بازخوانی پرونده برنامه جامع اقدام مشترک که این روزها خبر توقف و تعطیلی آن به گوش می‌رسد
برجام در‌یکشنبه
به دنبال اعمال بسته تحریمی جدید اتحادیه اروپا علیه نهادها و مقامات جمهوری اسلامی ایران و واکنش متقابل تهران، گسل شکل‌گرفته روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود؛ گسلی که بدون‌شک بیشترین تأثیر مخربش را بر آینده مذاکرات وین برای احیای برجام خواهد داشت. در همین فضای تقابل که طرفین شمشیر را بر همدیگر از رو بسته‌اند، مواضع مقامات اروپایی و آمریکایی هم حکایت از آن دارد که به این زودی‌ها خبری از ادامه مذاکرات و احیای برجام هم نخواهد بود؛
شرق: به دنبال اعمال بسته تحریمی جدید اتحادیه اروپا علیه نهادها و مقامات جمهوری اسلامی ایران و واکنش متقابل تهران، گسل شکل‌گرفته روزبه‌روز عمیق‌تر می‌شود؛ گسلی که بدون‌شک بیشترین تأثیر مخربش را بر آینده مذاکرات وین برای احیای برجام خواهد داشت. در همین فضای تقابل که طرفین شمشیر را بر همدیگر از رو بسته‌اند، مواضع مقامات اروپایی و آمریکایی هم حکایت از آن دارد که به این زودی‌ها خبری از ادامه مذاکرات و احیای برجام هم نخواهد بود؛ هرچند کسی از شکست یکباره نشست وین و کنارگذاشتن همیشگی پروسه گفت‌وگوهای هسته‌ای هم سخنی به میان نمی‌آورد.در همین زمینه و در یکی از آخرین موضع‌گیری‌های صورت‌گرفته درباره برجام، رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیروز چهارشنبه در پاسخ به سؤالی درباره چشم‌انداز مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین، مدعی شد این مذاکرات در «بن‌بست» قرار دارد. طبق گزارش رویترز، گروسی گفت: «آژانس به دلیل محدودیت‌هایی که در ماه‌های اخیر برای دسترسی آن به تأسیسات اتمی ایران به منظور انجام‌دادن بازرسی‌ها ایجاد شده، اطلاعات کلیدی و مهمی [درباره فعالیت هسته‌ای ایران] ندارد».
پیش‌از‌این هم نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در گفت‌وگویی با مطرح‌کردن ادعاهایی علیه ایران به سؤالاتی درباره آخرین تحولات مذاکرات احیای برجام و جنگ روسیه و اوکراین پاسخ داد. رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در گفت‌وگویی که با شبکه سی‌ان‌ان انجام داده بود، تصریح کرد: «مذاکرات درحالحاضر حتی در دستور کار قرار ندارد و به‌همین‌دلیل فعلا تمرکزی روی آن نیست». مالی در ادامه این گفت‌وگو عنوان کرد: «دولت آمریکا بر این باور است که باید مانع دستیابی ایران به یک سلاح اتمی شود. دیپلماسی راه این است؛ ما باید ببینیم که آیا این دولت [ایران] دولتی است که می‌خواهد به یک توافق دست پیدا کند یا نه، اما درحالحاضر، تمرکز روی اتفاقاتی است که می‌افتد؛ چون مذاکرات متوقف شده است».او در ادامه گفت: «جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، از ابتدای ورود به کاخ سفید تأکید کرده که یکی از اولویت‌های اصلی او، ممانعت از دستیابی ایران به سلاح اتمی است و او عقیده دارد و ما هم با او هم‌نظریم که دیپلماسی بهترین راه رسیدن به این هدف است». نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، درباره وضعیت مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین مدعی شد: «دلیل اینکه مذاکرات در یک بن‌بست قرار دارد و دلیل اینکه پیش نمی‌رود، این است که ایران در دو ماه گذشته، موضعی در این مذاکرات اتخاذ کرده که واقعا مغایر با بازگشت به توافق است. آنها درخواست‌هایی مطرح می‌کنند که هیچ ارتباطی به برجام [توافق هسته‌ای] ندارند. تا زمانی که این‌طور باشد، مذاکرات در وقفه خواهد بود».