فضای سیاسی در عراق ملتهب‌تر شد
کناره‌گیری «صدر» از سیاست
مقتدی صدر، روحانی بانفوذ شیعه عراق و رهبر جریان صدر، یک بار دیگر «کناره‌گیری قطعی» خود از فعالیت سیاسی در عراق را اعلام کرد.
مقتدی صدر، روحانی بانفوذ شیعه عراق و رهبر جریان صدر، یک بار دیگر «کناره‌گیری قطعی» خود از فعالیت سیاسی در عراق را اعلام کرد. صدر در بیانیه‌ای همچنین از بستن همه دفاتر و نهادهای وابسته به جریان صدر خبر داد، با‌این‌حال مؤسسه مرقد شریف (شهید صدر)، نهاد فرهنگی شهید صدر و موزه شهید صدر را مستثنا کرده است. گفته می‌شود این اقدام صدر در واکنش به صدور بیانیه آیت‌الله سید‌کاظم حائری، از مراجع تقلید برای کناره‌گیری از مرجعیت صورت گرفت. حائری در متن این بیانیه علت کناره‌گیری خود را بیماری، ضعف جسمانی و کهولت عنوان کرد. صدر ابراز عقیده کرده که اعلام کناره‌گیری آیت‌الله حائری و بیانیه او به اراده خود او نبوده و افزوده است: «بسیاری از‌جمله آقای حائری فکر می‌کنند که این رهبری به لطف یا دستور آنان به دست آمده است؛ در‌حالی‌که این به لطف خداوند و فیض پدرمان بوده است. با وجود کناره‌گیری ایشان، اما نجف اشرف مقر اصلی مرجعیت دینی بوده و همچنان باقی خواهد ماند». آیت‌الله محمد‌صادق صدر (پدر مقتدی صدر) قبل از شهادتش مقلدانش را به پیروی از آیت‌الله العظمی شیخ کاظم حائری فراخوانده بود. دفتر مقتدی صدر در نجف نیز پس از اعلام کناره‌گیری او در بیانیه‌ای در‌این‌باره نوشت: تصمیم گرفته شد که از این پس هرگونه مداخله در امور سیاسی، دولتی و رسانه‌ای به نام جریان صدر و همچنین استفاده از هر ابزار رسانه‌ای و در رأس آنها شبکه‌های اجتماعی به نام این جریان ممنوع باشد.
کارنامه صدر
مقتدی صدر یکی از مهم‌ترین بازیگران سیاست عراق پس از ۲۰۰۳ و سقوط حکومت صدام حسین بوده است. او به‌طور هم‌زمان در تشکیل دولت‌های پیاپی عراق و راهپیمایی‌های اعتراض‌آمیز و فعالیت‌های شبه‌نظامیان شیعی فعال بوده است. او از رهبران سیاسی شیعه به دلیل بی‌توجهی به درخواست‌های او برای اصلاحات انتقاد کرد. چند ماه پیش نمایندگان صدر در پارلمان عراق، پس از شکست در تشکیل دولت استعفا دادند. بن‌بست سیاسی بین او و رقبای شیعه نزدیک به ایران، سبب شده عراق طولانی‌ترین دوره بدون دولت را سپری کند. حامیان صدر چند هفته پیش پارلمان را اشغال کردند و در نزدیکی ساختمان‌های دولتی تظاهرات برپا کردند. این اعتراضات عملا روند انتخاب رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر جدید را متوقف کرد. اعلامیه روز گذشته این نگرانی را ایجاد کرده است که حامیان صدر ممکن است اعتراضات خود را تشدید کنند و به مرحله جدیدی از بی‌ثباتی در عراق دامن بزنند.