بزرگ‌ترین مصلحت، رعایت قانون است

بازداشت‌های انفرادی برای معترضان که پرونده‌های پیچیده‌ای هم ندارند، چقدر قانونی است و با وجود اینکه طبق اظهارات وکلا در قانون، مقوله بازداشت انفرادی غیرقانونی ذکر شده، حال حتی اگر این شکل بازداشت مشروعیت قانونی هم داشته باشد، چقدر امکان این نوع بازداشت را در زندان‌های کشور داریم؟ موضوعی که ابوذر نصرالهی در گفت‌وگو با «شرق» به آن می‌پردازد.

بازداشت انفرادی قانونی است؟

ابوذر نصرالهی، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، با اشاره به دستگیری‌های اخیر و بازداشت بسیاری به «شرق» می‌گوید: ببینید ما اینجا مسئله بسیار مهمی داریم و به عقیده من آن ریشه‌ای‌تر است. ما اصلی به اسم اصل قانونی‌بودن داریم که در آن می‌گوید هیچ عملی جرم نیست، مگر به حکم قانون. مجازاتی وجود زندارد، مگر به حکم قانون. البته ما آیین دادرسی هم داریم که آیین دادرسی در رسیدگی به جرائم مطابق قانون است؛ یعنی قانون چارچوب را تعیین می‌کند که بازداشت موقت که به انفرادی هم می‌انجامد، به گونه‌ای مجازات است و از طرفی این را باید جزء موارد محدود‌کننده آزادی برشمرد و ممکن نیست مگر به حکم قانون، بنابراین اگر بخواهیم شخصی را بازداشت کنیم، تنها زمانی می‌توانیم آن شخص را بازداشت کنیم که قانون چنین تجویزی کرده باشد. این وکیل اضافه می‌کند: حالا فروعاتی که برای این بازداشت وجود دارد، بنا به اصل قانونی‌بودن دادرسی کیفری، این فروعات هم باید به موجب قانون باشد و قانون عبارت است از مصوبه مجلس شورای اسلامی که یا از فیلتر شورای نگهبان می‌گذرد یا از فیلتر تشخیص مصلحت نظام و در روزنامه رسمی چاپ می‌شود و بعد لازم‌الاجرا می‌شود و باید این شرایط را قانون داشته باشد؛ بنابراین آیین‌‌نامه این قابلیت را ندارد که بخواهد چیز جدیدی بر قانون بیفزاید که خودش هم جنبه مجازات داشته باشد و هم آزادی را به صورت بیشتری محدود کند. ما هیچ قانونی در معنای خاص نداریم که اجازه دهد شخصی را در بازداشت موقت نگهداری کنند، در واقع هیچ قانونی وجود ندارد. اگر آیین دادرسی کیفری را هم ملاحظه کنید، هیچ تجویزی نکرده که شما می‌توانید متهمی را در بازداشت انفرادی نگهداری کنید. بازداشت موقت را تحت شرایطی اجازه داده؛ اما انفرادی را اجازه نداده است.

نصرالهی اشاره می‌کند: در آیین‌‌نامه سازمان زندان‌ها که برخلاف قانون است، قبلا هم به این آیین‌‌نامه شکایت شد و در دیوان عدالت اداری آن زمان بازداشت انفرادی را غیرقانونی اعلام کرده، که البته اینها آیین‌‌نامه جدید را آوردند تا رأی دیوان را به گونه‌ای بی‌اثر کنند. هر آیین‌نامه‌ای که در این زمینه وجود دارد، با توجه به اختیاری که قضات دارند و همان‌طورکه مستحضر هستید، این قضات موظف به رعایت آیین‌نامه‌هایی که خلاف قانون باشد، نیستند.

