بسیاری از متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات ایرانی با افزایش محدودیت‌های اینترنت متقاضی دریافت ویزای کار حضوری و دورکاری در امارات و قطر شده‌اند
مهاجرت مجازی
رضا الفت‌نسب، عضو هیئت‌مدیره انجمن کسبوکارهای اینترنتی به «شرق» می‌گوید پس از زمزمه‌های اجرای طرح صیانت موج مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات از ایران شدت گرفته است
در‌حالی‌که طرح صیانت در ایران ماه‌هاست خبرسازی می‌کند و گزارش‌های متعددی از اعمال محدودیت‌های تازه برای کاربران ایرانی شنیده می‌شود، اماراتی‌ها پس از راه‌اندازی شهر اینترنتی دبی و دبی سیلیکون واحه حالا ویزای طلایی برای متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته‌اند.
در‌حالی‌که طرح صیانت در ایران ماه‌هاست خبرسازی می‌کند و گزارش‌های متعددی از اعمال محدودیت‌های تازه برای کاربران ایرانی شنیده می‌شود، اماراتی‌ها پس از راه‌اندازی شهر اینترنتی دبی و دبی سیلیکون واحه حالا ویزای طلایی برای متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته‌اند. محمدرضا فرجی‌تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران، به «شرق» می‌گوید که موج مهاجرت متخصصان IT ایران به امارات و قطر راه افتاده است و رضا الفت‌نسب، عضو هیئت‌مدیره انجمن کسبوکارهای اینترنتی به «شرق» می‌گوید که پس از زمزمه‌های اجرای طرح صیانت و اعمال محدودیت‌های تازه برای کاربران ایرانی موج مهاجرت متخصصان فناوری اطلاعات و ارتباطات از ایران شدت گرفته است. او تأکید می‌کند که بسیاری از این متخصصان هم که هنوز در ایران هستند، کوچ مجازی کرده‌اند و با کمک نوعی ویزای جدید کاری که امارات و برخی دیگر از کشورهای جهان اعطا می‌کنند، متخصصان از هر‌جای جهان و حتی کشور محل اقامت خود اجازه کار در شرکت‌های بین‌المللی را دارند و به‌نوعی کارمند دورکار آن کشورها به‌شمار می‌آیند.
صیانت چراغ خاموش در ایران
در ایران ماه‌هاست که طرح صیانت خبرساز شده است و کاربران ایرانی از اختلال گسترده شبکه اینترنت خبر می‌دهند. چندی پیش هم خبر رسید که در ایران قفل کودک گوگل برای تمام کاربران اعمال شده و جست‌وجو در این مرورگر جهانی محدود شده است. خبری که البته عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، آن را رد نکرد و در 29 تیر امسال و در حاشیه جلسه هیئت دولت به خبرنگاران گفت که «وجود محتواهای غیراخلاقی و دسترسی آسان به این محتواها باعث شد تا خانواده‌ها به ما از نگرانی جدی در‌این‌باره سخن بگویند. این یک نگرانی جدی است که با کمک اپراتورهای ارتباطی سرورهایی معین کردیم تا نگرانی خانواده‌ها برطرف شود!».
