چشمان بسته نفت

علی دهقان: ایران مجبور شد دوباره به نفت تحریمی خود چوب حراج بزند و با تخفیف بیشتر، مانع ازدست‌رفتن بازار کوچک خود شود. پس از جنگ روسیه و اوکراین، نفت ارزان روسیه رقیب مهم نفت ایران در بازار چین شد و حالا بلومبرگ گزارش داده که ایران، تخفیف نفتی خود را دوبرابر کرده و از پنج دلار در هر بشکه به ۱۰ دلار رسانده است. از آن‌سو نه‌تنها کشورهای عربی در فرصت تازه بازار انرژی جولان می‌دهند و نفت خود را گران‌تر کرده‌اند که ونزوئلا هم توانسته است با تغییر تاکتیک‌های سیاست خارجی صادرات نفت خود را رشد داده و نرخ تورم را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. دیگر بازیکنان این بازار یعنی روسیه هم با وجود تحریم توانسته ارزش روبل خود را با پشتوانه گاز، تقویت کند و صادرات نفت را افزایش دهد و چین توانسته با نفت و گاز ارزان کشورهای تحریم‌شده رشد اقتصادی خود را سرعت ببخشد. ایران اما به گفته محمود خاقانی، تحلیلگر بازار انرژی چه در زمان درآمدهای تاریخی نفت در دولت محمود احمدی‌نژاد، چه در زمان امضای برجام و چه در زمان فعلی استراتژی درستی نداشته و نتوانسته از شرایط به نفع اقتصاد خود بهره‌برداری کند.

تخفیف نفت ایران دوبرابر شد

ایران سرانجام مجبور شد قیمت نفت تحریمی خود را باز‌هم پایین‌تر بیاورد تا روسیه بیش از این در معدود بازارهای نفت ایران پیشروی نکند.

روسیه که حالا به دلیل جنگ با اوکراین و اعمال تحریم‌های اروپا ناچار است نفت خود را با تخفیف بفروشد با قیمت‌شکنی نفت ایران، توانسته است بزرگ‌ترین مشتری نفت خام جهان یعنی چین را به سمت خود جلب کند.

رویترز گزارش داده است که واردات نفت خام چین از روسیه در ماه می ‌55 درصد نسبت‌ به سال گذشته افزایش داشته است و حالا روسیه توانسته با پشت‌سر گذاشتن عربستان به بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در بازار چین تبدیل شود. روس‌ها در‌حال‌حاضر روزانه 1.98 میلیون بشکه نفت به چین صادر می‌کنند.

نفت ارزان‌تر روسیه باعث شد که چین از بازار نفت ایران رویگردان شود و چندی پیش مؤسسه کپلر اعلام کرد که حدود ۴۰ میلیون بشکه نفت ایران از بهمن و اسفند سال گذشته روی آب معطل و بدون مشتری مانده‌اند. حالا اما ایران ناچار شده است تخفیف بیشتری برای نفت خود قائل شود تا مشتریان چینی خود را در رقابت با روس‌ها از دست ندهد. بلومبرگ نوشته است که نفت ایران حدود ۱۰ دلار در هر بشکه پایین‌تر از قیمت نفت برنت، قیمت‌گذاری شده است. این در حالی است که پیش از جنگ در اوکراین، نفت ایران با چهار تا پنج دلار تخفیف در هر بشکه عرضه می‌شد. بر اساس این گزارش پالایشگاه‌های خصوصی چین، خریداران بزرگ نفت روسیه و ایران هستند و عرضه ارزان مهم است. بلومبرگ تأکید کرده است که تمایل چین برای خرید نفت ارزان بدون توجه به مبدأ آن، عرضه از سوی صادرکنندگان دیگر را محدود کرده است. طبق گزارش کپلر، نفت غرب آفریقا به‌خصوص نفت آنگولا، گابن و جمهوری دموکراتیک کنگو شدیدترین آسیب را از این موضوع دیده است.

نفت عربی گران شد

تخفیف بیشتر برای نفت ایران در‌حالی رخ می‌دهد که عربستان درصدد افزایش قیمت نفت خود برای مشتریان آسیایی است. رویترز گزارش داده که آرامکو عربستان احتمال دارد قیمت‌های نفت خام خود را به‌منظور عرضه به مشتریان آسیایی در ماه آگوست و برای دومین ماه پیاپی افزایش دهد. بنا به این گزارش به‌ دلیل سود حاشیه بی‌سابقه فراورده‌های تقطیری و رشد قیمت عرضه تک‌محموله نفت‌ خام خاورمیانه در ماه جاری، عربستان، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت، ممکن است قیمت‌های نفت‌ خام سبک خود را برای عرضه به آسیا در ماه آگوست برای دومین ماه پیاپی افزایش دهد.

