بی‌اثربودن آیین‌نامه زندان‌ها
افزایش مجرم و پدیده‌ای به نام کف‌خوابی در زندان
پدیده کف‌خوابی در زندان، بارها توسط فعالان حقوق بشری یا زندانیان سیاسی و غیرسیاسی شنیده شده بود که با تکذیب‌هایی روبهرو می‌شد اما در روزهای گذشته غلامعلی محمدی، رئیس سازمان زندان‌ها، در میان صحبت‌هایش آن را تا حدودی تأیید کرده و گفته بود؛
پدیده کف‌خوابی در زندان، بارها توسط فعالان حقوق بشری یا زندانیان سیاسی و غیرسیاسی شنیده شده بود که با تکذیب‌هایی روبهرو می‌شد اما در روزهای گذشته غلامعلی محمدی، رئیس سازمان زندان‌ها، در میان صحبت‌هایش آن را تا حدودی تأیید کرده و گفته بود؛ در بعضی از زندان‌ها، تعداد تخت‌های ما متناسب با تعداد زندانیان است و در برخی از زندان‌ها تعداد زندانیان کمتر از تخت است و در برخی از زندان‌ها تعداد زندانیان بیشتر از تخت است که در این زندان‌ها اولویت را توسعه زندان‌ها و تعدیل جمعیت کیفری گذاشتیم.
اما وجود بیش از ظرفیت زندانی در زندان‌ها را همچنان بسیاری از فعالان حقوقی تأیید می‌کنند، در‌صورتی‌که طبق آیین‌نامه زندان‌ها تعداد تخت در هر متر اتاق و امکانات رفاهی مورد‌نیاز کامل عنوان شده ولی در برخی مواقع به آن توجهی نمی‌شود. نعمت احمدی‌نسب، وکیل پایه‌یک دادگستری هم به این نکته اشاره می‌کند که در زندان‌های تهران و کل کشور سرانه‌ای که در قانون و آیین‌نامه آمده رعایت نمی‌شود. مثلا دو، سه برابر جمعیت معین‌شده، زندانی نگهداری می‌کنند. حتی علی نجفی‌توانا، جرم‌شناس و آسیب‌شناس هم طی بازدیدهایی که از زندان داشته بیان می‌کند؛ در یک اتاق ۲۰ تا ۲۵ نفر زندگی می‌کردند، به شکلی کنار هم گنجانده می‌شدند که به‌صورت کتابی کنار هم می‌خوابیدند و اگر نصف شب برای دستشویی از جا بلند می‌شدند، شاید جایشان پر می‌شد. ما حجم زیادی زندانی در کشور داریم که به شکل استانداردی نگهداری نمی‌شوند.
سرانه تعداد زندانی‌ها در زندان رعایت نمی‌شود
نعمت احمدی‌نسب، وکیل پایه یک دادگستری عضو کانون وکلای مرکز، با اشاره به نبود امکانات کافی رفاهی در زندان‌ها، و موضوعی مانند کف‌خوابی در سلول‌ها به دلیل نبود جای کافی برای زندانی‌ها، به «شرق» می‌گوید: توجه کنید که آیین‌نامه زندان‌ها پربار است و از این جهت مشکلی نداریم. مثلا طبق این آیین‌نامه، از لحظه ورود زندانی به زندان، تمام بیماری‌های او باید بررسی شود، در کنار این تفکیک بند داریم، حق استفاده از رادیو و تلویزیون، حق ملاقات با خانواده و حتی حق استفاده از ملاقات‌های شرعی لحاظ شده، درواقع حقوق مشخصی دارند که البته گاهی رعایت نمی‌شود. درباره تعداد تخت‌های هر سلول تعاریف دقیق داریم، اما در زندان‌های تهران و کل کشور سرانه‌ای که در قانون و آیین‌نامه آمده رعایت نمی‌شود؛ مثلا دو، سه برابر جمعیت معین‌شده، زندانی نگهداری می‌کنند. اخیرا هم رئیس سازمان زندان‌ها تأیید کرده کف‌خوابی در زندان داریم که این کم‌کاری و رعایت‌نشدن حقوق زندانی است.
