رقابت «جانسون» و «سوناک»

‌نخست‌وزیر ۴۷‌ساله بریتانیا فقط پس از ۴۵ روز ریاست بر دولت، استعفای خود را از این مقام اعلام کرد تا کمترین دوره نخست‌وزیری تاریخ بریتانیا و البته پرتنش‌ترین دوره نخست‌وزیری به نام او ثبت شود. استعفای لیز تراس پس از برداشتن مجموعه‌ای از گام‌های اشتباه رقم خورد؛ به‌ویژه اجرای یک برنامه اقتصادی که منجر به سقوط کم‌سابقه ارزش پوند بریتانیا و آشفتگی دولتش شد و نه‌تنها انتقاد مخالفان دولت بلکه هم‌حزبی‌هایش را در پی داشت و منجر به استعفای دو نفر از اعضای ارشد کابینه‌اش نیز شد.

تراس که به‌طور رسمی در ششم سپتامبر از سوی الیزابت دوم، ملکه فقید بریتانیا به این مقام منصوب شده بود، در حالی این پست را ترک می‌کند که احتمالا از او به‌عنوان یکی از مصیبت‌بارترین نخست‌وزیران این کشور یاد خواهد شد. استعفای تراس پس از سپری‌شدن شبی پرحادثه در پارلمان این کشور رقم خورد؛ جایی که بسیاری از نمایندگان، سیاست‌های اقتصادی دولتش را به‌شدت محکوم کردند و با صدای بلند خواستار کناره‌گیری او شدند.

لیز تراس با وعده ایجاد تغییرات اساسی و تقویت بنیه اقتصادی کشور بر سر کار آمد و اعلام کرد که با کاهش نرخ مالیات‌ها و افزایش نرخ رشد اقتصادی، یک دوران خوش پسابرگزیت را رقم خواهد زد؛ اما سیاست‌های او در عمل کاملا شکست خورد؛ چراکه اولین وزیر دارایی دولتش یعنی کواسی کوارتنگ (دوست و متحد سیاسی‌اش) از یک برنامه اقتصادی رونمایی کرد که هنوز بودجه آن تأمین نشده بود.

کواسی کوارتنگ در چارچوب همین برنامه، از کاهش مالیات‌ها به‌ میزان ۴۵ میلیارد پوند (۴۸ میلیارد یورو) همچنین اعطای یارانه برای انرژی با هدف کمک به خانوارها خبر داد؛ اقدامی که باعث شد هزینه‌های استقراض دولت افزایش یابد، بانک مرکزی انگلیس (که سیاست‌های تراس با استراتژی آن برای مبارزه با تورم کاملا در تضاد بود) به‌طور اضطراری مداخله کند و صندوق بین‌المللی پول نیز این کشور را توبیخ کند. نتیجه اینکه کواسی کوارتنگ از مقامش برکنار شد و تراس نیز سعی کرد با عقب‌نشینی از طرح «کاهش مالیات بر درآمد ثروتمندان» همچنین انتصاب رقیب سیاسی پیشین خود یعنی جرمی هانت به‌جای کوارتنگ، بازارها را آرام کند.

جرمی هانت نیز تقریبا همه سیاست‌های جنجال‌برانگیز کوارتنگ را لغو یا معکوس کرد تا از تبعات منفی آنها بکاهد؛ اما این «بازگشت به عقب» نیز نتوانست کمکی به اقتصاد آشفته کشور کند و به‌این‌ترتیب پادشاهی بریتانیا همچنان با پیامدهای منفی این طرح از‌جمله تورم بی‌سابقه و افزایش نرخ وام مسکن دست به گریبان است.

این سیاست‌ها بریتانیا را دچار بزرگ‌ترین بحران اقتصادی خود از زمان اجرای برگزیت کرد و محبوبیت سیاسی لیز تراس را نیز به‌طور بی‌سابقه‌ای کاهش داد؛ به‌طوری‌که براساس نظرسنجی‌های مؤسسه YouGov محبوبیت او به «منفی ۷۰» رسید.

به‌این‌ترتیب تراس به نامحبوب‌ترین رهبر حزب محافظه‌کار در تاریخ بریتانیا تبدیل شد و در مقابل، محبوبیت حزب اپوزیسیون یا همان چپ میانه «کارگر» افزایش یافت. افزایش محبوبیت «حزب کارگر» تا به آنجا بود که رهبر آن پس از استعفای تراس، خواستار برگزاری انتخابات سراسری شد. تراس از منتقدان سرسخت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و جنگ او در اوکراین بود؛ به‌همین‌دلیل نیز یکی از اولین واکنش‌ها به استعفای او را مسکو داشت. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، اعلام کرد که بریتانیا هرگز چنین رسوایی از یک رهبر ندیده است و افزود که تراس به دلیل «بی‌سوادی فاجعه‌بارش» در یادها خواهد ماند.