بر اساس بررسی رویترز از ۹ منبع پالایشگاهی در روز ۲۸ و ۲۹ ژوئن (هفتم و هشتم تیر‌ماه)، قیمت رسمی فروش نفت‌ خام نوع سبک عربی عربستان ممکن است حدود دو دلار و ۴۰ سنت به ازای هر بشکه نسبت به ماه قبل افزایش یابد.

این افزایش قیمت می‌تواند قیمت رسمی فروش نفت را در ماه آگوست به بالاترین سطح نزدیک کند. به گفته یکی از منابع، حاشیه سود فرآورده‌های پالایشی بسیار بالاست و پیش‌بینی می‌شود تقاضا نیز در کوتاه‌مدت همچنان زیاد باشد.

به‌ دلیل بهبود تقاضا برای سوخت به‌ دلیل افزایش سفرها هم‌زمان با کاهش محدودیت‌های مربوط به ویروس کرونا، حاشیه‌ سود بنزین، گازوئیل و سوخت جت در آسیا در ماه ژوئن به بالاترین سطح رسید.

قیمت‌های عرضه تک‌محموله نفت‌ خام ترش متوسط عمان و دوبی نیز ​​به بالاترین سطح خود از اواسط ماه مارس تاکنون رسید، این در حالی است که نفت‌ خام سبک ترش موربان هفته گذشته به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش قیمت داشت.

تغییر ماهانه در اختلاف قیمت نفت‌ خام شاخص خاورمیانه دوبی در ماه نخست و سوم به‌طور معمول حاکی از مقدار افزایش یا کاهش قیمت رسمی فروش نفت‌ خام سبک عربی است.

جولان اعراب در بازار انرژی

عربستان که حالا به همراه کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار نفت و گاز جهان دارند، از شرایط جنگ روسیه و اوکراین و رشد قیمت‌ها در بازار انرژی نهایت بهره را برده است.

حالا جهش قیمت نفت و تقویت تولید و صادرات نفت عربستان را به مازاد بودجه رساند. این کشور که در سال ۲۰۲۱ درآمد نفتی خیره‌کننده‌ای معادل ۲۰۵.۹ میلیارد دلار داشته، حالا در سال ۲۰۲۲ با فروش نفت خود توانسته است به مازاد بودجه برسد. بر اساس گزارش وبگاه مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، وزارت دارایی عربستان اعلام کرده است که میزان مازاد بودجه این کشور در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ به ۱۵.۳ میلیارد دلار رسیده که ریشه اصلی آن افزایش قیمت نفت و تقویت تولید و صادرات این کشور بوده است و پیش‌بینی می‌شود عربستان بیشترین رشد اقتصادی خود را در ۱۰ سال گذشته تجربه کند.

طبق گزارش اویل‌پرایس، عربستان در ماه فوریه ۷.۳۰۷ میلیون بشکه در روز نفت خام به بازارهای جهان صادر کرده که بالاترین میزان صادرات عربستان از آوریل ۲۰۲۰ است. پیش از جنگ اوکراین میزان تولید این کشور روزانه حدود ۹ تا ۱۰ میلیون بشکه نفت بوده و عربستان حالا تولید نفت خود را روزانه به حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیون بشکه رسانده است. یورونیوز چندی پیش به نقل از وزارت انرژی عربستان اعلام کرد که این کشور قصد دارد تولید نفت خود را تا سال ۲۰۲۶ به ۱۳.۲ تا ۱۴ میلیون بشکه نفت در روز برساند. حالا بلومبرگ گزارش داده که عربستان صادرات نفت خود را به چین کاهش داده و قیمت هر بشکه نفت خود را ۲.۱ دلار برای مشتریان آسیایی گران‌تر کرده است تا جای روسیه در بازار اروپا را بگیرد و در‌واقع بازارهای آسیایی خود را به روسیه واگذار کرده و وارد بازار اروپا شود و به‌این‌ترتیب اهرم قدرتی برای خود در بازار اروپا به دست آورد.

به‌جز عربستان، امارات هم در‌حال‌حاضر توانسته درآمد سرشار نفت خود را در صندوق‌های ثروت سرمایه‌گذاری کند. این کشور با ذخیره حدود ۷۰ درصد درآمدهای نفتی خود در این صندوق‌ها به دنبال توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور خود با پول نفت است.