بازداشتی‌ها در هیچ آماری نیستند
این وکیل ادامه می‌دهد: معمولا زندان‌ها را در اغلب کشورها، در مناطق دوردست احداث می‌کنند. مثلا زندان بزرگ در فشافویه است، یا زندان زنان در قرچک ورامین است که خود زندانی و زندانبان می‌گویند آنجا آخر دنیاست. درواقع آنجا اصلا برای زندان ساخته نشده بوده بلکه سوله‌ای بوده که بعدا زندان می‌شود. در کنار این مسائل ما تجربه اتفاقات کهریزک را داریم که در نیمه تاریک حقوق کشور خواهد ماند. در کنار این مسئله بازداشتگاه یا تحت‌نظرگاه هم قابل‌بحث است، در تمام کلانتری‌ها چنین جایی وجود دارد، قفسی با میله‌های فلزی که گوشه کلانتری است تا افراد بازداشت‌شده را آنجا یا در اتاقکی نگه دارند، در این تحت‌نظرگاه‌ها انواع جرم و مجرم وجود دارد که خود همین تأثیر منفی بر فردی که برای بار اول آنجا رفته، می‌گذارد؛ درواقع ترسشان می‌ریزد. همچنین گاهی با متهمی که خود اقرار می‌کند، مأموران بدترین رفتارها را می‌کنند و در بدترین شرایط او را نگه می‌دارند. فرض کنیم در تهران ۳۰ کلانتری داریم و معمولا شبی ۱۰، ۱۵ نفر تحت نظر هستند، حال این تعداد حدود ۳۰۰ نفری در هیچ آماری قرار ندارند و جزء آمار زندان هم نیستند، چون هنوز به آن مرحله نرسیده‌اند.
زندان‌ها بیشتر از ظرفیتشان زندانی دارند
احمدی درباره ظرفیت زندان‌ها می‌گوید: اغلب زندان‌های ما بیش از ظرفیتشان، زندانی نگهداری می‌کنند. در‌صورتی‌که در قانون آمده یک فرد چه مقدار جا و امکانات در زندان نیاز دارد ولی به این اشاره‌ای نشده که چه تعداد از جمعیت جامعه امکان دارد مجرم شود، چون این امری متغییر است. همین الان کشورهایی را داریم که اصلا زندان ندارند ولی ما طی این سال‌ها به تعداد زندان‌هایمان اضافه شده است.
از جمعیت کیفری جامعه تعداد کمتری به زندان می‌روند
علی نجفی‌توانا، جرم‌شناس و آسیب‌شناس، در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به اینکه آیا باید بین مجرمان و جمعیت یک کشور تناسبی باشد، می‌گوید: در اول باید اشاره کنم که از میان جمعیت کیفری جامعه، بخشی حبس می‌شوند و بخشی با پرداخت دیه یا عفو روبهرو می‌شوند. در نتیجه درصد کمتری به زندان می‌روند و آمار جمعیت کیفری در جهان معمولا نسبت به بزهکاری واقعی کمتر است، در کشور ما آمار واقعی جرائم نسبت به آمار مجرمان شناخته‌شده بسیار بالاست، برای مثال دیده شده که شخصی برای سرقت دستگیر می‌شود، در اعترافات خود به بیش از 10 یا حتی صد فقره سرقت اعتراف می‌کند که نشان می‌دهد آن شخص در جرائم قبلی دستگیر نشده است یا مسئولانی که سال‌ها مرتکب جرائمی مثل رشوه و اختلاس بودند ولی دستگیر نشدند. حال به‌طور معمول زندانی در تمام دنیا از صد هزار نفر بین هفت تا ۱۵ نفر باید باشد که در بعضی از کشورها مثل سوئد و هلند تعداد زندانی‌ها به حدی کم است که زندان‌ها را یا تعطیل کردند یا تبدیل به هتل و رستوران کردند اما در بعضی از کشورهای دیگر مثل آمریکا، فرانسه، انگلستان تعداد زندانی‌ها بیشتر است.
توانا ادامه می‌دهد: در بازدیدهایی که همراه دانشجوهایم از زندان داشتیم مشاهده می‌شود در یک اتاق ۲۰ تا ۲۵ نفر زندگی می‌کردند، به شکلی کنار هم گنجانده می‌شدند که به‌صورت کتابی کنار هم می‌خوابیدند و اگر نصف شب برای دستشویی از جا بلند می‌شدند، شاید جایشان پر می‌شد. ما حجم زیادی زندانی در کشور داریم که به شکل استانداردی نگهداری نمی‌شوند.