البته قبل‌تر هم رابرت مالی در گفت‌وگوی 15 مهر/ 7 اکتبر با «رادیو عمومی ان‌پی‌آر» درباره مذاکرات وین در اظهاراتی غیرواقعی درباره ایران گفت: «توافقی وجود داشت که ما بر روی میز نگذاشته بودیم. اتحادیه اروپا این توافق را ارائه داده بود و باقی طرفین در ماه مارس با این توافق موافق بودند. از آن زمان ایران هر مرتبه با درخواست‌های جدیدی به پای میز مذاکره بازگشته است که اکثر اوقات یا غیرواقع‌بینانه بودند یا خواسته‌های اضافی و جدا از توافق هسته‌ای محسوب می‌شدند. این تنها نقطه نظر آمریکا نیست. این نظر اتحادیه اروپا و دیگر مشارکت‌کنندگان در توافق نیز بوده که برای چندین ماه توافق خوبی روی میز قرار داشته است. این ایران است که باید در این زمینه تصمیم‌گیری کند».افزون بر آن سخنگوی کاخ سفید چشم‌انداز حصول فوری توافق بر سر احیای برجام را رد کرد. به گزارش پایگاه خبری هیل، کارین ژان پی‌یر، سخنگوی کاخ سفید، دوشنبه جاری در کنفرانس خبری هفتگی خود مدعی شد: «درهای دیپلماسی همیشه باز خواهد ماند؛ اما درحالحاضر احتمال نمی‌دهیم که به‌زودی توافقی رقم بخورد. ما با وجود مذاکرات هسته‌ای، به تقابل با رفتارهای ایران در منطقه ادامه خواهیم داد».اینها علاوه بر آن است که هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید احتمال احیای فوری توافق هسته‌ای با ایران را رد کرد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید، پنجشنبه هفته گذشته به خبرنگاران گفت: «این‌طور نیست که نخواهیم اجرای مجدد برجام را ببینیم. ما خواهان احیای آن هستیم؛ اما ما در موقعیتی قرار نداریم که چنین رویدادی در آینده‌ای نزدیک اتفاق بیفتد». کربی مدعی شد: «در این زمان ایرانیان با درخواست‌های غیرمنطقی بازگشته‌اند که خیلی از آنها هیچ ارتباطی به خود توافق ندارد».با این حال در مقابل این اظهارنظرهای مقامات غربی ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، پیش‌تر در یک نشست خبری درباره مذاکرات برجامی گفته بود: «در این مذاکرات پیشرفت‌های زیادی حاصل شده و این مسیر، مسیری دو‌طرفه است و توافق در یک مسیر دو‌طرفه حصول پیدا می‌کند و امیدواریم که طرف‌های مقابل نسبت به روند مذاکرات ملتزم باشند و در مسیری حرکت کنند که تلاش‌های انجام‌شده در این زمینه به نتیجه مطلوب منجر شود».او تأکید کرد: «موضوع مذاکرات رفع تحریم‌ها از دستور کار ایران خارج نشده و تمام تحولات دیپلماتیک که هماهنگ‌کننده عالی اتحادیه اروپا آقای بورل دارد و نقشی که ایشان به‌عنوان واسطه در نقل و انتقال پیام بین ایران و آمریکا ایفا می‌کند، نشان می‌دهد که طرف مقابل نیز به ادامه مذاکرات برای رفع تحریم‌ها پایبند است و آمریکایی‌ها نیز با وجود برخی از مواضع چیزی از اینکه از احیای برجام منصرف شده‌اند، بیان نکرده‌اند. البته شاهد تناقض آمریکایی‌ها در رفتار و گفتار هستیم. از یک سو پیام‌هایی را برای احیای توافق می‌دهند و از سوی دیگر بعضا مواضعی را اتخاذ و بیان می‌کنند که این مواضع تکمیل‌کننده روند مذاکرات نیست».کنعانی در ادامه صحبت‌های خود تصریح کرد: «تمام زمینه‌های فنی و تکنیکی برای احیای توافق و بازگشت تمام طرف‌ها به توافق وجود دارد. مسیر مذاکرات در روند خوبی قرار گرفته و تحقق این موضوع درحالحاضر وابسته به تصمیم سیاسی آمریکاست و هر موقع که این کشور اراده لازم را داشته باشد، می‌توانیم به توافق برگردیم. البته معطل توافق نخواهیم بود و مناسبات دیپلماتیک خود را در سطوح مختلف با کشورهای مختلف از جمله منطقه و همسایه ادامه می‌دهیم و برای گسترش آن تلاش می‌کنیم».