به فاصله کمی از این اتفاقات خبر رسید که اپراتورهای ایران پیامک کد تأیید تلگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی جهانی را مسدود کرده‌اند. این مجموعه اتفاقات از سوی کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات به اعمال چراغ‌خاموش فیلترینگ هوشمند تلقی شد. طرحی که البته ریشه‌دارتر از دولت سیزدهم است و از زمان دولت اول حسن روحانی زمزمه‌های آن شنیده می‌شد. به گزارش ایسنا محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم، در بهمن سال 94 از سرمایه‌گذاری 110 میلیارد تومانی برای فیلترینگ هوشمند خبر داده و گفته بود که «مناقصه فیلترینگ هوشمند اینستاگرام، تلگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی برگزار شده تا در‌نهایت این طرح اجرائی شود و بتوان به‌صورت هوشمند بر محتوای این شبکه‌های اجتماعی نظارت کرد». او توضیح داده بود که «۱۱ دانشگاه در زمینه فیلترینگ هوشمند شبکه‌های اجتماعی در‌حال فعالیت هستند و به نتایج مطلوبی دست یافته‌اند تا بتوان این طرح را به‌خوبی اجرا کرد». در مرداد سال 95 هم محمدجواد آذری‌جهرمی که در سمت رئیس شرکت ارتباطات زیرساخت بود، درباره وضعیت پیشرفت پروژه فیلترینگ هوشمند گفته بود که «مجریان این کار اعتقاد دارند که آنچه در این زمینه صورت گرفته، موفقیت‌آمیز بوده و تلاش بر آن است که در اجرای این طرح سرعت عمل بیشتری وجود داشته باشد. در فاز سوم این طرح که به بحث رمزگذاری‌ها اشاره می‌شود، لازم است برای سالم‌سازی فضای مجازی کشور در این حوزه هم شرایط‌مان تقویت شود». آذری‌جهرمی در زمان وزارت خود هم بارها از فیلترینگ هوشمند دفاع کرده و برای توجیه آن گفته بود که این راهکاری برای جلوگیری از فله‌ای بستن سایت‌هاست. هرچند کارشناسان فناوری اطلاعات چندان توجیه او را قبول نداشته و معتقد بودند که فیلترینگ هوشمند نه‌تنها همچنان ابزار ممیزی محتوای سایت‌ها را در اختیار دولت می‌گذارد بلکه استفاده از فیلترشکن را هم برای کاربران دشوار می‌کند. همان زمان ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی، هم در مقام دفاع از فیلترینگ هوشمند برآمده و به ایسنا گفته بود که «برای پاک‌سازی فضای مجازی چاره‌ای جز فیلترینگ هوشمند نداریم و این برنامه باید موفق شود».
سیلیکون ولی در خاورمیانه!
درست در همین شرایط که در ایران مدام اخبار محدودیت‌های تازه برای دسترسی کاربران به فضای مجازی و زمزمه‌های فیلترینگ اینستاگرام شنیده می‌شود، روی درگاه خروجی وزارت صنعت و فناوری‌های پیشرفته امارات از شهر اینترنتی دبی و دبی سیلیکون واحه نوشته است و گزارشی درباره توسعه هوش مصنوعی در این کشور وجود دارد. اماراتی‌ها نوشته‌اند که بنا دارند تا سال 2030 هوش مصنوعی درآمد 96 میلیارد‌دلاری برای امارات ایجاد کند که معادل 14 درصد تولید ناخالص ملی این کشور است. شهر اینترنتی دبی به‌عنوان اولین منطقه آزاد خاص تجارت الکترونیکی در جهان شهرت دارد که با هدف تبدیل‌‌شدن به یک شهر هوشمند و یک مرکز نوآوری برای خاورمیانه از حدود 20 سال پیش ساخته شده است. در این شهر بیشتر از ۱۹۵ دفتر از شرکت‌های جهانی مانند مایکروسافت، اوراکل، هیولت پاکارد، آی‌بی‌ام، کامپک و... استقرار یافته‌اند و در‌مجموع بیشتر از ۸۵۰ شرکت با حدود 10 هزار کارمند در آن فعالیت می‌کنند. شهر اینترنتی دبی بارها جوایز جهانی بهترین منطقه آزاد جهان را به دست آورده است. نکته جالب شهر اینترنتی دبی این است که نوجوانان و کودکان صاحب ایده‌های فناورانه هم می‌توانند در این شهر اینترنتی فعالیت کنند. دبی سیلیکون واحه هم که الگویی از سیلیکون ولی یا دره فناوری آمریکاست، از دیگر پروژه‌های بزرگ امارات برای توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات بوده است. منطقه‌ای به وسعت تقریبی 7.2 کیلومتر مربع که خانه بیشتر از 900 استارت‌آپ از 72 کشور جهان است. همین چندی پیش هم عمر بن سلطان العلما، وزیر هوش مصنوعی امارات در مصاحبه‌ای با TechCrunch اعلام کرد که این کشور به دنبال تبدیل ثروت نفتی به زیرساخت‌های فناوری است و در اقتصاد دیجتیال، انرژی‌های تجدیدپذیر و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای کرده است.
