بدون قطع‌نامه، بدون بیانیه

شرق: نشست فصلی شورای حکام از دوشنبه هفته جاری کار خود را آغاز کرد و تا فردا جمعه نیز ادامه خواهد داشت. همان‌گونه که از قبل هم انتظار می‌رفت، یکی از موضوعات این دور از نشست اعضا به بررسی پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران باز‌می‌گشت. در همین راستا میخائیل اولیانوف، نماینده‌ روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین، روز سه‌شنبه در توییتی نوشت: «امروز شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بررسی دستور کار با عنوان راستی‌آزمایی و نظارت بر جمهوری اسلامی را در پرتو قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل (۲۰۱۵) آغاز خواهد کرد»؛ اما در نهایت اعضای این شورا از تصویب و صدور قطع‌نامه علیه ایران خودداری کردند. اگرچه اخبار و شواهد حکایت از آن داشت که فضا برای این امر با تحریک صهیونیست‌ها کاملا مهیاست و احتمال تکرار سناریوی نشست قبلی ژوئن/ خردادماه وجود دارد. آن‌گونه که دیروز چهارشنبه مجددا اولیانوف در توییتی خبر داد کار بررسی مباحث مربوط به برنامه هسته‌ای ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پایان رسید و نه‌‌تنها قطع‌نامه‌ای صادر نشد؛ بلکه تصمیم خاصی هم گرفته نشد. به نوشته آقای اولیانوف، این جلسه تنها به تبادل نظر حاضران گذشته است. پیش‌تر هم حسین امیرعبداللهیان هم‌زمان با نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته بود که «صدور بیانیه غیرسازنده در وین هیچ ثمری ندارد». البته به موازات گفته‌های وزیر امور خارجه ایران، محمد مرندی، مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده ایران در مذاکرات وین هم سه‌شنبه در گفت‌وگو با شبکه قطری الجزیره تأکید کرد: «با وجود فشارهای وارد‌شده علیه دولت آمریکا همچنان به رسیدن به توافق نزدیک هستیم. ما نگران نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیستیم».

تقابل بیانیه‌ها

در پی ادامه بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات هسته‌ای، اخبار و گزارش‌هایی منتشر شده بود مبنی بر اینکه تروئیکای اروپایی و ایالات متحده با تحریک اسرائیل در تلاش‌اند تا قطع‌نامه‌ای جدید علیه ایران در نشست ماه سپتامبر شورای حکام صادر شود. با این حال سه‌شنبه‌شب خبرگزاری رویترز گزارش داد که تلاش‌های کشورهای غربی برای صدور این قطع‌نامه به نتیجه نرسیده و در عوض چهار کشور آمریکا، انگلستان، فرانسه و آلمان، بیانیه‌ای تهیه کرده‌اند که امیدوارند کشورهای بیشتری آن را امضا کنند. در نهایت نشست شورای حکام، نه با صدور قطع‌نامه‌ای علیه ایران همراه بود و نه حتی انتشار بیانیه‌ای، بلکه جلسه شورای حکام با تمرکز بر موضع ایران صرفا به تقابل دیدگاه‌های اعضا، ذیل قرائت بیانیه گذشت. در یک سو نماینده آمریکا در جلسه شورای حکام در بیانیه‌ای با تکرار ادعای مقامات این کشور برای زیر سؤال بردن نقش ایران در احیای توافق هسته‌ای، گفت که کشورش آماده است توافقی بر سر بازگشت به برجام انجام دهد. در این زمینه خبرگزاری رویترز گزارش داد که نماینده آمریکا در جلسه شورای حکام در بیانیه‌ای درباره احیای توافق هسته‌ای با تلاش برای مقصرجلوه‌دادن ایران در به‌تعویق‌افتادن توافق در مذاکرات وین،‌ ادعا کرد: «ما آماده‌ایم فورا توافقی برای بازگشت دوجانبه به اجرای کامل برجام انجام دهیم. چیزی که کم داریم، شریکی راغب و آماده در ایران است».

در تقابل با گفته‌های واشنگتن در شورای حکام، در صفحه توییتر نمایندگی روسیه در وین، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در بیانیه‌ای در جلسه شورای حکام، نوشت: «قطع‌نامه ضدایرانی بی‌فکرانه ماه ژوئن (خرداد) در شورای حکام، پیامدهای منفی‌اش را به دنبال آورد. تصویب این قطع‌نامه، نه‌تنها موجب پیچیده‌شدن وضعیت مذاکرات وین شد؛ بلکه چالش‌های دیگری نیز برای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در زمینه اقدامات راستی‌آزمایی مرتبط با برجام ایجاد کرد».