در  قانون  بازداشت  انفرادی  نداریم

این وکیل می‌گوید: در قانون هم چیزی برای بازداشت انفرادی پیش‌بینی نشده؛ اما اگر برای قانون‌گذار تجویز شده بود که بازداشت انفرادی داشته باشد، او می‌تواند این کار را انجام دهد. این وکیل ادامه می‌دهد: حال اگر قانون‌گذار چنین چیزی را تجویز کند، شرایط آن را هم بیان می‌کند. قانون‌گذار می‌گوید؛ مثلا در جرائم درجه ۳ به بالا که متهم این شرایط را داشته باشد چنین مجازاتی خواهد داشت که بعد هم برای آن زمانی عنوان می‌کند که حداکثر یک هفته فرد در انفرادی نگهداری شود تا دوره مجازات تکمیل شود؛ اما وقتی برای این قضیه قانون نداریم، بازداشت انفرادی تبدیل می‌شود به درخواست ضابط و پذیرش قاضی که باز می‌بینیم متأسفانه برای برخی افراد که محدودیت‌هایی دارند، با انفرادی هم مواجه می‌شوند که مثلا ۲۰ روز یا یک ماه هم در بازداشت انفرادی می‌مانند. همچنین معمولا در دستوری که قضات صادر می‌کنند، کلمه انفرادی را به کار نمی‌برند و می‌گویند دور از سایر زندانی‌ها نگهداری شود که من فکر می‌کنم از کلمه انفرادی استفاده نمی‌کنند؛ ولی عملا نتیجه آن انفرادی است و این خودش می‌تواند دلیل مضاعفی باشد که این بازداشت انفرادی مسئله‌ای است که قانونی نیست.

شرایط  زندان‌ها   خوب   نیست

این وکیل پایه یک دادگستری می‌گوید: باوجود‌این باید به این قضیه ریشه‌ای‌تر نظر کنیم، وقتی قانون اجازه نداده که شخصی در بازداشت انفرادی در مراحل تحقیقات مقدماتی به سر ببرد؛ بنابراین اصلا راجع به هر شخصی چه معترض یا چه غیر‌معترض ما این حق را نداریم که فرد را در بازداشت انفرادی نگه داریم و هیچ مصلحتی هم نمی‌تواند موجبات این را فراهم کند که ما بخواهیم از قانون تخطی کنیم و بزرگ‌ترین مصلحت، رعایت قانون است.

نصرالهی در پاسخ به اینکه از شرایط حال حاضر زندان‌های کشور خبر دارید؟ اضافه می‌کند: من هم اطلاعاتی که این روزها دارم، از تماس‌هایی است که از جانب بازداشتی‌ها با خانواده‌های‌شان گرفته می‌شود که وضعیت خوشایندی را تعریف نمی‌کنند؛ چون در هر حال افرادی که در بندهای خاص هستند، محدودیت تماس تلفنی دارند که این من را به‌شدت متأثر می‌کند. این افراد از آن حداقل‌هایی هم که دارند، محدودیت بیشتری دارند، فقط می‌توانند با خانواده درجه یک صحبت کنند که همان هم در حد یکی، دو دقیقه است تا خبر سلامتی خود را بدهند. همچنین متأسفانه هنوز برخی مسئولان ما نگاهی که به مجازات دارند، نگاه تنبیهی است. حالا حتی اگر این نگاه غلط را هم در نظر بگیریم و بخواهیم افراد را تنبیه کنیم، ما مالک روح مردم نیستیم و اجازه این را نداریم که افراد را آزار روحی بدهیم. ما فقط می‌توانیم از مجازات‌هایی استفاده کنیم که جسم را در یک‌سری از محدودیت‌ها قرار دهد و باید مراقب سلامت روح و روان شهروندان باشیم و از لحاظ سیاست کلی هم اگر این موضوع را در نظر بگیریم، این روش برخورد با معترضان روش صحیحی نیست؛ چرا‌که وقتی فردی اعتراض دارد، اعتراضش شنیده نمی‌شود و در بازداشت به سر می‌برد، این دیگر نمی‌تواند قلبی و روحی با بازداشت‌کنندگان کنار بیاید.