«بازی گرسنگی» پوتین

مسکو در پی «حمله پهپادی گسترده اوکراین به ناوگان دریایی» روسیه در شبه‌جزیره اشغال‌شده کریمه، همکاری خود را در اجرای توافق صادرات غلات اوکراین تعلیق کرد. این شبه‌جزیره بخشی از خاک اوکراین است که روسیه آن را در سال ۲۰۱۴ اشغال و به خاک این کشور ضمیمه کرد. سواستوپول مرکز و محل استقرار ستاد ناوگان دریای سیاه نیرو دریایی روسیه است. وزارت دفاع روسیه اعلام کرد: «16 پهپاد این حمله را انجام دادند. تدارک این حمله تروریستی و آموزش نیروهای مرکز ویژه عملیات دریایی ۷۳ اوکراین تحت هدایت کارشناسان بریتانیایی مستقر در شهر اوچاکیف انجام شد». به گفته این وزارتخانه، تمامی پهپادها نابود شدند و فقط کشتی مین‌روب ایوان گولوبتز آسیب‌هایی دید. این کشتی نام خود را از ملوانی اوکراینی‌تبار در ناوگان دریای سیاه شوروی سابق می‌گیرد که در جنگ جهانی دوم و در مبارزه علیه آلمان نازی، کشته شد. مسکو مدعی شده که «متخصصان» نیروی دریایی بریتانیا در هماهنگ‌کردن حملات پهپادی و نابودی یکی از کشتی‌های روسی در بندر سواستوپول به اوکراینی‌ها کمک کرده‌اند.

رئیس‌جمهوری اوکراین، در واکنش به تعلیق قرارداد غلات از سوی روسیه گفت: «این یک تلاش شفاف از سوی روسیه برای بازگشت به خطر قحطی گسترده در آفریقا و آسیاست». ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، اقدام روسیه را قابل‌پیش‌بینی خواند. او مسکو را به محاصره کشتی‌های حامل غلات از ماه سپتامبر متهم کرد. به گفته زلنسکی، در‌حال‌حاضر ۱۷۶ شناور در دریا پشتیبانی می‌شوند که بیش از دو میلیون تن مواد غذایی حمل می‌کنند. زلنسکی در سخنرانی ویدئویی خود خواستار واکنش سخت‌گیرانه نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و گروه ۲۰ علیه روسیه شد. دیمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین‌ هم روسیه را به‌راه‌‌انداختن «بازی گرسنگی» و به‌خطرانداختن حمل‌ونقل جهانی مواد غذایی متهم کرد.

این قرارداد پیش‌تر در ماه جولای با میانجی‌گری سازمان ملل و ترکیه منعقد و به صادرات بیش از ۹ میلیون تن غلات از اوکراین در طول جنگ اخیر و کاهش شدید قیمت جهانی مواد غذایی، منجر شد. به گزارش آسوشیتدپرس، وزارت دفاع روسیه دلیل تعلیق این قرارداد مهم را حمله هواپیمای بدون‌سرنشین اوکراینی به کشتی‌های ناوگان روسیه در دریای سیاه عنوان کرد. اوکراین این حمله را رد کرد و گفت روس‌ها از سلاح‌های خود سوءاستفاده کرده‌اند.

بیانیه روسیه پس از آن صادر شد که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، از روسیه و اوکراین خواست قرارداد صادرات غلات را که در روز ۱۹ نوامبر منقضی می‌شود، تمدید کنند. گوترش همچنین از سایر کشورها عمدتا در غرب، درخواست کرد رفع موانع صادرات غلات و کود روسیه را تسریع کنند. سخنگوی گوترش به نقل از دبیر‌کل سازمان ملل گفت‌توافق غلات به کاهش رنجی که این بحران جهانی آن را ایجاد کرد و هزینه زندگی میلیاردها نفر را افزایش داد، کمک می‌کند.

استفان دوجاریک، سخنگوی گوترش گفت: «این موضوع بسیار حیاتی است که همه طرف‌ها از هرگونه اقدامی که ابتکار غلات دریای سیاه را به خطر می‌اندازد، خودداری کنند. این قرارداد یک تلاش بشردوستانه حیاتی است که بر دسترسی میلیون‌ها نفر به غذا تأثیر مثبتی دارد».

در واشنگتن نیز آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده، تعلیق این قرارداد را تأسف‌بار خواند و از همه طرف‌ها خواست اجازه دهند این ابتکار حیاتی به کار خود ادامه دهد. بلینکن در بیانیه‌ای گفت: «هر اقدامی از سوی روسیه برای مختل‌کردن صادرات غلات اساسا به این معنی است که مردم و خانواده‌ها در سراسر جهان باید هزینه بیشتری برای غذا بپردازند یا گرسنه بمانند». او تأکید کرد: «با تعلیق این توافق، روسیه دوباره در جنگی که آغاز کرده است، مواد غذایی را به سلاح تبدیل می‌کند. این اقدام بر کشورهای با درآمد پایین و متوسط و قیمت جهانی مواد غذایی مستقیم تأثیر می‌گذارد و بحران‌های انسانی وخیم و ناامنی غذایی را تشدید می‌کند».