اولیانوف در ادامه بیانیه خود آورده است: «ما به‌وضوح به یاد داریم که به همکاران غربی‌مان درباره پیامدهای اقدامات عجولانه‌شان هشدار دادیم و از آنها خواستیم از طرح این قطع‌نامه صرف‌نظر کنند. تصمیم ایران برای خاموش‌کردن و انتقال دوربین‌ها و تجهیزات نظارتی، واکنشی مستقیم به این قطع‌نامه بود». نماینده روسیه در شورای حکام تصریح کرد: «مسکو از نهایی‌کردن موفقت‌آمیز مذاکرات وین حمایت می‌کند. همه شرایط مهیاست. همه طرفین به یک اندازه سخت روی این موضوع کار کردند؛ اما باید پیچیدگی سیاسی و حساسیت مسائل حل‌نشده در زمینه احیای برجام را در نظر بگیریم».

کنش و  واکنش  تهران – آژانس

در نشست فصلی شورای حکام مسائل مختلفی درباره ایمنی هسته‌ای، اجرای توافق‌نامه پادمان و تقویت فعالیت‌های علمی و پژوهشی آژانس در دستور کار قرار داشت. در کنارش پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و برجام هم مطرح بود و طبق برنامه اعلام‌شده راستی‌آزمایی و بازرسی فعالیت‌های اتمی ایران در پرتو قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و اجرای توافق‌نامه پادمان به بحث گذاشته شد؛ بنابراین از همان ابتدای نشست فصلی شورای حکام موضوع ایران در صدر اخبار قرار داشت. به‌خصوص آنکه رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هفته پیش با انتشار دو گزارش که در اختیار اعضای شورای حکام قرار داده شد، ادعاهای خود درباره مسائل پادمانی در موضوع هسته‌ای ایران را تکرار کرد و مدعی بود که میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در‌حال‌حاضر ۱۹ برابر سقف تعیین‌شده در برجام است. در گزارش نخست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که فرازهایی از آن به رسانه‌های خارجی درز پیدا کرد، اعلام شده که ذخایر اورانیوم ایران در تاریخ ۳۰ مرداد با افزایش ۱۳۱.۶ کیلوگرم به سه‌هزار‌و ۹۴۰ کیلوگرم رسیده است. هم‌زمان خبرگزاری رویترز به نقل از یک دیپلمات ارشد اروپایی ادعا کرد: «ایران اگر بخواهد می‌تواند ۲۵ کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۲۵ درصد تولید کند».

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش دوم ادعاها علیه پیامدهای تصمیم ایران را تکرار کرده و بیان داشته بود:‌ «تصمیم ایران برای حذف تجهیزات آژانس که قبلا برای فعالیت‌های نظارتی در رابطه با برجام نصب شده بود، پیامدهای زیان‌باری در توانایی این سازمان برای ارائه تضمین از ماهیت صلح‌آمیز برنامه اتمی ایران داشته است». در گزارش یادشده با تکرار ادعاهای سیاسی پادمانی درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران ادعا شده است: «ایران هنوز پاسخ‌‌های معتبری درباره منشأ ذرات اورانیوم یافت‌شده در سه سایت اعلام‌‌نشده که به نظر می‌رسد عمدتا قدیمی هستند و آژانس سال‌‌هاست در حال بررسی آنهاست، ارائه نکرده است. بر همین اساس مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به نحو فزاینده‌ای در‌این‌باره که ایران درباره مسائل پادمانی باقی‌مانده با آژانس تعامل نکرده و پیشرفتی در جهت حل‌وفصل این مسائل ایجاد نشده، نگران است!». همه این ادعاها پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران را داغ و ملتهب کرده بود.

