ازدواج زیر سایه طالبان

نفیس بهار 

به گفته جوهرماه احمدی عشق هزینه نمی‌خواهد بلکه قلب بزرگ، صداقت، درک متقابل و تعهد می‌خواهد. «جوهرماه احمدی» و «عناب بیگزاد» چندی پیش عروسی‌شان را در اتاق دانشجویی برخلاف عرف حاکم در افغانستان با هزینه هزار و 500 افغانی جشن گرفته و زندگی مشترکشان را آغاز کرده‌اند. در افغانستان که کشوری با تنوع قومی، زبانی و فرهنگی است نظر به موقعیت جغرافیایی و اقوام ساکن در آن، جشن عروسی با هزینه‌های متفاوت و با رسوم و عنعنات متفاوت میان اقوام برگزار می‌شود اما به‌صورت کل هزینه‌بردار است. با آنکه در طی سال‌ها کوشش‌های زیادی از طرف دولت‌ها به‌خاطر کم‌کردن هزینه عروسی در کشور صورت گرفته اما نه‌تنها تأثیر مثبتی نداشته، بلکه روزبه‌روز تجمل‌گرایی بیشتر شده و هزینه ازدواج گزاف‌تر از قبل. همین هزینه گزاف منجر به ترس جوانان از ازدواج، کوشش به برقراری روابط نامشروع، نزاع بین خانواده‌های عروس و داماد، تحت فشار قراردادن روحی و جسمی عروس توسط خانواده داماد بعد از عروسی، سن بالای ازدواج نزد پسران و عشق‌های ناکام بین جوانان گردیده است. گرچند بارها و به‌صورت مکرر از طرف روشنفکران و فعالان جامعه مدنی نیز ازدواج پرهزینه نقد شده اما کمتر کسانی تن به ازدواج با هزینه کم داده است. 

عروسی که واکنش‌برانگیز شد

جوهرماه احمدی و عناب بیگزاد از ولایت دوردست و صعب‌العبور دایکندی هستند. هردو دانشجوی برحال دانشکده طبی در دانشگاه‌های خصوصی در کابل هستند که عناب دانش‌آموخته رشته اقتصاد از دانشکاه هرات نیز هست. چندی پیش عکس‌های عروسی این دو زوج در صفحات اجتماعی همگانی شد که با هزینه ناچیز زندگی مشترکشان را در اتاق دانشجویی در کابل آغاز کرده بودند. عروسی این دو زوج از طرف بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی مورد تحسین قرار گرفته و استقبال گرم شد، اما برخی کاربران در صفحاتشان و در کمنت‌ها هردو زوج را انتقادگونه مورد پرسش غیرمستقیم قرار داده بودند: که آیا فامیلشان ازین عروسی خبر دارد یا خیر؟ عروسی مگر ریشخندی است؟ و برخی هم به تمسخر گفته بود من دو هزار افغانی دارم و هرکس حاضر به ازدواج است پیش بیایند و... اما پاسخ خانم احمدی خیلی ساده است: «ما آگاهانه، با تفاهم هم و با مشوره و گرفتن رضایت از فامیل‌های‌مان این سنت‌شکنی را انجام دادیم، من شاهد ازدواج‌های پرهزینه و پرزرق‌وبرق زیادی بوده‌ام که سرانجام به تلخی و ناکامی گراییده. فامیل‌های ما از راه دور برای ما دعای خیر کردند اما به‌خاطر دوری راه و هزینه سفر در عروسی ما شرکت نتوانستند». به گفته «جوهرماه» عروسی ساده این دو زوج که عاری از گله، شیربها، طویانه و برخی مصارف بیجای دگر است: شروع ساده، یک گام مثبت در راستای فرهنگ‌سازی و پاگذاشتن روی سنت‌های ناپسند و کمرشکن ازدواج است که اکثر جوانان را از لذت ازدواج در سنین تعیین‌شده و زندگی باهمی محروم می‌کند.

