آیا آمریکا باید نگران ظهور یک ارز ذخیره‌ای جدید باشد؟
ین و روسیه -به دنبال جنگ اوکراین- در این اندیشه هستند که موقعیت دلار آمریکا را به‌عنوان بزرگ‌ترین ارز ذخیره‌ای جهان خدشه‌دار کنند. جای تعجب ندارد که روسیه و چین هم‌اکنون مشغول اجرای این طرح باشند، اما چیزی که مایه تعجب است، این است که چندین اقتصاد نوظهور هم در این راه به روسیه و چین ملحق شده‌اند.
فن یو:* چین و روسیه -به دنبال جنگ اوکراین- در این اندیشه هستند که موقعیت دلار آمریکا را به‌عنوان بزرگ‌ترین ارز ذخیره‌ای جهان خدشه‌دار کنند. جای تعجب ندارد که روسیه و چین هم‌اکنون مشغول اجرای این طرح باشند، اما چیزی که مایه تعجب است، این است که چندین اقتصاد نوظهور هم در این راه به روسیه و چین ملحق شده‌اند. به گزارش راشا‌تودی (RT) -رسانه انگلیسی‌زبان دولتی روسیه- در ماه ژوئن، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد کشورهای بریک (BRICS)، شامل روسیه، چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی به دنبال ایجاد یک ارز ذخیره‌ای جهانی جدید هستند. راشا‌تودی، یکی از ابزارهای رسانه‌ای مسکو، نوشته است که بنا بر اعلام رئیس‌جمهور روسیه، کشورهای عضو این گروه در حال ایجاد سازوکارهای جایگزین برای مبادلات مالی بین‌المللی هستند.
با توجه به تورم فزاینده ایالات متحده در ماه‌های اخیر، رکود اقتصادی، نوسانات بازار سهام، آشفتگی بازار رمزارزها، افول صنعت فناوری و نگرانی‌های مربوط به وضعیت سلامتی و کاهش محبوبیت جو بایدن، این خبر تا حدی به حاشیه رفت.
البته تحریم‌های کشورهای غربی و مسدودکردن ذخایر ارزی روسیه به اقتصاد این کشور ضربه زده است. همچنین حذف بانک‌های روسی از سامانه بین‌المللی سوئیفت به این معنی است که این کشور تا حد زیادی از دلار آمریکا محروم شده است. بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) تا سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲، حدود ۵۹ درصد از کل ذخایر ارز جهان به دلار اختصاص داشت و یورو با ۲۰ درصد در رتبه دوم قرار داشت.
ملحق‌شدن سایر کشورهای بریک، از‌جمله هند و آفریقای جنوبی به روسیه و چین در ایجاد یک ارز ذخیره‌ای جدید برای مقابله با هژمونی دلار مایه تعجب است. اقدامات هماهنگ جهانی برای کنارگذاشتن دلار آمریکا نباید نادیده گرفته شوند.
همواره نشانه‌هایی مبنی بر وقوع این اتفاق وجود داشته است. روسیه که زمانی جزء بزرگ‌ترین دارندگان اوراق بهادار خزانه‌داری ایالات متحده بود، در پنج سال اخیر اقدام به فروش این اوراق کرده است. در آغاز سال ۲۰۱۸، روسیه حدودا صد میلیارد دلار از اوراق بهادار خزانه‌داری آمریکا را در اختیار داشت. این رقم تا اوایل سال ۲۰۲۰ به حدود ۱۰ میلیارد دلار و تا آوریل ۲۰۲۲ به دو میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است.
روسیه در این مدت به دنبال افزایش ذخایر طلای خود بوده است. تمایل فزاینده روسیه به خرید طلا از زمانی آغاز شد که در پی الحاق کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ مورد تحریم قرار گرفت. هدف روسیه، به زیر کشیدن دلار آمریکا به‌عنوان ارز ذخیره‌ای اصلی جهان بوده است. بر اساس آمار شورای جهانی طلا، میزان ذخایر طلای روسیه در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ به ۲،۳۰۲ تن رسیده که نسبت به سال ۲۰۱۴ حدود هزار تن افزایش داشته است.