وزارت خارجه روسیه کارشناسان بریتانیایی را به دست‌داشتن در حمله هواپیماهای بی‌سرنشین به کشتی‌های روسیه در کریمه متهم کرد. وزارت دفاع بریتانیا در این مورد اظهارنظر نکرده است. روسیه در بیانیه تعلیق قرارداد غلات، تأکید کرد که نمی‌تواند ایمنی کشتی‌های باری غیرنظامی در دریای سیاه را تضمین کند؛ بنابراین اجرای آن را برای مدت نامحدودی به حالت تعلیق درمی‌آورد. دیمیتری پولیانسکی، معاون اول نماینده روسیه در سازمان ملل، گفت: «روسیه به دلیل حمله به ناوگان دریای سیاه و به‌خطرانداختن امنیت کریدور غلات، برای تشکیل جلسه شورای امنیت سازمان ملل در روز دوشنبه درخواست داد». وزیر کشاورزی روسیه نیز گفت ‌مسکو آماده است تا «به‌طور کامل غلات اوکراین را جایگزین کند و ذخایر را با قیمت‌های مقرون‌به‌صرفه به همه کشورهای متقاضی تحویل دهد». دیمیتری پاتروشف در سخنانی که از شبکه تلویزیونی حکومتی روسیه منتشر شد، گفت ‌مسکو در چهار ماه آینده می‌تواند با کمک ترکیه، «تا ۵۰۰ هزار تن غله رایگان به فقیرترین کشورها عرضه کند».

مسکو متهم می‌کند

وزارت دفاع روسیه اعلام کرد انفجار ماه سپتامبر خط لوله نورداستریم کار نیروی دریایی بریتانیا بوده است. لندن ضمن رد این ادعا، پاسخ داد که روسیه با این‌ کار می‌خواهد ناکامی‌های خود در اوکراین را توجیه کند. روسیه برای این ادعای خود شواهدی ارائه نداده است و در‌حالی‌که جهان در میانه بدترین بحران میان روسیه و غرب در دهه‌های اخیر قرار دارد، چنین ادعایی بسیار حساس تلقی می‌شود.

وزارت دفاع روسیه مدعی شد که حمله به این خط لوله را «کارشناسان بریتانیایی» همان واحدی انجام دادند که حملات پهپادی اوکراینی‌ها به کشتی‌های ناوگان دریای سیاه روسیه در شبه‌جزیره کریمه را هدایت کردند. به گفته مسکو، نیروهای روسیه تمام این حملات را پس زده‌اند و فقط یک کشتی مین‌روب روس آسیبی جزئی دیده است.

در بیانیه این وزارتخانه می‌خوانیم: «طبق اطلاعات موجود، نمایندگان این واحد نیروی دریایی بریتانیا در برنامه‌ریزی، ارائه و اجرای حمله تروریستی در دریای بالتیک در روز ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۲ نقش داشتند؛ آنها خطوط گازی نورد‌استریم‌۱ و نورداستریم‌۲ را منفجر کردند». بریتانیا این ادعا را انکار می‌کند. وزارت دفاع این کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد: «وزارت دفاع روسیه برای کاهش اثر عملکرد مفتضحانه خود در اشغال غیرقانونی اوکراین به دعاوی دروغ در ابعادی حماسی متوسل شده است. این داستان قلابی بیشتر استدلال‌های درون دولت روسیه را نشان می‌دهد تا اعمال غرب را». روسیه قبلا هم مدعی شده بود که انفجار در خط لوله‌های نورداستریم ساخت روسیه که گاز این کشور را از راه دریای بالتیک به کشورهای اروپایی می‌رسانند، کار غرب است اما تا پیش از این، انگشت اتهام به سمت کشور مشخصی نشانه نرفته بود.

۲۶ سپتامبر، کاهش شدید فشار در هر دو خط لوله گزارش شد و لرزه‌شناسان انفجارهایی را ثبت کردند. از آن پس، این بحث که چه کسی در یکی از مهم‌ترین کریدورهای انرژی روسیه، خرابکاری کرده است، داغ شد. رویترز در گزارش خود در این مورد گفت که موفق نشده است هیچ‌یک از ادعاهای متعدد در این مورد را تأیید کند. سوئد و دانمارک در بررسی خود اعلام کردند که بر اثر انفجار در نورداستریم ۱ و ۲، چهار مورد نشتی ایجاد شده اما نگفتند چه کسی عامل این انفجارهاست. دادستان مسئول این پرونده در سوئد روز جمعه‌ گفت‌ استکهلم دستور تحقیقات بیشتر را صادر کرده است. ینس استولنبرگ، دبیر‌کل ناتو هم می‌گوید این حملات «خرابکاری» محسوب می‌شوند‌ اما او نیز کشور مشخصی را متهم نکرد.

برخی ناظران می‌گویند آمریکا این کار را انجام داده است تا به اوکراین کمک کند‌ اما واشنگتن هرگونه نقش‌داشتن در این ماجرا را منکر می‌شود. برخی دیگر می‌گویند خود روسیه این کار را علیه خود انجام داده است تا اروپا را با مشکلاتی در زمینه تأمین گاز مواجه کند‌ اما کرملین بارها اعلام کرد که این دعاوی «احمقانه»اند. مقام‌های روسیه می‌گویند واشنگتن برای این حمله انگیزه‌ داشته است: افزایش فروش گاز مایع طبیعی به اروپا.

ظرفیت سالانه مشترک دو خط لوله نورد‌استریم ۱۱۰ میلیارد مترمکعب است؛ یعنی بیش از نیمی از میزان صادرات معمولی گاز از روسیه. این خط‌ لوله‌ها هزار و ۲۲۴ کیلومتر طول دارند و از روسیه به آلمان می‌روند. بخش‌هایی از آنها در عمق ۸۰ تا ۱۱۰ متری قرار دارد.