اجبارهای 2ساله برای پسران

 جوان‌های بسیاری هستند که به دلیل غیبت در خدمت سربازی، با چالش‌های حقوقی متعددی مواجه هستند؛ موضوعی که در سال‌های اخیر به یکی از بحث‌های جنجالی مجلس بدل شده است و هر‌از‌گاهی به موضوع خرید خدمت یا اجباری‌نبودن آن اشاره‌هایی می‌شود. همچنین در سال‌های اخیر تجمع‌هایی در مخالفت با سربازی شکل گرفت که آخرین آن، روز شنبه پنجم شهریور بود که گروهی از دانشجویان در اعتراض به خدمت نظام وظیفه در برابر سازمان نظام وظیفه در تهران دست به تجمع زدند.

پیش ‌از ‌این هم در پی بحث‌های مجلس بر اجباری‌نبودن و تخصصی‌تر‌شدن سربازی، علی خضریان، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، در بهمن سال گذشته گفته بود:‌ «در مقابل این نگاه که سربازی باید مفیدتر شود، جریان دیگری هم در کشور ایجاد شد و بحث «لغو سربازی اجباری» را در فضای رسانه‌ای و مجازی دنبال کرد. کشور از نیروهای مسلح و جوان جهت مرزبانی، حفظ امنیت و دفاع از کشور بی‌نیاز نمی‌شود و زمانی که کسانی لغو سربازی اجباری را مطالبه می‌کنند، در حقیقت در همین جمله یک اجبار وجود دارد که شاخص برای رفتن یا نرفتن به سربازی، سرمایه افراد برای پرداخت هزینه برای نرفتن به سربازی است؛ بنابراین این مفهوم در آن نهفته است که اقشار مستضعف جامعه باید به سربازی بروند و لغو سربازی اجباری در واقع به معنای لغو سربازی افراد پولدار است». البته در همان ماه‌ها سرتیپ ابوالفضل شکاری، سخنگوی ستاد کل نیروهای مسلح ایران، گفته بود: «تعداد زیادی از سربازان درگیر مسئولیت امنیتی و دفاعی در کشورند» و «اگر ما جداسازی کنیم و بگوییم هرکسی دلش خواست نیاید، یعنی بار سنگین این مسئولیت‌ها را بر دوش یک عده خاص گذاشته‌ایم».

اما یک موضوع درخور‌ توجه، مسئله کیفیت آموزش به سربازان در زمان خدمت است که طبق نظر نعمت احمدی‌نسب، وکیل پایه‌یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، با وجود هزینه‌هایی که در این امر می‌شود، بعد از سه ماه آموزشی، معمولا آموزشی در راستای دفاع از کشور به سربازها داده نمی‌شود.

قابل ذکر است که برای لغو اجبار سربازی در سال‌های اخیر کارزارهای مختلفی هم تشکیل شده که حتی زنان هم در مخالفت با اجبار این خدمت در آن مشارکت کردند.

سرباز‌های فراری و سربازهای غایب

با وجودی که بسیاری همچنان تفاوت تعریف حقوقی سرباز فراری و سرباز غایت از خدمت را نمی‌دانند، نعمت احمدی‌نسب، وکیل پایه‌یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، در گفت‌وگو با «شرق» به این مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: طبق قانون این روشن است که همه افراد ذکور بالای ۱۸ سال باید خدمت سربازی را در کشور پشت سر بگذارند. این افراد یک دوره تعلیمات نظامی دارند تا با فنون نظامی آشنا شوند، بعد هم که بقیه خدمت را پشت سر می‌گذارند. در واقع هرکس که ۱۸ سالش شد و معافیتی مثل تحصیل را نداشت، مشمول خواهد شد. حالا اگر هیچ اقدامی برای سربازی نکرد، غایب محسوب می‌شود؛ ولی اگر دفترچه خدمت را گرفت و مشمول شد، آن زمان دیگر سرباز تلقی می‌شود و در این شرایط اگر برای خدمت حاضر نشود، سرباز فراری خواهد بود. هر‌کدام از این عناوین تعاریف قانونی و مقررات خود را دارد؛ از میزان تأخیر، مجازات و موارد دیگر.