به دنبال آغاز تحریم‌ها علیه روسیه در اوایل سال جاری، این کشور در یکی از نخستین اقدامات خود اعلام کرد کشورهای اروپایی باید برای خرید گاز روسیه از روبل یا طلا استفاده کنند. کشورهای اروپایی به تبعیت از روسیه اقدام به خرید روبل و فروش یورو کردند. جالب اینجاست که با وجود به تأخیر افتادن پرداخت‌ها به روسیه، ارزش واحد پول این کشور در سال جاری افزایش یافته است.
آیا ظهور یک ارز ذخیره‌ای جهانی جدید با پشتوانه کالا و حمایت چین و روسیه نزدیک است؟ در ماه مارس با اشاره به تحلیل‌های زولتان پوزسار، استراتژیست شرکت کردیت سوئیس و شان داربی، استراتژیست شرکت جفریز، نوشتم که احتمال وقوع چنین اتفاقی وجود دارد. به هر صورت روسیه یکی از تأمین‌کنندگان عمده نفت، گاز، طلا و الماس است.
در آن زمان به این نکته اشاره کردم که کشورهای ثالث می‌توانند به‌جای پرداخت حق بیمه گزاف برای خرید نفت از کشورهای دیگر مانند چین، نفت روسیه را با تخفیف خریداری کنند؛ این می‌تواند آغازگر یک نظم نوین جهانی باشد و رؤیای دیرینه روسیه را محقق کند. این رویکرد همچنین یک راه آسان برای افزایش مبادله رنمینبی (یکای پول رسمی چین) دیجیتال است.
راشا‌تودی در ماه جولای اعلام کرد این رؤیا به حقیقت پیوسته است. حجم تجارت بین روسیه و سایر کشورهای بریک در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۲ با ۳۸ درصد افزایش به ۴۵ میلیارد دلار رسید. در‌عین‌حال، حجم تجارت بین روسیه و چین همچنان رو به افزایش بوده و روسیه پس از تحریم‌های نفتی کشورهای غربی، عربستان سعودی را به تأمین‌کننده شماره یک نفت چین تبدیل کرده است. سایر کشورها هم به پذیرش ارزهای دیگری به‌جز «دلارهای نفتی» برای صادرات روی آورده‌اند. برای مثال، عربستان سعودی و ایران به ازای نفت خود یوآن می‌گیرند.
پرسش اصلی این است که ارز جدید به چه صورت خواهد بود؟ برای آنکه این ارز ارزش حقیقی داشته باشد، به حمایتی فراتر از اعتبار کشورهای بریک نیاز دارد و باید یک پشتوانه کالامحور داشته باشد.
آیا کشورهای دیگر هم می‌خواهند با استفاده از این ارز جدید دادوستد کنند؟ شاید چندان محتمل به نظر نرسد، اما چشم‌انداز فعلی ممکن است به مرور زمان تغییر کند. تقریبا تمام ارزهای عمده، یک پول بدون پشتوانه هستند که صرفا بر اساس اعتبار کشور مربوطه مبادله می‌شوند. با توجه به اینکه جریانات سیاسی و اجتماعی در سراسر جهان دگرگون شده و پیوسته به چالش کشیده می‌شوند و در‌صورتی‌که نرخ تورم همچنان افزایش یابد، ظهور یک ارز ذخیره‌ای جدید با پشتوانه طلا و نفت -به عبارت دیگر، دارایی‌های حقیقی- دور از ذهن نخواهد بود.
قبل از آنکه سقوط سلطه دلار را بر بازار اعلام کنیم، باید به چند ویژگی خدشه‌ناپذیر آن اشاره کنیم. اول آنکه دلار به‌عنوان یک ارز جهانی در حال تقویت است؛ زیرا فدرال‌رزرو اقدام به افزایش نرخ بهره کرده است. بازارهای مالی ایالات متحده همچنان بزرگ‌ترین، امن‌ترین، نقدشونده‌ترین و مطمئن‌ترین بازار جهان برای سرمایه‌گذاری هستند. به‌علاوه، ثبات و اعتبار دولت و نظام حقوقی ایالات متحده باعث شده نگهداری اوراق بهادار دولتی این کشور نسبت به سایر کشورها در اولویت باشد.
دلار همچنان یک ارز ذخیره‌ای قدرتمند خواهد بود. شاید این یورو و سایر ارزها هستند که باید نگرانشان بود.
*تحلیلگر متمرکز بر اقتصاد چین
