حق بر شهر و تضمین حقوق کودک
کودکان جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از سکونتگاه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند و به‌عنوان آسیب‌پذیرترین قشر هر جامعه نیازمند حمایت‌های ویژه و ابتکار سازوکارهای خاص در جهت تضمین حقوق خود هستند. کودک براساس کنوانسیون حقوق کودک مصوب 1989 هر فرد زیر 18 سال است که باید از حقوق‌بشری خود بدون هیچ‌گونه تبعیضی بهره‌مند شود.
لیلا میربد - مدرس حقوق و پژوهشگر حقوق کودک
کودکان جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از سکونتگاه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند و به‌عنوان آسیب‌پذیرترین قشر هر جامعه نیازمند حمایت‌های ویژه و ابتکار سازوکارهای خاص در جهت تضمین حقوق خود هستند. کودک براساس کنوانسیون حقوق کودک مصوب 1989 هر فرد زیر 18 سال است که باید از حقوق‌بشری خود بدون هیچ‌گونه تبعیضی بهره‌مند شود. از دیدگاه حقوق بشر، اگرچه حق بر شهر جزء نسل سوم حقوق بشر موسوم به حقوق همبستگی با ویژگی حقوق جمعی مبتنی بر زندگی اجتماعی بشر است، حقی است متعلق به تمامی ساکنان شهر که خود می‌تواند مقدمه‌ای برای تحقق حقوق مدنی-سیاسی، اقتصادی-اجتماعی-فرهنگی و دیگر حقوق نسل سوم حقوق بشر باشد. این حق از سوی دیگر به‌عنوان یک حق توزیعی متعلق به نسل‌های کنونی و آتی نیز تلقی می‌شود. در نتیجه عواملی که حق بر شهر به‌مثابه یک حق بشری در اختیار قرار می‌دهد، در حمایت و تضمین حقوق کودک به‌ویژه از سوی نهادهای تصمیم‌گیرنده شهری بسیار به کار خواهد آمد. در ادامه خواهیم دید این حقوق چگونه در‌هم‌تنیده و به هم متصل هستند که حمایت از یکی مقدمه تضمین دیگری خواهد بود.
حق بر کرامت انسانی ایجاب می‌کند محل زیست کودک، محلی برای سکونت در‌خور شأن و کرامت انسانی باشد، کودکی که درگیر فقدان سرپناه، تغذیه مناسب، آب آشامیدنی و محیط زیست سالم است و با فقر، کارنامناسب، بازماندگی از تحصیل، بدسرپرستی و محرومیت از فراغت و سرگرمی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، از حقوق دیگر خود به‌عنوان یک شهروند با‌زمی‌ماند. از طرف دیگر بر فرض تحقق حقوق ابتدایی کودک، شهر باید محلی برای تمرین دموکراسی باشد؛ حق شنیده‌شدن، مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به کودک، آزادی بیان و مطالبه‌گری از رهگذر تبیین و مفهوم‌سازی حق بر شهر محقق می‌شود. حق بر شهر فقط مربوط به حق دسترسی به امکانات شهری نیست بلکه حق شنیده‌شدن و تبدیل شهرها به مکان بهتری برای زندگی کودکان است. هرروز در سرتاسر جهان، کودکان زیادی دیده نشده و شنیده نشده، در انتظار تصمیماتی هستند که خود هیچ‌گونه نقشی در آن ندارند. حق بر مشارکت در تصمیم‌گیری‌های مربوط به کودک با نظارت جوامع مدنی و مردم‌نهاد، احترام به حق تنوع فرهنگی کودکان در کلان‌شهرهای مهاجرپذیر با داشتن اقلیت‌های قومی، مذهبی و زبانی از طریق شوراهای کودکان و نوجوانان قابل‌تحقق است. این تجربه به‌جز کشورهای اروپایی و آمریکایی در کلان‌شهرهای ایران نیز تجربه شده است. در بافت شهری، «حق بر شهر» فرصتی برای مشارکت در اداره شهر است. شوراهای کودکان و نوجوانان با رویکرد محله‌‌محور چنین فرصت‌هایی را با بودجه‌ای اندک و استقرار در فضاهای شهری فراهم می‌کنند. تصمیم‌گیرندگان شهری به‌عنوان حکومت‌های محلی، تجربه دموکراسی برای کودکان را از طریق چنین شوراهایی باید در دستور کار خود قرار دهند. الزامات یونیسف در برند شهر دوستدار کودک حاوی رویکردی مبتنی بر تحقق حقوق کودک و حق بر شهر است. ابتکار شهرهای دوستدار کودک بر اساس کنوانسیون حقوق کودک بر چهار محور کلیدی استوار است. اصل عدم تبعیض، مراقبت و حمایت برای تضمین بهترین منافع کودک، حق ذاتی کودک بر حیات، بقا و توسعه و احترام به نظرات کودک و مشارکت در تصمیماتی که بر آنها تأثیر می‌گذارد. مناسب‌سازی فضای شهری جهت حق بر فراغت، دسترس‌پذیری، طراحی مبلمان شهری، تدبیر اتاق‌های مادر و کودک در پایانه‌ها و مراکز تفریحی، شاید نخستین رسالت شهرهای دوستدار کودک باشد اما در‌واقع شهر دوستدار کودک شهری است که در آن همه الزامات حق بر شهر برای کودکان رعایت شده باشد؛ شهری پویا که حقوق مندرج در کنوانسیون حقوق کودک و اسناد بالادستی در جهت حق بر تنوع فرهنگی در آن بومی‌سازی شده و حق بر آموزش و یادگیری مستمر برای نیل به حقوق شهروندی ساکنان آن در دستورکار پارلمان شهری قرار داشته باشد. شهری که در آن سرمایه‌گذاری شهری، بهره‌وری از فضای شهری، طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های شهری با در‌نظر‌گرفتن منافع کودکان باشد. در سوی دیگر حق‌ها، تکالیف وجود دارد. کودکان به‌عنوان قشر آسیب‌پذیر حق بر بهره‌مندی از حمایت‌ها و تضمین‌های ویژه‌ای را دارند که این مهم بر عهده دولت، حکومت‌های محلی و نیز بازیگران غیردولتی است. برای تحقق شهری فراگیر، ایمن، تاب‌آور و پایدار، تحقق حداکثری حقوق شهروندی و رشد مفهوم شهروند مسئولیت‌پذیر و مطالبه‌گر، مسئولیت و پاسخ‌گویی دولت و حاکمان محلی در صدر اهمیت است. تحقق حقوق کودک از رهگذار حق بر شهر ایجاب می‌کند شهر و تصمیمات شهری بیش‌از‌پیش برای شهروندان دسترس‌پذیر و مشارکت‌پذیر باشد. تصمیم‌گیران شهری موظف‌اند، درخصوص حمایت از حقوق کودک، صدای آنان در طراحی و اجرای پروژه‌های شهری باشند.