خانم احمدی امیدوار است که سایر جوانان نیز بتوانند از ایشان الگو بگیرند و لذت زندگی مشترک را بدون هزینه گزاف تجربه کنند. جوهرماه در پاسخ به واکنش‌های مخاطبانشان می‌گوید: «کسانی که ما را تشویق و حمایت کردند، از همه‌ی‌شان سپاسگزاریم و از کسانی‌که نقدمان کردند نیز شکایتی نداریم. ما آگاهانه تصمیم گرفتیم و عمل کردیم و حالا از تصمیم خود راضی هستیم، چراکه بعد ازین نگران برگرداندن پول وام از کسی نیستیم و همسرم هم مجبور نیست که به‌خاطر کارکردن و پول‌درآوردن بیرون از کشور سفر کند تا قرض‌داری‌های عروسیمان را تهیه و به صاحبش برگردانیم و مهم‌تر از همه ما برای کسی غیر خود زندگی نمی‌کنیم». 

در جامعه افغانستان خرج و مخارج عروسی از آغاز تا به انجام به دوش پسر و خانواده‌اش می‌باشد، به همین لحاظ خانواده‌های دختران اکثرا طرفدار عروسی مجلل و پرهزینه برای دخترانشان است. این در حالی است که خانواده‌های دختران نسبت به چشم و همچشمی که با دوستان و خویشاوندانشان دارند، فامیل پسر را زیر فشار قرار می‌دهند تا عروسی دخترشان با هزینه بالا و در تالار‌های مجلل برگزار گردد. متأسفانه نتیجه چنین پیوندهایی بین خانواده‌های بی‌بضاعت همیشه منجر به مشکلات زیادی شده که اکثرا زیر بار وام رفته و نو دامادان مجبور به سفرهای طولانی و دور و دراز  به‌خاطر برگرداندن وام عروسی‌شان می‌شوند که در نتیجه هردو داماد و عروس از لذت زندگی مشترک محروم می‌گردند. برعلاوه، اکثر خانواده‌ها در افغانستان نسبت به دختر‌شان دید تجارتی دارند و همین باعث می‌شود که معیار ازدواج بیشتر از اینکه رضایت طرفین و تفاهم باشد پول و هزینه بالاست. اما جوهرماه و عناب با برگزاری یک محفل ساده که حدود 15 نفر شرکت داشتند مهمانانشان را با کیک و کلوچه پذیرایی کردند. در عکس‌های نشرشده در صفحات مجازی همچنان دیده می‌شود که عروس خلاف عرف و عنعنات حاکم، لباس سفید عروسی بر تن نکرده و نشانی از زیورات گران‌قیمت همچنان به چشم نمی‌خورد. با آنکه در گذشته‌ها نیز شاهد محافل ساده عروسی از سوی جوانان بودیم که مقداری از هزینه عروسی‌شان را برای خانواده‌های فقیر مواد خوراکه می‌گرفتند یا به‌صورت دسته‌جمعی در یک محفل عروسی می‌گرفتند و... اما اولین‌بار است که شاهد عروسی با هزینه ناچیز هزار و 500 افغانی در اتاق دانشجویی هستیم. به گفته عروس‌ خانم ارزش پول بالاتر از ارزش انسانیت نیست و خطاب به جوانان می‌گوید: «بیایید دست به دست هم بدهیم و به مصارف‌های بی‌مورد نه بگوییم و با سنت‌های ناپسند مبارزه کنیم. بیایید به حال خودمان رحم کنیم و نگذاریم که رفتار بی‌مورد ما باعث شود که زندگی پس از ازدواج ما به تلخی بگذرد و احساس پشیمانی داشته باشیم. به هزینه کم هم می‌شود که سنگ بنای زندگی مشترک را گذاشت و ارزش پول از ارزش انسانیت بالاتر نیست».

جوهرماه که در 9 سالگی از عاطفه پدری محروم شده به گفته خودش مادرش الگو و قهرمان زندگی‌اش است که با نه گفتن به ازدواج مجدد، برعلاوه جوهرماه دو خواهر و چهار برادرش را به تنهایی بزرگ کرده و در مقابل مشکلات تسلیم نشده است. جوهرماه که سال آخر دانشجویی‌اش در رشته قابلگی است، چهار سال دانشگاه را به سختی و مشقت زیادی به پایان رسانده و دو بار به دلیل وضعیت ناگوار اقتصادی مجبور به ترک تحصیل شده است. جوهرماه که پیش از طالبان در کنار دانشجویی وظیفه هم اجرا می‌کرد با آمدن طالبان کار و درآمدش را از دست داده و فقط دانشجو است، اما به گفته خودش تا حدی کوشش کرده که از عهده خرج و مصارف خودش بربیاید. به همین لحاظ همسرش را نیز درک کرده و زندگی مشترک را ساده اما عاشقانه آغاز کرده‌اند.