علاوه بر دو گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس با بیانیه آغازین خود در نشست شورای حکام آژانس بر حساسیت موضوع ایران در شورای حکام افزود. رافائل گروسی در ابتدای نشست فصلی بیانیه‌ای را درخصوص فعالیت‌های آژانس مطرح کرد که بخشی از آن به ایران و برجام اختصاص داشت. گروسی در بیانیه خود مدعی شد که فعالیت راستی‌آزمایی و نظارت آژانس بر تعهدات هسته‌ای ایران تحت برجام به طور جدی تحت تأثیر قرار گرفته است. در بخشی دیگری از متن بیانیه آغازین رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در وبگاه آژانس منتشر شده، آمده است: «از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، راستی‌آزمایی و نظارت آژانس بر اجرای تعهدات هسته‌ای ایران تحت برجام به طور جدی تحت تأثیر تصمیم ایران برای اجرائی‌کردن برخی فعالیت‌های هسته‌ای قرار گرفته است، از جمله تعهدات آن ذیل پروتکل الحاقی». در ادامه بیانیه گروسی عنوان شد: «من در گزارشم تأکید کردم، در صورتی که ایران تعهدات هسته‌ای‌اش ذیل برجام را به طور کامل از سر بگیرد، لازم خواهد بود که آژانس شکاف موجود در زمینه اشراف اطلاعاتی‌ خود را که هنگام غیرفعال‌بودن تجهیزات بازرسی و نظارتی‌ آژانس ایجاد شده، رفع کند. به این منظور، آژانس باید اقدامات اضافی پادمانی انجام داده و ایران نیز باید مدارک جامع و دقیقی به آژانس ارائه کند. همچنین ما باید از جامعیت و دقیق‌بودن اطلاعات بایگانی‌شده توسط تجهیزات نظراتی‌ خود در بازه زمانی ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ تا ۸ ژوئن ۲۰۲۲ مطمئن شویم. حتی آن موقع هم چالش‌های قابل ملاحظه‌ای خواهیم داشت تا تأیید کنیم وضعیت موجود سانتریفیوژها و آب سنگینی که از سوی ایران اعلام شده با وضعیت آن در پیش از ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ مطابقت دارد». مدیر کل آژانس درباره توافق پادمانی با ایران افزود: «متأسفانه، از زمان گزارش قبلی‌ام و با وجود آمادگی اعلام‌شده از سوی آژانس برای تعامل بدون تأخیر با ایران برای حل‌وفصل این مسائل، ایران با آژانس همکاری نکرده است. به دنبال آن، هیچ پیشرفتی در مدت ارائه این گزارش و هیچ‌یک از مسائل باقی‌‎مانده حل‌نشده، حاصل نشده است؛ بنابراین، تمامی این مسائل پادمانی هنوز [حل‌نشده] باقی مانده‌اند». گروسی در بخش پایانی این بیانیه مطرح کرد: «مادامی که ایران توضیحات فنی موثقی برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در سه محل اعلام‌نشده در ایران ارائه نکند و به آژانس درباره محل (محل‌های) فعلی این مواد یا تجهیزات آلوده به آن اطلاع ندهد، آژانس قادر نخواهد بود صحت و جامعیت اظهارات ایران ذیل توافق جامع پادمانی‌اش را تأیید کند. چون [ایران] تا الان این کار را نکرده است، آژانس در موقعیتی نیست که اطمینان دهد برنامه هسته‌ای ایران منحصرا صلح‌آمیز است. آژانس آماده ازسرگیری همکاری بدون تأخیر با ایران برای حل‌وفصل این مسائل است».

اما گروسی پس از قرائت این بیانیه، ساعت ۱۳ به وقت محلی اروپا (۱۵ و ۳۰ دقیقه به وقت ایران) در نشست خبری دوشنبه خود با نمایندگان رسانه‌ها شرکت کرد. مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این نشست پیرامون فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت: «هنوز هیچ پیشرفتی در تحقیقات‌مان در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران حاصل نشده است». گروسی ادامه داد: «شکاف در اطلاعات ما در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران در حال بزرگ‌ترشدن است».