با «کناره‌گیری» مقتدی صدر از صحنه سیاست، به نظر می‌رسد او می‌خواهد بی‌نیاز از تعامل با جامعه بین‌المللی و گروه‌های سیاسی در عراق، جنبشی را که او «انقلاب محرم» خوانده، پیش ببرد. البته این اولین بار نیست که صدر تهدید میکند که گامی رادیکال برمی‌دارد. او پیش از انتخابات ۱۰ ماه پیش عراق اعلام کرد که «صدری‌ها» در این رأی‌گیری شرکت نخواهند کرد؛ چیزی که در آن زمان باعث شد برخی از کشورها و گروه‌ها پا‌در‌میانی و رایزنی کنند تا او را به میدان بازگردانند. هرچند در آن موقع هم این اقدام صدر به‌عنوان تهدید و فشار بیشتر بر گروه‌های رقیب تعبیر شد.با‌این‌حال این‌بار این نگرانی وجود دارد که این اقدام فراتر از یک تهدید باشد و صدر بخواهد آن‌طور‌که گفته «نظام عراق را سرنگون کند» که این نکته به احتمال قوی به معنی بالاتر‌رفتن تنش‌ها و «خون‌ریزی» ممکن است باشد. به‌ویژه آنکه اکنون گروه‌های هم‌پیمان با ایران در بخش دیگری از بغداد برای «حفظ نظام» از روزها پیش تظاهرات برپا کرده‌اند. مقتدی صدر و گروه مسلح او موسوم به «ارتش مهدی» (جیش المهدی) پس از حمله نظامیان خارجی تحت رهبری آمریکا به عراق در سال ٢٠٠٣ در آن کشور شهرت یافتند. نیروهای او بارها با نظامیان آمریکایی در عراق درگیر شدند. صدر در سال‌های اخیر وارد رقابت‌های سیاسی بر سر نهادهای قدرت در عراق شده بود. او با این هدف ائتلاف سائرون را تشکیل داد و طرفدار سیاست خارجی مستقل و به‌ویژه فاصله‌گرفتن از ایران است.بسیاری از طرفداران او جوانان و اقشار کم‌درآمد هستند. ائتلاف صدر در تبلیغات انتخاباتی وعده مبارزه با فساد و سرمایه‌گذاری در خدمات عمومی را داد. صدر بخش بزرگی از محبوبیت خود را مدیون پدرش آیت‌الله صدر بود که گفته می‌شود به دست مأموران صدام حسین به قتل رسید. اغلب طرفداران او را اقشار جوان و فقیر شیعه در یکی از شهرک‌های شیعه‌نشین در حاشیه بغداد تشکیل می‌دهند. در سال ۲۰۱۴ نیز مقتدی صدر در یادداشتی در سایت اینترنتی خود گفته بود که از این پس، از سیاست دوری خواهد گزید. در آن زمان، او گفته بود که نه مقام دولتی خواهد داشت و نه برای نمایندگی در مجلس عراق نامزد تعیین خواهد کرد. مقتدی صدر فرزند پنجم سیدمحمد صدر از شخصیت‌های معروف خاندان صدر است. محمد‌باقر صدر و امام موسی صدر هر دو از همین خاندان بودند.
برگ برنده صدر
نارضایتی عمومی در عراق و حضورنداشتن صدر در میان دولتمردان عراقی چه در شکل تحریم انتخابات سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ و چه در تظاهرات گسترده اکتبر ۲۰۱۹، به مقتدی صدر، امکان نمایندگی بخش‌های گسترده‌ای از جامعه را داد. او در جریان نخستین انتخابات پساداعش، توانست از گروه‌های متفاوت سیاسی، از روحانیون شیعه گرفته تا حزب کمونیست را حول خود متحد کند. ائتلاف صدر در پارلمان پیشین، راه بازگشت نوری المالکی به قدرت را گرفت و امکان تشکیل دولت را به چهره‌های تکنوکرات‌تر و کمتر متمایل به ایران داد. نخست‌وزیری عادل عبدالمهدی و متعاقبا مصطفی کاظمی، نشانه‌هایی از دور‌شدن قدرت سیاسی در عراق از این محور بود.
