«بولسونارو» و «لولا» در راند دوم

دور اول انتخابات پرتنش ریاست‌جمهوری برزیل با رقابت نزدیک ژائر بولسونارو، رئیس‌جمهور فعلی و لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور سابق و چپ‌گرای این کشور به پایان رسید و هیچ‌کدام از این دو رقیب نتوانستند 50 درصد آرا را کسب کنند و به این ترتیب، برای تعیین رئیس‌جمهور بعدی این کشور باید تا چهار هفته دیگر و برگزاری دور دوم انتخابات صبر کرد.

بر اساس نتایج اعلام‌شده، لولا داسیلو ۴۸.۴ درصد آرا را کسب کرده و این در حالی است که ژائر بولسونارو حائز ۴۳.۲ درصد شده است. ۹ نامزد دیگر نیز برای این انتخابات رقابت می‌کردند و در‌ نهایت به نفع یکی از این دو نامزد اصلی کنار کشیدند. نظرسنجی‌های پیش از انتخابات برای لولا دا سیلوا شانس بیشتری قائل بودند و برخی حتی پیروزی او را در همان دور اول محتمل دانسته بودند. رقابت‌ تنگاتنگ او با بولسونارو از این منظر بسیاری را «شگفت‌زده» کرده است.

‌لولا دا سیلوا که کشیده‌‌شدن انتخابات به دور دوم را باید یک «نتیجه منفی» برای او محسوب کرد، در واکنش به این موضوع با وام‌گیری از یک اصطلاح فوتبالی خطاب به هوادارانش گفت: «می‌توانم به شما اطمینان دهم که پیروزی از آن ماست و رقابت فقط به وقت ‌اضافی کشیده شده است. دوست دارم در تمامی انتخابات‌ها، در دور اول برنده شوم‌ ولی همیشه میسر نیست». بولسونارو گفت می‌داند بحران اقتصادی و تورم بالا به مردم فشار آورده و «خواهان تغییر» هستند و افزود: «اما برخی تغییرها اوضاع را بدتر می‌کند».

 ژائر بولسونارو نیز که بر‌خلاف پیش‌بینی‌های قبلی، آرای به‌مراتب بیشتری کسب کرده (هشت درصد بیشتر از نظرسنجی آخر)، با ابراز خوش‌بینی نسبت به «نیمه‌دوم» باقی‌مانده این انتخابات، خطاب به هوادارانش گفت ما بر «دروغ» پیروز شدیم.

تعیین رئیس‌جمهور آینده برزیل در‌ حالی چهار هفته به عقب افتاده که کشورهای بسیاری تحولات سیاسی چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا (از نظر جمعیت) را از نزدیک دنبال می‌کنند. در برزیل، پهناورترین کشور حوزه آمریکای لاتین، بیش از ۳۰ میلیون نفر زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

بنا بر آخرین نظرسنجی مؤسسه دیتافولها که یک روز قبل از انتخابات منتشر شد، داسیلو ۵۰ درصد به ۳۶ درصد‌ از رقیب خود جلو بود. این نظرسنجی حاشیه خطای دو درصد داشت و در آن با ۱۲هزارو ۸۰۰ نفر مصاحبه کرده بودند. نارا پاوائو، مدرس علوم سیاسی در دانشگاه فدرال پرنامبوکو به ایندیپندنت می‌گوید: «اختلاف ناچیز بین لولا و بولسونارو پیش‌بینی‌نشده بود». در دور دوم رأی‌گیری ممکن است این دو‌قطبی تشدید شود و تنش‌های سیاسی در برزیل شدت یابد. بولسونارو در نظرسنجی‌های پیش از انتخابات ۱۰ تا ۱۵ امتیاز از دا سیلوا عقب‌تر بود و نتایج این دور را می‌توان به عنوان تقویت جایگاه او تلقی کرد. روز یکشنبه دست‌کم ۱۲۰ میلیون برزیلی پای صندوق‌های رأی رفتند و در انتخاباتی که در مجموع ۱۰ نامزد ریاست‌جمهوری داشت، شرکت کردند.

دا سیلوای چپ‌گرا که پیش‌تر فلزکار و رئیس اتحادیه بود، در کنار بولسونارو، افسر بازنشسته ارتش و راست‌گرای افراطی، دو نامزد پیشتاز این رقابت بودند. داسیلوا که از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ رئیس‌جمهوری بود، در انتخابات گذشته در زندان به سر می‌برد و نتوانست برای مقابله با بولسونارو در انتخابات شرکت کند؛ اما طبق نظرسنجی‌ها، در صورتی که می‌توانست در انتخابات شرکت کند، برنده می‌شد. او به دلیل محکومیت به فساد مالی و پول‌شویی که بابت آن به ۱۲ سال زندان محکوم شد، از حق شرکت در انتخابات محروم شد. داسیلوا ۱۹ ماه زندانی بود، سپس دیوان عالی به دلیل آنکه قاضی با دادستان‌ها تبانی کرده بود، به ابطال محکومیت او رأی داد و به این ترتیب اجازه یافت امسال برای مبارزه با رقیب خود به میدان بیاید.

او که زمانی کارگر فلزکار بود و از فقر به ریاست‌جمهوری رسید، با اجرای برنامه گسترده رفاه اجتماعی در دوران ریاست‌‌‌جمهوری خود از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰برای خود اعتباری دست‌وپا کرد و این برنامه کمک کرد تا ده‌ها میلیون نفر بتوانند به طبقه متوسط ارتقا یابند.