بهروز کمالوندی، سخنگو و معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به برخی گفته‌های مدیر کل آژانس و درخواست پاسخ جمهوری اسلامی ایران به سؤالات آژانس، به ارائه توضیحاتی پرداخت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران اظهار کرد: بیان وجود خلأ نظارتی و اینکه این خلأ هر روز بزرگ‌تر می‌شود، مبنای حقوقی ندارد زیرا آنچه امروز انجام نمی‌شود مربوط به توافق 1 + 5 با جمهوری اسلامی ایران است که در قالب سند برجام تعریف ‌شده و همچنین برقراری مجدّد آن مطابق قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملّت ایران، مستلزم رفع تحریم‌ها و اجرای تعهدات طرفین متعاهد است. وی درباره موضوع سه مکان ادعایی آژانس تصریح کرد: «ایران در خصوص سه مکان ادعایی آژانس، کمال همکاری را داشته است، اطلاعات و پاسخ‌ به سؤالات آژانس را ارسال کرده و جلسات گفت‌وگو برای رفع ابهام نیز برگزار کرده است». کمالوندی تأکید کرد: «آژانس نباید بر مبنای اسناد ساختگی رژیم صهیونیستی که با اهداف خاص سیاسی در اختیار آژانس قرار داده می‌شود، قضاوت و بر اساس آنها اعلام نظر کند. این نوع قضاوت برخلاف اصل بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری است. از آنجایی که آژانس تمام مواد هسته‌ای اظهارشده ایران را حسابرسی کرده است و هیچ اختلاف حسابداری مواد مطرح نیست؛ صرف مشاهده آلودگی در چند مکان را نمی‌توان نشانه‌ای از وجود مواد هسته‌ای اظهارنشده تلقی کرد. این نوع نتیجه‌گیری برخلاف رویه و استانداردهای شناخته‌شده آژانس حتی با موارد مشابه در کشورهای مختلف است». سخنگوی سازمان انرژی اتمی افزود: «متأسفانه این بیانات ریشه در اهداف و مقاصد مغرضانه سیاسی دارد که رژیم صهیونیستی آن را هدایت می‌کند. توصیه ما به آژانس و طرف‌های مذاکراتی، دوری‌جستن از این‌گونه برخوردهاست که تاکنون هم این شیوه هیچ نتیجه‌ای را عاید آنها نکرده است».

البته قبل‌تر از این گفته‌های کمالوندی، محسن نذیری‌اصل، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در واکنش به گزارش‌ مدیر کل آژانس تصریح کرده بود که موضوعات پادمانی در قطع‌نامه شورای حکام در سال ۲۰۱۵ بسته شده است. وی افزود: «سه ادعای پادمانی غیرمهم آژانس نیز مربوط به حدود دو دهه قبل است که با‌این‌حال، ایران تاکنون تعاملات مناسب و سازنده‌ای را با آژانس و با هدف حل‌وفصل آنها به عمل آورده است».

نماینده ایران همچنین ضمن تأکید بر اینکه آژانس باید استقلال، بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری خود را حفظ کند، افزود: «اعضای آژانس نیز باید از اعمال فشار بر این سازمان و تلاش برای استفاده ابزاری از آن در جهت مقاصد سیاسی خود، به‌طور جدی پرهیز کنند». نذیری‌اصل همچنین درباره گزارش برجام تأکید کرد: «گزارش آژانس نیز در این خصوص، یک‌سویه و جانبدارانه است. مدیر کل به‌جای قدردانی از حسن‌نیت ایران در اجرای موقت پروتکل الحاقی در قالب برجام و اجرای داوطلبانه آن از ‌سوی کشورمان برای بیش از یک‌ سال بعد از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، آن را به‌عنوان یک مطالبه از سوی آژانس مطرح و برجسته کرده است».

برجام   دورتر   از   همیشه

اگر‌چه نشست فصلی شورای حکام با صدور قطع‌نامه علیه ایران یا انتشار بیانیه‌ای همراه نبود و به همین دلیل وضعیت پیچیده‌تر و بغرنج‌تر از قبل نشد‌ اما چشم‌انداز فعلی مذاکرات و حصول توافق هم چندان روشن نیست. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، در جریان سفر به مکزیک در یک کنفرانس خبری، با تلاش برای مقصر‌جلوه‌دادن ایران، درباره روند احیای توافق هسته‌ای گفت: «آنچه در مدت اخیر در پاسخ ایران به پیشنهاد ارائه‌شده از سوی اتحادیه اروپا (برای توافق در مذاکرات وین) شاهد بوده‌ایم، به‌وضوح پس‌رفت است و چشم‌انداز توافق در بازه‌ای کوتاه‌مدت را غیرمحتمل می‌سازد». بلینکن در ادامه گفته‌های خود افزود: «به نظر می‌رسد ایران یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند کاری را که برای رسیدن به یک توافق لازم است، انجام دهد و آنها همچنان به مطرح‌کردن مسائل خارج از چارچوب ادامه می‌دهند که انجام‌شدن توافق را غیرمحتمل‌تر می‌کند».