دنیای امروز به سربازی نگاه دیگری دارد

این وکیل در ادامه اضافه می‌کند: توجه کنید که ما یک جمعیت ۸۵ میلیونی داریم که نیمی از آن را آقایان تشکیل می‌دهند. همان‌طور هم که می‌دانید، سربازی از زمان رضا‌شاه، دقیقا زمانی که جمعیت حدود ۲۰ میلیون نفر بوده، مصوب شده است. در این سال‌ها قوانین سربازی تغییرات و اصلاحاتی داشته، اما یکی از مسائلی که همچنان به آن اشاره می‌شود، این است که زمان رضا‌شاه جمعیت حدود 20 میلیون نفر بوده،  و حالا ۸۵ میلیون نفر شده، اما چرا همچنان مقررات کلی به همان شکل است؟ از طرف دیگر بیشتر کشورها به سمت ارتش حرفه‌ای رفتند؛ مثل تخصص‌های معلمی، وکالت، روزنامه‌نگاری، یک نفر هم سرباز تخصصی می‌شود. در دنیا هم سربازی درجات مختلف دارد که با آن بازنشسته می‌شوند. کشورها برای تعلیم نیروی انتظامی و ارتش دانشجو دارند، البته دانشگاه افسری در کشور ما هم جزء اولین دانشگاه‌های زمان رضا‌شاه است که نیروی کادر ارتش را تعلیم می‌داد. بعد از انقلاب هم دانشگاه‌های امام حسین و امام علی پرسنل ویژه‌ای تربیت می‌کنند.

احمدی ادامه می‌دهد: در ارتش و نیروی انتظامی، نیروی کادری داریم که ثابت است و به‌عنوان یک حرفه و شغل در حال خدمت هستند. در کنار آن نیروی وظیفه نیز داریم که همه افراد ذکور بالای ۱۸ سال طبق قانون باید طبق آن خدمت کنند. جالب آنکه زمان رضاشاه هم قوانینی برای معافیت سربازان از خدمت وجود داشته است. از همان زمان هم همه مردان باید الزام کار با اسلحه را فرا می‌گرفتند و یک‌سری نیروی ذخیره وجود داشت تا اگر یک روزی کشور مورد هجوم قرار گرفت، این نیروها در خدمت ارتش باشند. حال این مقررات چه آن زمان که ۲۰ میلیون نفر بودیم، چه زمانی که ۵۰ میلیون نفر بودیم و چه الان که ۸۵ میلیون نفر هستیم همان است.

سربازها کارهایی انجام می‌دهند که ربطی به دفاع از  کشور ندارد

در این سال‌ها جوان‌های بسیاری به دلیل نگذراندن خدمت سربازی، برای تحصیل و کار دچار چالش‌های حقوقی می‌شوند که احمدی در‌این‌باره می‌گوید: بسیاری از جوان‌ها را می‌بینیم که در بهترین سال‌های عمرشان با سدی به اسم سربازی روبه‌رو هستند. این افراد حتی به سربازی هم که می‌روند، فقط سه ماه آموزش‌های نظامی می‌بینند و بعد از آن کارهایی را انجام می‌دهند که ربطی به دفاع از کشور ندارد، مثلا نگهبان دادگستری می‌شوند. من بر این باورم که باید مسئولان نظامی ما یک برنامه داشته باشند و کم‌کم به طرف ارتش حرفه‌ای پیش برویم. خیلی از افراد این شغل را دوست دارند یا اصلا شغل اجدادی آنها است. هزینه‌ای را هم که اینجا صرف می‌شود، می‌توان صرف موارد دیگر کرد. بعد از آن سه ماه هم بقیه دوره‌ها تقریبا ربطی به مسائل نظامی ندارد. مثلا سربازها نگهبان زندان یا دادگستری می‌شوند که در واقع کاری نمی‌کنند که آمادگی رزمی آنها بالا برود، بلکه زمان را صرف می‌کنند.

در  گذشته  ۸۰ درصد جمعیت روستایی بود و سربازی نظم یادشان می‌داد

این وکیل در مورد برخی رفتارها با سربازها می‌گوید: در اول توجه کنید که در دوره آغاز تشکیل یک نیروی نظامی و اعمال قوانین آن، حدود ۸۰ درصد جمعیت کشور روستایی و عشایر بودند؛ در واقع گاهی دست چپ و راست خود را هم نمی‌دانستند و برای همین تمرین چپ، راست داشتند. در آن دوره هیچ آموزشی برای زندگی منضبط نداشتند، فقط زندگی روستایی و عشایری خود را دنبال می‌کردند و در سربازی زندگی شهری و مسائل دیگر را آموزش می‌دیدند. رعایت عزت نفس سربازها جزء حقوق اولیه است و کسی حق ندارد توهین و دستوراتی خارج از قاعده نسبت به سرباز اعمال کند.