جریان صدر با وجود ایفای نقش در پارلمان پیشین، در دولت حضوری ندارد. در‌حالی‌که سال‌ها جنگ داخلی، ویرانی و از‌هم‌پاشیدن شیرازه مدنیت جامعه در عراق همراه با بحران‌های جهانی کرونا، رکود اقتصادی و به‌تازگی جنگ روسیه علیه اوکراین، شرایط زندگی شهروندان این کشور مصیبت‌زده را بیش‌از‌پیش سخت کرده است، مقتدی صدر با استعفای جمعی نمایندگان سائرون و پس از آن اشغال پارلمان نشان داد که پتانسیل برافراشتن پرچم و نمایندگی بخش گسترده‌ای از جامعه در مبارزه علیه نهادهای حکومت عراق را دارد. با‌این‌حال صدر پاسخی عینی به بحران سیاسی این کشور نمی‌دهد: حمایت از «انقلاب و اتحاد همه مردم» می‌تواند مانع از تشکیل دولت در عراق شود اما طبیعتا جوابی به مطالبات میلیون‌ها ناراضی عراقی نمی‌دهد.
تشنج در بغداد
به دنبال اعلام کناره‌گیری رهبر جریان صدر از دنیای سیاست، منابع خبری از ورود حامیان این جریان به کاخ ریاست‌جمهوری عراق خبر دادند. فرمانده عملیات مشترک ارتش عراق اعلام کرد که از بعدازظهر روز گذشته هر گونه تردد در بغداد ممنوع است. شبکه «دجله» عراق در این باره گزارش داد که شماری از معترضان وارد ساختمان کاخ ریاست‌جمهوری شده‌اند و اخبار از درگیری در این منطقه حکایت دارد. پلیس علیه معترضان از ماشین‌های آب‌پاش استفاده میکند. هم‌زمان با این تظاهرات فرماندهی عملیات مشترک عراق با اتخاذ تدابیر شدید امنیتی در اطراف منطقه الخضرا خواستار خروج فوری معترضان از این منطقه شد. نیروهای امنیتی از تظاهرکنندگان خواسته‌اند که فورا از داخل منطقه الخضرا عقب‌نشینی کنند و تأکید کردند که آنها به بالاترین سطح خویشتن‌داری و رفتار برادرانه برای جلوگیری از درگیری یا ریختن خون عراقی‌ها پایبند هستند. آنها گفته‌اند که برخورد با تظاهرات مسالمت‌آمیز از طریق قانون اساسی و قوانین انجام می‌شود و نیروهای امنیتی وظیفه خود را برای حفظ امنیت و ثبات انجام خواهند داد. در پی ناآرامی‌های اخیر در عراق، نخست‌وزیر این کشور از تعلیق فعالیت کابینه تا اطلاع ثانوی خبر داد. مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق دستور داد به دلیل ورود تظاهرات‌کنندگان به مقر هیئت دولت در منطقه الخضرا بغداد، جلسات کابینه تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآید. در همین حال، معترضان حامی جریان صدر امروز ساختمان استانداری ذی‌قار و تمامی ادارات دولتی در میسان را بستند. شفق‌نیوز گزارش داد که ده‌ها نفر از حامیان جریان صدر پلاکاردهایی بر روی ساختمان استانداری ذی‌قار برافراشتند که بر روی آن نوشته شده بود: به دستور انقلابیون عاشورا بسته شده است. معترضان شعارهای «نه به اشغالگر» سر دادند. معترضان در میسان نیز بعد از آنکه مسیرهای این استان را با آتش‌زدن لاستیک‌ها در خیابان‌های اصلی بستند، تمامی ادارات دولتی در این استان را بستند.
سفارت ایران در عراق در اطلاعیه‌ای از شهروندان ایرانی خواست تا اطلاع ثانوی از هرگونه سفر و تردد به شهرهای بغداد، کاظمین و سامراء خودداری نمایند.
