مسیر منتهی به جنگ

روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی اختصاصی به پنج ماه منتهی به حمله روسیه به اوکراین پرداخته است؛ از ماه اکتبر 2021 و زمان اطمینان سرویس اطلاعاتی آمریکا نسبت به قطعی‌شدن حمله روسیه به اوکراین تا روز شروع جنگ در اواخر ماه فوریه 2022. در اکتبر سال گذشته، پنج ماه پیش از شروع تهاجم، نهادهای اطلاعاتی و نظامی به کاخ سفید اعلام کردند نحوه چیدمان نیروهای روسی در مرز نشان‌دهنده آمادگی و اراده کامل روسیه برای حمله به اوکراین است. منبع گزارش‌های سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا هم نفوذ به بخش‌های مختلف دستگاه سیاسی روسیه، شنود گفت‌وگوها و پیام‌ها و نفوذ به رده‌های مختلف ارتش روسیه بود. پاسخ بایدن به این گزارش دو گزینه بود: تلاش برای منصرف‌کردن پوتین از تصمیمش و آمادگی نظامی، سیاسی و اقتصادی با همکاری متحدان اروپایی. غرب مطمئن بود که این بار اوکراین از خود مقاومت نشان می‌دهد؛ اما آموزش‌ها و امکانات و سلاح‌هایی که در اختیار اوکراین قرار گرفته بود، بیشتر برای دفاع و جنگ درون‌شهری بود. ارزیابی آمریکا حاکی از این بود که اوکراین به سرعتی که روسیه تصور می‌کند، سقوط نمی‌کند؛ اما در نهایت تسلیم می‌شود. ویلیام بِرنز، رئیس آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا که زمانی سفیر واشنگتن در روسیه بود، به مسکو رفت و به پوتین هشدار داد که این حمله عواقب سنگینی برای روسیه خواهد داشت. بلینکن به ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، هم خبر حمله قریب‌الوقوع روسیه را داد؛ اما اطلاعاتی که با طرف اوکراینی به اشتراک گذاشته شد، اوکراینی‌ها را خیلی قانع نکرد و آنها نمی‌توانستند بپذیرند که پوتین واقعا دست به چنین کاری بزند. این شک و تردید اوکراینی‌ها تا چند ماه آینده هم ادامه داشت. ایالات متحده به دلیل نگرانی نسبت به نفوذ احتمالی روسیه در سرویس‌های اطلاعاتی اوکراین، نمی‌توانست اطلاعات حساس را با آنها به اشتراک بگذارد؛ اما بعد از شروع جنگ، این احتیاط کنار گذاشته شد. هنگامی هم که این ارزیابی‌ها با متحدان اروپایی به اشتراک گذاشته شد، تنها بریتانیا و کشورهای حوزه بالتیک بودند که این ارزیابی‌ها را پذیرفتند؛ اما دیگر کشورها از‌جمله فرانسه و آلمان به‌شدت نسبت به این گزارش‌ها بی‌اعتماد بودند. از نگاه آنها، بعد از تجربه حمله آمریکا به عراق و اعتماد به دولت افغانستان هنگام خروج نظامیان آمریکایی، اعتبار اطلاعاتی واشنگتن نزد این کشورها زیر سؤال رفته بود. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه و آنگلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان، سال‌ها با پوتین مراوده داشتند و نمی‌توانستند بپذیرند او قصد چنین ریسک بزرگی را داشته باشد. تلاش‌های دیپلماتیک آنها تا روز قبل از حمله ادامه داشت. آمریکا هم به اروپایی‌ها گفته بود که در تلاش‌های دیپلماتیک به شکل جدی کنار شما هستیم، به شرطی که شما هم برای آمادگی نظامی و تحریم‌ها علیه روسیه جدی باشید. در این گزارش به نقل از دمیتری کولبا، وزیر خارجه اوکراین، نقل شده است که «خود را جای ما بگذارید، از طرفی آمریکا ادعای گزافی می‌کرد و از طرفی دیگر کشورها می‌گفتند فکر نمی‌کنیم چنین اتفاقی بیفتد». او همچنین از استراتژی عدم تحریک NON که سال‌ها از سوی دولت اوکراین اجرا می‌شد، ابراز پشیمانی کرد. کولبا ادامه داد: «این جنگ و این همه کشتار و نابودی بهترین پاسخ برای کسانی است که سال‌ها تلاش می‌کردند از تحریک روسیه جلوگیری کنند». در جریان مذاکرات، آمریکا درخواست‌های روسیه برای بسته‌شدن درهای ناتو و توقف فعالیت در کشورهایی را که بعد از ١٩٧٧ به ناتو پیوستند رد کرد؛ اما پیشنهاد کاهش تعداد نیرو و سلاح در شرق اروپا را داد که روسیه نپذیرفت. در طی این مدت هم تعداد سربازان آمریکایی در اروپا به صد هزار نفر رسید و تعداد اسکادران هوایی، ناو جنگی و پروازهای اطلاعاتی در اروپای شرقی چند برابر شد. برای جلوگیری از عملیات فریب روس‌ها و به‌دست‌گرفتن روایت ماجرا، آمریکا از دسامبر 2021 اطلاعات طبقه‌بندی‌شده مانند عکس هوایی و چیدمان نیروهای روسی در مرز با اوکراین را منتشر می‌کرد تا روسیه نتواند ماجرا را وارونه جلوه دهد. حتی واشنگتن از وجود نقشه‌ای برای اعلام حمله ساختگی اوکراین به نیروهای روسی از سوی پوتین خبر داد. چهار هفته قبل از حمله، بِرنز، رئیس آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا، در کی‌یف با زلنسکی دیدار کرد و اطلاعات دقیق‌تری را در اختیار او قرار داد. در این اطلاعات آمده بود که شروع حمله به کی‌یف با فرود نیرو در فرودگاه هاستومل در حومه پایتخت اوکراین خواهد بود. در روزهای پایانی هم به زلنسکی هشدار داده شد که تیم روسی برای ترور او شاید در کی‌یف باشد و برای ماندن یا ترک این شهر تصمیم بگیرد. چند روز قبل از حمله هم به کولبا گفته شد که پنج هواپیمای نظامی در فرودگاه A آماده هستند تا چتربازها را به فرودگاه B در اوکراین انتقال دهند. با وجود این اطلاعات، مکرون روز قبل از حمله با پوتین تلفنی صحبت کرد و رئیس‌جمهور فرانسه ظاهرا این‌گونه برداشت کرد که پوتین نرمش نشان داده است! بیست‌و‌سوم فوریه 2022 کاخ سفید اطلاعاتی دریافت کرد که تهاجم روسیه به اوکراین شروع شده است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، فورا با دفتر زلنسکی تماس گرفت و ارتباط تلفنی بین زلنسکی و بایدن برقرار شد. زلنسکی درخواست کرد «هرچه اطلاعات دارید، در اختیار ما قرار دهید، ما می‌جنگیم، ما مقاومت می‌کنیم، ولی به کمک شما نیاز داریم».