اما او به دلیل ارتباط‌داشتن دولتش با رسوایی‌های فساد و دست‌داشتن سیاست‌مداران و مدیران تجاری در آنها در یادها مانده است. نادجا اولیویرا، ۵۹ساله و مددکار اجتماعی، می‌گوید به داسیلوا رأی داده و حتی در گردهمایی‌های انتخاباتی او شرکت کرده بود، اما از سال ۲۰۱۸ به بولسونارو رأی داد. او در برازیلیا گفت: « متأسفانه حزب کارگران ما را ناامید کرد؛ در‌حالی‌که قول داده بود متفاوت باشد». افرادی هم در برخورد با کارنامه رئیس‌جمهوری پیشین، به‌خصوص در مقایسه با کارنامه بولسونارو، خطاپوش‌تر بودند. ماریالوا پریرا ۴۷ساله می‌گوید: «رسوایی‌های دولت نخست او برای من خوشایند نبود و به‌هیچ‌وجه دوباره به حزب کارگران رأی ندادم اما الان رأی می‌دهم؛ چون به نظر من ناعادلانه به زندان افتاد و بولسونارو چنان رئیس‌جمهوری بدی است که هر کسی از او بهتر به نظر می‌رسد». در سوی دیگر لیدا واسم ۶۹‌ساله یک شهروند دیگر برزیلی تردیدی ندارد که بولسونارو دوباره انتخاب خواهد شد و می‌افزاید که رقیب او فقط در صورت تقلب در آرای رأی‌دهندگان، پیروز خواهد شد. او می‌گوید: «من باور نمی‌کنم. در محل کار من که هر روز آنجایم، حتی یک نفر هم نمی‌بینم که حامی لولا باشد». بولسونارو در کارزار انتخاباتی خود، بارها در مورد سامانه رأی‌گیری الکترونیکی این کشور شبهاتی بی‌اساس را مطرح کرد و به این نگرانی دامن زد که مبادا شکست را نپذیرد. البته رئیس‌جمهوری به نتایج یکشنبه‌‌شب اعتراض نکرد اما گفت منتظر دریافت اطلاعاتی بیشتر از وزارت دفاع است. او افزود نتایج مطلوب حزب او در کنگره باعث خواهد شد پیش از رأی‌گیری ۳۰ اکتبر، هواداران تازه‌ای را جذب کند.

به گفته رافائل کورتز، کارشناس سیاسی در مؤسسه مشورتی تندنسیاس کنسولتوریا، نتایج بولسونارو در منطقه جنوب شرقی برزیل شامل ایالت‌های پرجمعیت سائوپائولو، ریودوژانیرو و میناس‌گریاس دور از انتظار بود. کورتز می‌گوید: «نظرسنجی‌ها چنین رشدی را نشان نمی‌دادند». فیلیپه کامپانته، کارشناس اقتصاد سیاسی،‌ در واکنش به اخبار نتایج دور نخست انتخابات گفت: «اشتباه نکنید. هم‌اکنون وضعیت دموکراسی برزیل نسبت به ۲۴ ساعت قبل خیلی بدتر شده است. بولسانارو بخت زیادی برای برنده‌شدن در دور دوم دارد و اگر برنده شود، به مشکلات شدیدی دچار خواهیم شد».

دولت بولسونارو به دلیل سخنرانی‌های آتشین و انتقاد گسترده از نحوه مقابله با همه‌گیری کرونا و بدترین جنگل‌زدایی ۱۵ سال اخیر در جنگل‌هایی بارانی آمازون انگشت‌نما بوده است. هنوز از احیای اقتصادی کند هم بهره‌ای به فقرا نرسیده است و حدود ۳۳ میلیون برزیلی با وجود افزایش پرداخت‌های رفاهی، با گرسنگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با توجه به آنکه دست شمار زیادی از برزیلی‌ها از اشتغال رسمی کوتاه شده است، این کشور گرایش سیاسی به چپ را مدنظر دارد.

بولسونارو که در خانواده‌ای از قشر پایین طبقه متوسط بزرگ شده است، قبل از روی‌آوردن به سیاست، به ارتش پیوسته بود. او به دلیل پافشاری آشکار بر افزایش حقوق نیروهای وظیفه از ارتش اخراج شد. کارلوس ملو، استاد علوم سیاسی دانشگاه اینسپر در سائوپائولو، می‌گوید: «هنوز برای تحلیل عمقی خیلی زود است اما این انتخابات نشان می‌دهد پیروزی بولسونارو در سال ۲۰۱۸ سکسکه نبود». او در هفت دوره نمایندگی در مجلس سفلی کنگره، بارها از دو دهه دیکتاتوری نظامیان همچون یک نوستالژی یاد می‌کرد و در چند مورد از رد احتمالی نتایج انتخابات با حمایت مقام‌های عالی ابراز نگرانی کرد.

او با دفاع از ارزش‌های محافظه‌کارانه، پشت‌پا‌زدن به نزاکت سیاسی و خود را پاسدار مردم قلمداد‌کردن در برابر سیاست‌های چپ‌گرایانه و به گفته خود‌ ضد آزادی‌های شخصی و عامل آشوب‌های اقتصادی، توانست مجموعه هوادارانی وفادار برای خود دست‌وپا کند. رهبران سیاسی راست‌گرای خارجی هم از رئیس‌جمهوری برزیل حمایت کردند؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق ایالات متحده  از مردم برزیل خواست به او رأی دهند، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر سابق اسرائیل از او بابت تقویت روابط دوجانبه تقدیر کرد و ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان‌ او را ستود.