خبرنگار وارد حریم خصوصی مسئولان می‌شود؟

نسترن فرخه: خبرنگاران به دلیل حساسیت شغلی که دارند، گاهی در شرایطی قرار می‌گیرند که باید از حمایت قانونی و حقوقی برای پیش‌رفتن در کشف موضوعی اطمینان حاصل کنند که البته در موارد بسیاری با وجود حق قانونی‌ای که دارند، بعد از انتشار محتواهای حساس، با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌شوند؛ از افشای ماجرای املاک نجومی تا ممنوع‌الکاری و حبس برای یک پرونده زن‌کشی به دست همسر ‌خود که به سال گذشته مربوط است.

همه اینها در حالی است که آزادی خبرنگارهای پاپاراتزی در دیگر کشورها به آنها اجازه می‌دهد تا از مسائل شخصی زندگی خصوصی افراد مشهور هم تولید محتوا کنند، اما در کشور ما حتی پرداختن به موضوعی مثل مهاجرت فرزندان مسئولان از سوی خبرنگار، معمولا با چالش‌هایی مواجه خواهد شد. در این شرایط، سیدعلی مجتهدزاده، وکیل پایه‌یک دادگستری، به «شرق» می‌گوید: در این خصوص من به حفظ حریم شخصی افراد قائل هستم و برای مثال اگر فرزند یکی از مسئولان به شکل قانونی و مشروع به خارج از کشور مهاجرت کرده باشد، هیچ ایرادی وجود ندارد؛ اما تعارض جایی ایجاد می‌شود که همان افرادی که ادعاهایی از غرب‌ستیزی و بهشت برین بودن ایران را مطرح می‌کنند، فرزندان خودشان در خارج از کشور هستند. بنابراین اعلام چنین مسائلی، افشای اسرار خصوصی نیست. وقتی فرد در جایگاه مقام دولتی قرار می‌گیرد، باید پی این چیزها را هم به تن بزند.

امکان اثبات ادعای خبرنگار با فیلم و عکس

با توجه به اینکه طبق قانون، فیلم، عکس و صدای ضبط‌شده، سندی برای اثبات ادعا نیست، ولی اینها یکی از ابزارهای اصلی برای خبرنگاران است. مجتهدزاده در پاسخ به اینکه آیا این مسئله برای خبرنگارها چالش‌برانگیز خواهد بود یا نه؟ می‌گوید:‌ اگر در واقع منظور مصاحبه‌ای باشد که یک خبرنگار از زبان کسی مطرح کرده باشد، انتصاب آن سخنان به آن فرد از طریق ویس یا فیلم قابل اثبات است؛ اما اینکه آیا حرف‌های آن شخص درست است یا نه، قاعدتا ربطی به ویس و فیلم ندارد. بااین‌حال، اینکه فرد در مصاحبه مطالبی را عنوان کند ولی بعد از انتشار مطلب، آن حرف‌ها را انکار کند، خبرنگار می‌تواند از آن ویسی که در دست دارد، برای اثبات موضوع استفاده کند. در موارد مشابه من پرونده‌هایی داشتم که خبرنگار از ویس و فیلم برای اثبات ادعای خود استفاده کرد و پذیرفته هم شد. در پاسخ به اینکه در موارد دیگر هم خبرنگار با مسئول یا پژوهشگری مصاحبه انجام می‌دهد و آن فرد در رابطه با موضوعی صحبت می‌کند یا آماری ارائه می‌دهد که یا اطلاعات اشتباه بوده یا اینکه در آن زمان خاص نباید در رابطه با آن مسئله صحبت می‌کرده؛ در این موقعیت چرا از خبرنگار شکایت می‌شود؟ مجتهدزاده معتقد است در این زمینه تفاسیر متفاوتی وجود دارد. در موردی مثلا شما با یک فرد مطلع، کارشناس، صاحب‌نظر یا مقام رسمی صحبت کردید و اظهارات او را منتشر می‌کنید، اینجا به نظر من خبرنگار مسئولیتی ندارد. حالا یک زمان با کسی صحبتی کردید که آن فرد را نمی‌شناختید و در وجاهتش تردید داشتید، حرفی هم زده که اینجا خبرنگار و رسانه باید دقت بیشتری به موضوع داشته باشند. اما اینکه مثلا رئیس سازمان برنامه و بودجه، نماینده مجلس یا مسئول دیگر اظهار‌نظری کند، قابل استناد است. حتی به نظر من مثلا یک کارشناس اقتصادی هم آماری ارائه می‌دهد، آن هم در کشوری که ادعای آزادی مطبوعات دارد، باید اجازه داد تا خبرنگار و رسانه در این خصوص مسئولیتی نداشته باشند؛ اما می‌بینیم که در این مواقع برعکس عمل می‌شود.

