موزه به مثابه قدرت

سید‌احمد محیط‌طباطبایی-رئیس کمیته ملی موزه‌ها در ایران (ایکوم): شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) هر‌ساله محوری را برای فعالیت‌های کل موزه‌های جهان در نظر می‌گیرد. هر پدیده موزه‌ای به منشوری می‌ماند که از هر طرف می‌توان به آن نگاه کرد؛ به همین دلیل، محورهای متحرک که به‌عنوان شعار انتخاب می‌شوند، وجوه مختلف مربوط به یک اثر یا یک موضوع را مورد سنجش یا بررسی قرار می‌دهند. شعار امسال شورای بین‌المللی موزه‌ها، قدرت موزه‌هاست. از دیدگاه شورا، قدرت موزه‌ها مبتنی است بر فراگیری موزه‌ها از طریق استفاده از فناوری‌های جدید و قدرت اینترنت و سایر مواردی که این امکان را در اختیار موزه‌ها می‌گذارد تا مطالب و موضوعات خودش را تا دوردست‌ها و در نزد افراد گوناگون و در اقصی نقاط جهان ببرد.

از طرف دیگر، قدرت موزه‌ها را در آموزشی می‌بینند که در اختیار جامعه مخاطبش قرار می‌دهد؛ زیرا موزه از طریق آموزش باعث توسعه و ارتقای سطح مدنی اجتماع خویش می‌شود.

مورد سوم را باید در این نکته ذکر کرد که هر موزه‌ای که در هر نقطه از جهان شکل می‌گیرد، باعث پایداری آن محیط و جایگاهی می‌شود که خود موزه در آن بستر و محیط تأسیس شده است. پس موزه‌ها برای پایداری، آموزش، ارتقای توسعه و فراگیری شکل گرفته و قدرت موزه را رقم می‌زنند.

اما از منظری دیگر، در دو دهه پایانی قرن بیستم، یعنی از 1980 میلادی به بعد، بشر به مجموعه‌ای از توانایی‌های جدید در حوزه علوم دست یافت. انقلابی که در پایان قرن بیستم به انقلاب ارتباطات مشهور شد، باعث شد تا شکل جدیدی از زندگی برای انسان رقم بخورد. پدیده‌های زندگی انسان از هر نظر حتی از منظر خانواده و احساسات نیز دستخوش تغییرات جدیدی در فضای مجازی شده است. این روند رو به رشد در دهه‌های نخست قرن بیست‌و‌یکم بیشتر متحول شد و امروزه انسان انقلاب چهارم صنعتی را پشت سر گذاشته است؛ انقلابی که مبتنی بر ایجاد هوش مصنوعی است. به‌طور‌کلی در این چهار دهه فعالیت انسان باعث شده تا ما شاهد گسترش وسیع در حوزه علمی باشیم و این پیشرفت کمک کرده تا انسان دنیای جدیدی را برای خود رقم بزند. در شرایط فعلی که علم و پشتوانه‌های امروز فناوری برای بشر فراهم کرده‌اند، موزه‌ها به نهادی روشنفکر تبدیل می‌شوند. به عبارتی این موزه‌ها هستند که مغز را برای انسان در حال حرکت به شکلی صریح و بی‌پروا آماده می‌کنند.

در دنیای امروز وقتی می‌خواهیم از مجموعه‌ای از تصاویر عکاسی کنیم، بلافاصله با این پاسخ مواجه می‌شویم که به عکاس احتیاجی نیست، یک موبایل و ظرفیت بالا می‌تواند این کار را صورت دهد. وقتی تقاضا و درخواست طراحی یک پوستر می‌کنیم، به ما می‌گویند به گرافیست احتیاجی نیست، نرم‌افزارهایی هستند که این کار را انجام می‌دهند. حتی در پزشکی و سایر موارد هم نرم‌افزارهایی جایگزین دکتر، مهندس و سایر موارد می‌شود. پس آن کدام نهاد است که به ما یادآوری می‌کند گرافیک و طراحی از افرادی همچون ممیز و دیگران شکل گرفته تا به دنیای امروز رسیده؟ یا در معماری سیحون و سایر معماران معاصر یا در گذشته علی‌اکبر اصفهانی وجود داشته‌اند و جهت رسیدن به فردا از آن معماری به ما به ارث رسیده است. موزه‌ها هستند که آینده مبتنی بر گذشته را برای بشر شکل می‌دهند و قدرت موزه‌ها در همین موضوع و با نگاه از این زاویه نهفته است.