با وجود استعفای لیز تراس، به دلیل اینکه حزب محافظه‌کار بریتانیا اکثریت را در مجلس عوام در اختیار دارد، دیگر نیازی به برگزاری انتخابات سراسری نخواهد بود و باز‌هم «یک انتخاب میان‌حزبی» که قرار است در ۲۸ اکتبر صورت گیرد، جانشین لیز تراس را مشخص خواهد کرد. محافظه‌کاران دو سال دیگر، تا زمان انتخابات سراسری اکثریت کرسی‌ها در مجلس عوام را در اختیار خواهند داشت. هرچند تازه‌ترین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که در صورت برگزاری انتخابات سراسری در‌حال‌حاضر، حزب کارگر با اختلاف ۲۰ درصد محافظه‌کاران را شکست می‌دهد.

ریشی سوناک و جانسون، 2 بخت اصلی

از زمان استعفای تراس، نام‌هایی که برای جانشینی لیز تراس، رقابت خواهند کرد، تقریبا مشخص شده است. مهم‌ترین آنها، ریشی سوناک، وزیر پیشین دارایی در دوران بوریس جانسون و رقیب اصلی لیز تراس در انتخابات اخیر محافظه‌کاران برای تعیین نخست‌وزیر خواهد بود.

البته انتخاب احتمالی ریشی سوناک که همین چند هفته پیش موفق نشد حتی رأی هم‌حزبی‌های خود برای جانشینی بوریس جانسون را کسب کند، می‌تواند انتخاب خطرناک دیگری برای محافظه‌کارانی باشد که در بی‌سابقه‌ترین بحران‌های دهه‌های اخیر قرار دارند. البته نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که به دلیل نبود مردان و زنان متنفذ در حزب محافظه‌کار، همچنان ریشی سوناک و بوریس جانسون، نخست‌وزیر پیشین، شانس زیادی برای راهیابی به شماره ۱۰ خیابان داونینگ استریت، مقر نخست‌وزیری را دارند.

به‌این‌ترتیب انتخاب سیاست‌مداری که بتواند کشتی در حال غرق‌شدن محافظه‌کاران را نجات دهد، کار بسیار دشواری است. نباید از یاد برد که دو ماه پیش، ۱۷۰ هزار عضو حزب محافظه‌کار بریتانیا، لیز تراس را برای جانشینی بوریس جانسون برگزیدند و حالا پس از مشاهده نخست‌وزیر «شش‌هفته‌ای» تردید زیادی در انتخاب آتی خود خواهند داشت. این موضوع به اختلافات درون‌حزبی محافظه‌کاران دامن می‌زند؛ هرچند جرقه اصلی این اختلافات از زمان رفراندم برگزیت، در سال ۲۰۱۶ شعله‌ور شد.‌برخی از محافظه‌کاران حامی دیوید کامرون، نخست‌وزیر وقت، مخالف خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بودند و بخش بزرگ‌تری به رهبری بوریس جانسون قاطعانه حامی برگزیت بودند. به دلیل اختلاف‌ها و شک و تردیدهای فراوان به نظر می‌رسد این‌بار به‌جای رقابت بین دو نامزد، سه نامزد برای جانشینی لیز تراس رقابت کنند.

در‌این‌میان تایمز گزارش داده است که گفته شده انتظار می‌رود جانسون ۵۸‌ساله به مقام پیشین خود بازگردد. هرچند جانسون هنوز باید پاسخ بدهد آیا درمورد رسوایی پارتی‌گیت پارلمان را گمراه کرده یا خیر، این‌طور به‌ نظر می‌رسد که او همچنان از حمایت حزب محافظه‌کار برخوردار است. جانسون – که تا ماه گذشته بیش از سه سال نخست‌وزیر بود – درست چند روز پیش در نظرسنجی اعضای حزب محافظه‌کار که از آنها پرسیده بودند در صورت استعفای تراس ظرف چند هفته آینده، بیشتر از همه دوست دارند چه کسی بر مسند قرار بگیرد، در صدر قرار گرفت. جانسون در نظرسنجی یوگو از ۵۳۰ عضو حزب محافظه‌کار که در ۱۷ و ۱۸ اکتبر انجام شد، ۳۲ درصد آرا را به‌ دست آورد.