در مواردی که معمولا هم در مصاحبه با مسئولان پیش می‌آید، بعد از پرسیدن سؤال خبرنگار، مسئول مربوطه شروع به توهین به خبرنگار می‌کند. در این شرایط اگر خبرنگار مصاحبه را در فضای مجازی منتشر کند، آیا برای او مشکلی به وجود می‌آید؟ این وکیل پایه‌یک در پاسخ این پرسش بیان می‌کند: به نظر من شرایط خبرنگار با یک فرد عادی فرق می‌کند و از باب عمل به رسالت می‌تواند آن ویس را منتشر کند و چه‌بسا حمایت نهادهایی مثل انجمن صنفی هم باید وجود داشته باشد تا وظیفه حمایت از خبرنگار را بر عهده بگیرد که از آن مقام مسئول شکایت صورت گیرد؛ چون در هر حال توهین عمل بسیار زشتی است، به‌خصوص اگر در قبال خبرنگاری در زمان انجام وظیفه اتفاق بیفتد. بنابراین باید نهادهایی باشند که در این زمینه از خبرنگار حمایت کنند. اگر هم خبرنگار ویس مصاحبه را منتشر کند، هیچ مشکلی نخواهد داشت. مجتهدزاده در قبال این پرسش که در برخی موارد خبرنگار مجبور می‌شود تا به عنوان یک فرد عادی در یک محیط که سوژه گزارش خود قرار داده، حاضر شود تا اطلاعات جامعی از موضوع به دست بیاورد. حتی امکان دارد مخفیانه صدایی ضبط کند یا فیلمی بگیرد. آیا بعد از انتشار این محتوای به‌دست‌آمده، برای خبرنگار و هویتش که مخفی نگه داشته بوده، مشکلی پیش می‌آید؟ معتقد است اگر موضوع به حقوق عمومی و مردم مربوط باشد، این کار ایرادی ندارد، ولی اگر به اختلاف بین دو نفر یا اختلافات شخصی مربوط باشد، در این زمینه خبرنگار اصلا نباید وارد شود. چه‌بسا آن شخصی که از او ویسی مخفیانه ضبط شده، شکایت هم کند؛ چون حق این کار را دارد. اما در رابطه با کسی که دارد مال ملت را می‌برد، مثلا ۵۰، ۱۰۰ میلیارد تومان اختلاس کرده، در این شرایط خبرنگار نباید بترسد و مسئولان محترم هم که این‌قدر داعیه مبارزه با فساد را دارند، باید از این موارد حمایت کنند. اما در موارد دیگری که بحث اختلافات خصوصی است، خبرنگار باید رعایت انصاف را بکند. در کل، علاوه بر این مسائل، بهتر است خبرنگارها برای تهیه گزارش‌هایی به این شکل و انتشار آن مقام مسئول را در جریان بگذارند و بعد محتواهایی را که تهیه کرده‌اند، منتشر کنند. در برخی از کشورها پاپاراتزی‌ها در مسائل شخصی افراد مشهور نفوذ می‌کنند و از این طریق تولید محتوا می‌کنند، در‌حالی‌که خبرنگارها در کشور ما این امکان را ندارند و اگر در رابطه با مسئله‌ای مثل مهاجرت فرزندان و مسئولان اطلاعاتی را منتشر کنند، تحت فشار قرار می‌گیرند؛ در این زمینه قانون ما چه می‌گوید؟ در این خصوص من به حفظ حریم شخصی افراد قائل هستم و برای مثال اگر فرزند یکی از مسئولان به شکل قانونی و مشروع به خارج از کشور مهاجرت کرده باشد، هیچ ایرادی وجود ندارد؛ اما تعارض جایی ایجاد می‌شود که همان افرادی که ادعاهایی از غرب‌ستیزی و بهشت برین بودن ایران را مطرح می‌کنند، فرزندان خودشان در خارج از کشور هستند. متأسفانه تعارض اینجا‌ست که اگر مردم حق انتخاب داشتند تا این افراد را کنار بگذارند، احتیاجی به این مسائل نبود. بنابراین این مسائل جزء حقوق شخصی افراد است و نباید به آن ورود کرد؛ اما ایرادی که وجود دارد، این است که مردم به شکل دموکراتیک انتخاباتی نمی‌توانند این افراد را کنار بگذارند. بنابراین اعلام چنین مسائلی، افشای اسرار خصوصی نیست.