عراق هم رکورد فروش ماهانه ۱۱ میلیارد دلار نفت را شکسته و موج سرمایه‌گذاری خارجی را به سمت صنعت نفت و گاز خود جلب کرده است.

نجات ونزوئلا از اقتصاد ونزوئلایی

در این میان شاید جالب باشد که بدانید ونزوئلا، کشوری که اقتصاد آن مایه عبرت جهان شده بود، هم توانسته است با انعطاف‌پذیری از فرصت پیش‌آمده در بازار انرژی به نفع خود استفاده کند و وضعیت اقتصادی خود را بهبود دهد. آمارهای اقتصادی ونزوئلا حاکی از آن است که این کشور در‌حال خروج از «اقتصاد ونزوئلایی» است. در‌حالی‌که در دسامبر سال۲۰۲۰ تورم ماهانه ونزوئلا بیش از ۷۷ درصد بود، این رقم در ماه مارس ۲۰۲۲ به ۱.۴ درصد کاهش داشته و تورم نقطه‌به‌نقطه ونزوئلا هم در یک سال اخیر بیش از ۲۳۰۰ واحد درصد افت را تجربه کرده است. کارشناسان می‌گویند بهبود اخیر اقتصاد این کشور تحت تأثیر تحولات سیاست خارجی آن است. به دنبال افزایش جهانی قیمت انرژی، واشنگتن تخفیفاتی را برای شرکت‌های آمریکایی فعال در صنعت نفت ونزوئلا در نظر گرفته و صادرات نفت این کشور رشد قابل‌توجهی داشته است.

و در‌نهایت اینکه حتی روسیه تحریم‌زده بازنده بازار نفت نشده و گزارش‌ها حاکی از آن است که صادرات نفت روسیه افزایش داشته است!

ایرنا به نقل از راشاتودی گزارش داده که بر اساس داده‌های شرکت تحلیل انرژی وورتکسا، صادرات نفت خام اورال روسیه رکورد جدیدی را به ثبت رسانده است. بر اساس این گزارش، حجم صادرات نفت روسیه سه‌برابر بیشتر از نفت صادراتی این کشور پیش از جنگ با اوکراین در ۲۴ فوریه است.

این شرکت افزود، اکثر محموله‌های نفتی روسیه به سمت آسیا و به مقاصد هند و چین در‌حال حرکت هستند، درحالی‌که صادرات نفت روسیه به اروپا نیز افزایش یافته است. پیش از این، گزارش ماهانه آژانس بین‌المللی انرژی نشان داد با وجود تحریم‌های غرب علیه روسیه، درآمدهای نفتی مسکو از ابتدای سال ۲۰۲۲ حدود ۵۰ درصد افزایش یافته و مسکو در سال جاری هر ماه حدود ۲۰ میلیارد دلار از فروش نفت خام و محصولات مرتبط با نفت درآمد کسب کرده است. هرچند این گزارش‌ها از مشکلات بیشتر روسیه برای فروش نفت حکایت دارد اما محمد خاقانی، تحلیلگر انرژی به «شرق» می‌گوید که روسیه گاز را پشتوانه پول خود یعنی روبل قرار داد و توانست برخلاف انتظارها ارزش پول خود را در تحریم تقویت کند. او ادامه می‌دهد: ایران برای اقتصاد خود و به تبع آن بازار انرژی استراتژی خاصی ندارد و به همین دلیل می‌بینیم که نه‌تنها در زمان فعلی نتوانسته با استراتژی درست مانع از نابسامانی اقتصاد خود شود که در زمان دولت احمدی‌نژاد و با وجود برخورداری از درآمدهای تاریخی نفت و پس از امضای برجام، نتوانست از آن برای رشد اقتصاد خود و تقویت آن استفاده کند.

او تأکید می‌کند که آمریکا نفت را پشتوانه دلار قرار داده و روسیه گاز و چین طلا را و هر سه این کشورها توانسته‌اند شرایط فعلی بازار جهان را به سود خود تمام کنند. آمریکا با نفت و گاز گران به اولین تولیدکننده و صادرکننده نفت و گاز جهان تبدیل شده و روسیه با وجود تحریم درآمد نفت و گاز خود را افزایش داده و ارزش روبل را تقویت کرده و چین که از نفت و گاز ارزان کشورهای تحریم‌شده، بیشترین استفاده را به سود اقتصاد خود داشته و در این میان کشورهای عربی و حتی ونزوئلا هم برای اقتصاد خود استراتژی تعریف کرده‌اند اما ایران اندر خم یک کوچه مانده است.