موج مهاجرت متخصصان IT ایران
رویکرد متفاوت دو کشور همسایه برای توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات حالا موجب شده است که موج مهاجرت متخصصان صنعت IT از ایران راه بیفتد. محمدرضا فرجی‌تهرانی، رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران، با اشاره به مشکلات متعدد شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات از موج مهاجرت فعالان این صنعت خبر می‌دهد و به «شرق» می‌گوید که مشکلات عدیده اهالی این صنف باعث شده که بسیاری از آنها به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به‌ویژه امارات و قطر مهاجرت کنند. فرجی‌تهرانی ادامه می‌دهد: مهاجرت متخصصان IT ایران با استقبال کشورهای عربی مواجه شده و امارات با وجود سخت‌گیری برای اعطای اقامت و حقوق شهروندی به مهاجران، مشوق‌هایی برای نخبگان این صنعت در نظر گرفته و به آنها ویزای طلایی می‌دهد. او تأکید می‌کند که دستمزد متخصصان IT ایران در قیاس با مهاجران اروپایی، آمریکایی یا حتی هندی امارات پایین‌تر و حدود یک‌چهارم آنهاست و این کشور جذب متخصصان IT ایران را برای خود مزیت تصور می‌کند. رئیس اتحادیه فناوران رایانه تهران می‌گوید مشکلات فعالان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران بسیار گسترده و عمیق است و تا همین چند وقت پیش آنها گرفتار پروسه دشوار دریافت مجوز فعالیت بوده‌اند که البته هم‌اکنون اندکی شرایط تسهیل شده است. فرجی‌تهرانی توضیح می‌دهد: بر‌اساس قانون جدید شرکت‌های دانش‌بنیان از این پس می‌توانند در واحدهای مسکونی با موقعیت اداری فعالیت کنند. او توضیح می‌دهد که حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان از اعضای صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند و از آنجا که شرکت‌های دانش‌بنیان عموما شرکت‌هایی با توان مالی نه‌چندان قوی هستند، برای پرداخت هزینه‌های اسکان یا اجاره در واحدهای تجاری دچار مشکل هستند. ضمن اینکه باید گفت که مجوز عرضه کالا یا خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان منوط به داشتن جواز صنفی است و تا پیش از این تنها شرکت‌هایی موفق به دریافت جواز صنفی می‌شدند که در واحدهای تجاری فعالیت داشتند؛ اما با مصوبه اخیر مبنی بر فعالیت در واحدهای مسکونی با موقعیت اداری، یک مشکل مهم از پیش پای شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته شده است.
«نه» عراقی‌ها به بازار فناوری ایران
«موج مهاجرت متخصصان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات پس از شدت‌گرفتن زمزمه‌های طرح صیانت تشدید شده است». این نکته‌ای است که رضا الفت‌نسب، عضو هیئت‌مدیره انجمن کسبوکارهای اینترنتی، به «شرق» می‌گوید و توضیح می‌دهد: «بسیار غم‌انگیز است که محدودیت‌های گسترده و ایجاد اختلال در اینترنت باعث شده که بسیاری از متخصصان جوان این صنعت از فعالیت در ایران مأیوس شده و بسیاری از برنامه‌نویسان ایرانی در‌حال مهاجرت به امارات، قطر و کانادا هستند و این کشورها ویزای ویژه برای جذب این دسته از متخصصان در نظر گرفته‌اند». او می‌گوید که برخی کشورها از‌جمله امارات پدیده مهاجرت مجازی هم راه انداخته‌اند و متخصصان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات از کشور محل سکونت خود برای شرکت‌های بین‌المللی کار می‌کنند و ارزش افزوده کار آنها نصیب کشورهای خارجی می‌شود. الفت‌نسب تأکید می‌کند که کسبوکارهای اینترنتی در ایران نه چشم‌اندازی برای فعالیت در بازار داخلی و نه بازار خارجی و حتی منطقه‌ای دارند. او می‌گوید که نه‌تنها محدودیت‌های اینترنت بلکه کاهش قدرت خرید مردم باعث شده که فضای کار برای کسبوکارهای آنلاین در ایران متزلزل شود و «جای تأسف است که حتی کشورهایی مانند عراق حاضر نیستند بازار آنلاین خود را در اختیار کسبوکارهای اینترنتی ایران بگذارند و به محض اینکه می‌شنوند کسبوکارهای آنلاین متقاضی، ایرانی هستند، از افتتاح حساب برای آنها در عراق خودداری می‌کنند».