خوش‌بینی‌های مرد همیشه دست به توییت روس
در‌حالی‌که از طرف اروپا و آمریکا خبرهای خوبی برای احیای برجام به گوش نمی‌رسد و آنها فضای کنونی را به‌عنوان بن‌بست تلقی می‌کنند، در مقابل اولیانوف نظر دیگری دارد. نماینده روسیه در مذاکرات وین در پیامی نسبت به چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای در آینده‌ای نزدیک ابراز خوش‌بینی کرد. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، سه‌شنبه جاری در صفحه توییترش با بازنشر اظهارات اخیر معاون وزیر امور خارجه این کشور درباره مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین، نوشت: «از نظر بنده، هدف احیای برجام [توافق هسته‌ای] در نیمه دوم ماه نوامبر حاصل خواهد شد. هیچ بهانه‌ای برای از مسیر خارج‌شدن توافق هسته‌ای وجود ندارد». قبل‌تر هم اولیانوف در مصاحبه 13 مهر/ 5 اکتبر با شبکه الجزیره عنوان کرده بود که ما انتظار داریم که مذاکرات هسته‌ای ایران از اواسط نوامبر آینده (آبان-آذر) از سر گرفته شود.سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه هم گفته بود: «موضع ما این است که توافق در دسترس است. متأسفانه خیلی از عوامل خارجی روی شرایط تأثیرگذار بوده‌اند و این باعث نمی‌شود که وظیفه رسیدن به نتیجه نهایی آسان‌تر شود». معاون وزیر خارجه روسیه بیان کرد: «حصول این توافق به نفع همه است و می‌تواند کمک جدی به تقویت امنیت در منطقه که درگیر انواع و اقسام مشکلات است، بکند».
چشم در برابر چشم
با اقدام اتحادیه اروپا در اعمال بسته تحریمی علیه 11 نهاد و چهار فرد در جمهوری اسلامی ایران به دلیل اعراضات یک ماه اخیر در کشور، دیروز چهارشنبه تهران هم در اقدامی متقابل چند نهاد و مقام غربی را تحریم کرد.البته دیروز چهارشنبه حسین امیرعبداللهیان در حاشیه بازدید از خانه بیماران پروانه‌ای اظهار کرد: «تا ساعاتی دیگر حداقل چهار نهاد و ۱۵ مقام غربی که در موضوع تحریم‌ها و تشویق خشونت و افراط‌گری در وقایع اخیر ایران نقش داشته‌اند، به لیست سیاه تروریستی و تحریمی ایران اضافه خواهند شد». وزیر امور خارجه همچنین با بیان اینکه از تمام ظرفیت دیپلماتیک‌مان برای حل مشکلات بیماران پروانه‌ای و کمک به کم‌کردن آلام آنها و بهبود وضعیت آنها استفاده خواهیم کرد، افزود: «در بین این عزیزان با وجود وضعیت سختی که با آن روبه‌رو هستند، افراد تحصیل‌کرده و هنرمند وجود دارد؛ بیمارانی که در مقاطع تحصیلات تکمیلی مشغول تحصیل هستند و این موضوع برای بنده جالب بود». شاید اقدام ایران برای اعمال تحریم علیه نهادها و مقامات غربی در حوزه تأثیرگذاری چندان جدی گرفته نشود و صرفا از سر واکنش متقابل، تهران چنین اعمال تحریم‌هایی را در دستور کار قرار داده باشد؛ اما سیاست چشم در برابر چشم در هر دو طرف، شرایطی را رقم خواهد زد که تبعاتش در کوتاه‌مدت و حتی میان‌مدت فضای سنگینی را بر مذاکرات تحمیل خواهد کرد. در این راستا می‌توان این احتمال را داد که نوعی پافشاری سیاسی و دیپلماتیک عملا بن‌بست فعلی را به مرز شکست کامل در احیای برجام برساند. در کل و تا به اینجای کار تأثیرات همین فضای تیره ناشی از گسست ایران و اروپا مؤید یک جمله است: «مذاکرات تا اطلاع ثانوی تعطیل!».