بر‌اساس گزارش پژوهشی کتابخانه مجلس عوام درمورد انتخابات رهبری حزب محافظه‌کار، «رهبر حزب باید نماینده مجلس باشد». جانسون با اینکه شماره ۱۰ را ترک کرده؛ اما همچنان نماینده اکسبریج و رایسلیپ جنوبی است و در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که جانسون می‌تواند یک‌ بار دیگر برای رهبری حزب – و درنتیجه احتمالا برای نخست‌وزیری بریتانیا – تلاش کند. در گزارش پژوهشی آمده است که انتخابات رهبری محافظه‌کاران «معمولا شامل دو مرحله است... نمایندگان محافظه‌کار دو نامزد را برای معرفی به مرحله دوم انتخاب می‌کنند» و سپس «اعضای حزب به آنها رأی می‌دهند. نامزدی که بیشترین آرا را کسب کند، برنده می‌شود».

اما هنگامی که روز پنجشنبه خبرنگاران از سر گراهام بردی، رئیس‌ کمیته ۱۹۲۲ درباره این موضوع پرسیدند، در ابتدا چندان مشخص نبود که چه وضعیتی قرار است پیش بیاید. او در پاسخ به این پرسش که آیا اعضا در این روند حضور خواهند داشت یا خیر، گفت: «انتظارمان همین است» و افزود: «بنابراین دلیل گفت‌وگوی من با رئیس حزب و بحث درباره شاخص‌های این فرایند این است که ببینیم چطور می‌توانیم همه چیز ازجمله همفکری حزب تا هفته آینده را محقق کنیم». سر گراهام در پاسخ به این پرسش که آیا قطعا دو نامزد برای عضویت معرفی می‌شود، گفت: «طبق قوانین حزب باید دو نامزد معرفی شود، مگر آنکه فقط یک نامزد وجود داشته باشد». سر گراهام اواخر روز پنجشنبه گفت که کاندیداهای جایگزین تراس دست‌کم باید صد حامی از نمایندگان محافظه‌کار داشته باشند. بری که در کنار او بود، توضیح داد که هیئت‌مدیره حزب محافظه‌کار بعدازظهر تشکیل جلسه داده است. او افزود: «ما با همکاری کمیته ۱۹۲۲ تصمیم گرفته‌ایم که اگر حزب به این نتیجه برسد که دو نامزد معرفی کند، به‌منظور انتخاب رهبری بعدی از اعضای حزب محافظه‌کار به‌صورت آنلاین رأی‌گیری سریع و قاطع به عمل آوریم». او در ادامه گفت: «همه مراحل انتخابات رهبری حزب حداکثر تا روز جمعه ۲۸ اکتبر به پایان می‌رسد».

گزینه جدید

به جز ریشی سوناک و بوریس جانسون، پنی موردانت، وزیر دفاع سابق، نیز شانس زیادی برای پیروزی در این رقابت دارد. از او به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین سیاست‌مداران در میان محافظه‌کاران نام می‌برند. هرچند در انتخابات گذشته که برای جانشینی بوریس جانسون برگزار شد، او اعلام کرد قصد نامزدی ندارد. البته نام‌های دیگری مانند سوئلا براورمن، وزیر کشور دوران کوتاه نخست‌وزیری لیز تراس و کیمی بادنوک، وزیر تجارت، نیز شنیده می‌شود. سوئلا براورمن چهارشنبه از مقام خود استعفا داد؛ اما ناظران شانس این دو وزیر برای جانشینی و کسب رأی اعضای حزب محافظه‌کار را بسیار پایین می‌دانند.

نامزدی بوریس جانسون هم که در رسانه‌ها مطرح شده است، موضوعی جالب است؛ چرا‌که نخست‌وزیر پیشین بریتانیا هنوز نتوانسته اعضای حزب محافظه‌کار را درباره پرونده «گمراه‌کردن نمایندگان پارلمان بر سر برگزاری یک‌سری میهمانی در دوران قرنطینه کووید-۱۹» قانع کند. گفته می‌شود که احساس بسیاری از اعضای حزب محافظه‌کار با بوریس جانسون چیزی شبیه رابطه «عشق و تنفر» است. بخشی او را تنها جانشین مؤثر برای لیز تراس می‌دانند و برخی دیگر می‌خواهند که جانسون برای همیشه با سیاست خداحافظی کند. بوریس جانسون در مقام شهردار لندن توانست محبوبیت زیادی کسب کند، به‌ویژه به دلیل برگزاری بازی‌های المپیک تابستانی سال ۲۰۱۲ میلادی. او در جریان همه‌پرسی برگزیت در سال ۲۰۱۶ هم از همین محبوبیت استفاده کرد و بسیاری از اعضای حزب محافظه‌کار را برای خروج از اتحادیه اروپا راضی کرد؛ اما عملکرد او در کمتر از دو سال نخست‌وزیری او را به سیاست‌مداری نامحبوب بدل کرد تا آنجا که هم‌حزبی‌هایش در ماه جولای گذشته با رأی اکثریت او را از پست نخست‌وزیری و رهبری حزب محافظه‌کار برکنار کردند.