در مقابل چهارشنبه حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگوی تلفنی با بدر البوسعیدی، همتای عمانی خود بر پایبندی جمهوری اسلامی ایران به روند گفت‌وگو و تبادل پیام برای رفع تحریم‌ها تأکید و تصریح کرد که رمز رسیدن به نقطه مطلوب توافق در شرایط حاضر تمرکز ایالات متحده بر واقع‌بینی و نشان‌دادن داشتن اراده لازم است. فارغ از اینکه گفته بلینکن درست باشد یا همتای ایرانی‌اش، در این بین دور‌شدن از فضای مثبت در گفت‌وگوهای وین برای احیای برجام و پررنگ‌تر‌شدن ابهامات درخصوص مذاکرات هسته‌ای نگرانی‌هایی را برای سازمان ملل هم ایجاد کرد تا جایی که دبیر کل این سازمان مجبور به واکنش شد. به گزارش وبگاه سازمان ملل، استفان دوجاریک، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل در یک کنفرانس خبری سه‌شنبه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل اخیرا با مقامات ایران یا دیگر طرفین مذاکرات وین برای ازسرگیری دیپلماسی جهت حفظ توافق هسته‌ای رایزنی کرده است یا نه، گفت: «نه، هر‌کسی نقش خودش را دارد. سازمان ملل از اعضای برجام نیست. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بخشی از مباحثات هسته‌ای دخیل است. آقای گروسی به نیابت از این سازمان، می‌توان گفت به نیابت از سازمان ملل، عمیقا درگیر این مذاکرات است. او به این مذکرات ادامه می‌دهد و از سوی طرفین مختلف مذاکرات توضیحات و اطلاعات لازم را دریافت می‌کند».

او در ادامه گفت: «فکر می‌کنم آنچه برای او مهم است، این است که تمامی طرفین برجام تا حدی انعطاف نشان دهند که برای مصالحه بر سر آخرین مسائل باقی‌مانده و بازگشت به اجرای کامل برنامه[برجام] و قطع‌نامه ۲۲۳۱، بدون تأخیر بیشتر لازم خواهد بود». سخنگوی سازمان ملل همچنین گفت: «دبیر کل همواره از حامیان جدی برجام بوده و تا همین امروز هم این‌طور بوده است».

راب  مالی، از  حاشیه  برکناری  تا  پاسخ‌گویی

در فضای مبهم مذاکرات هسته‌ای و تشدید گسل تهران – واشنگتن، اخباری هم از برکناری رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده مخابره شد که اگرچه با واکنش دولت بایدن و رد این ادعا همراه بود، اما از تداوم و تشدید فشارهای سیاسی مخالفان داخلی برجام در ایالات متحده و خصوصا اسرائیل بر کاخ سفید با هدف شکست در مذاکرات و عدم حصول توافق حکایت دارد.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در پاسخ به اینکه با توجه به گزارش‌های اخیر مبنی بر اینکه رابرت مالی از مذاکرات وین کنار گذاشته شده، آیا او هنوز مسئول پرونده ایران است، توضیح داد: «این گزارش‌ها صحت ندارند. رابرت مالی، نماینده ویژه ما در امور ایران است. او هنوز مسئول این تیم و تلاش‌های‌مان در اینجاست. او سرپرست یک تیم در این وزارتخانه است و مرتب در ‌زمینه تلاش‌های‌مان برای رسیدن به بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام و برنامه‌های احتمالی‌، با همکارانمان در کاخ سفید، وزارت خزانه‌داری، جامعه اطلاعاتی و دیگر بخش‌ها در ارتباط است».

با‌این‌حال وبگاه خبری فارین بریف نوشت: «رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران قرار است چهارشنبه در جلسه‌ای محرمانه با اعضای کنگره این کشور، توضیحات لازم را درباره تحولات مذاکرات احیای توافق هسته‌ای به آنها ارائه کند».

در‌همین‌باره ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در کنفرانس خبری سه‌شنبه گفت: «ما جلساتی توجیهی با اعضای کنگره داشته‌ایم. فکر می‌کنم این جلسات در روزها و هفته‌های پیش‌رو ادامه خواهند داشت. در تمامی این جلسات، اعضای کنگره را در جریان کامل این مذاکرات گذاشته‌ایم. ما می‌خواهیم مطمئن شویم که آنها کاملا از موقعیت ما در مذاکرات مطلع هستند. ما آنها را در جریان تعاملاتمان با دیگر کشورها در منطقه، با شرکای اسرائیلی‌مان، با شرکایمان در حاشیه خلیج فارس، تعاملات مرتبمان با کشورهای تروئیکای اروپا، همچنین با گروه 1+5، گذاشته‌ایم؛ بنابراین‌ فکر می‌کنم در هرگونه همکاری با کنگره نیز همین اتفاق خواهد افتاد».