهنه سرزمین با در نظر گرفتن قابلیت‌های سرزمینی، منابع طبیعی و انسانی به صورت متوازن و هماهنگ توزیع می‌شود. از این رو، سند آمایش سرزمین، از نظر سازمان‌دهی فضایی، جامع‌نگر است و می‌تواند سه مؤلفه جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی هر منطقه و سرزمین مورد مطالعه را در تعامل با یکدیگر در قالب پایدارترین آرایش طراحی کرده و ارائه دهد. در ایران، سند آمایش سرزمین با اتکا به قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور تهیه می‌شود و همه دستگاه‌ها را ملزم می‌کند در فعالیت‌های خود چارچوب‌های آن را مد نظر قرار دهند. تخطی از این سند که حاصل مطالعات گسترده و عمیق پژوهشگران متعدد در شاخه‌های مختلف علمی است، پایداری سرزمین را با مسائل و مشکلات متعددی مواجه می‌کند. وضعیت بحرانی سرزمین اکنون ما، بی‌توجهی به اسناد آمایش سرزمین در برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های توسعه‌ای است. وضعیت وخیم آب در استان اصفهان ناشی از همین بی‌توجهی به نهی سند آمایش سرزمین در ایجاد تأسیسات فولاد است. آخرین سند آمایش سرزمین استان مازندران در سال 94 به تصویب رسید. در این سند ضمن بررسی دقیق وضعیت منابع طبیعی و محیط زیست، وضعیت اجتماعی و فرهنگی، ساختار فضایی و توصیف و تحلیل پیوندهای اصلی بین سکونتگاه‌ها، چشم‌انداز و سناریوی فضایی توسعه استان به تفصیل بررسی و ارائه شده و ساختار فضایی و شکل‌بندی راهبردی سناریوی توسعه فضایی استان تدوین و برنامه‌های اجرائی آمایشی آن ارائه شده است. مروری بر این سند که اکنون به عنوان سند بالادستی هر نوع اقدام توسعه‌ای در استان مازندران قلمداد می‌شود، نشان می‌دهد که «میانکاله» به عنوان پهنه محیط‌زیستی در نظر گرفته شده است. پهنه‌های محیط‌زیستی در اسناد آمایش سرزمین در سطح‌بندی ملی قرار می‌گیرند. با این حال، در همین سند، با شماره شناسه 4-2-3-3-6 تهیه برنامه حفاظت و نگهداشت پهنه‌های محیطی و منابع طبیعی میانکاله با مقیاس فراملی برای سازمان محیط زیست با همکاری استانداری مازندران تصویب شده است. علاوه بر اینکه مرور سند نشان می‌دهد برای وزارت نفت در کل مازندران فقط سه برنامه اجرائی در نظر گرفته شده است، که عبارت‌اند از:

- توسعه میادین مشترک انرژی با کشورهای حاشیه دریای مازندران

- تأمین سوخت مناسب جنگل‌نشینان

- برنامه سامان‌دهی، حفاظت و نگهداشت زیرساخت‌های انتقال نفت

همان‌طور که ملاحظه می‌شود، در سند آمایش سرزمین مازندران هیچ سخنی از احداث پتروشیمی در مازندران به ویژه در میانکاله مطرح نشده است. علاوه‌ بر اینکه میانکاله به‌عنوان پهنه طبیعی با مقیاس فراملی شناخته شده است. حتی در برنامه اجرائی توسعه فضایی در سطح خرد ناحیه بهشهر نیز به احداث چنین صنایعی اشاره نشده است. متأسفانه این روزها با اختصاص 90 هکتار زمین از بهترین منابع طبیعی کشور، درصدد احداث پتروشیمی در منطقه میانکاله هستند؛ منطقه‌‌ای که سند آمایش سرزمین آن را پهنه محیط‌زیستی تعریف کرده و در اختیار پیمانکار احداث پتروشیمی قرار گرفته است. هرچند دولت اجرای این پروژه را منوط به اخذ مجوز محیط‌زیستی کرده، اما آیا مگر سند آمایش سرزمین تکلیف منطقه میانکاله و احداث چنین مجتمع‌هایی را مشخص نکرده است؟ قطعا بی‌توجهی به این سند، توان سرزمینی مازندران را تحلیل خواهد برد و توازن منطقه‌ای را بر هم خواهد زد؛ آن هم در ناحیه‌ای که در مقیاس فراملی تعریف شده است.