تکرار تجربه شکست‌خورده در محدوده چهارراه ولیعصر
عقب‌نشینی موقت از یک طرح؛ صدای دست‌فروشان شنیده نشد
ظهر است. هنوز پیاده‌روهای نزدیک به تئاتر شهر شلوغ نشده، دست‌فروشان آرام‌آرام درحال پهن‌کردن بساط‌شان هستند. خبری از مأموران شهرداری نیست. قرار بود از هفتم آبان دیگر اجازه ندهند دست‌فروشان در اطراف تئاتر شهر بساط کنند.
ظهر است. هنوز پیاده‌روهای نزدیک به تئاتر شهر شلوغ نشده، دست‌فروشان آرام‌آرام درحال پهن‌کردن بساط‌شان هستند. خبری از مأموران شهرداری نیست. قرار بود از هفتم آبان دیگر اجازه ندهند دست‌فروشان در اطراف تئاتر شهر بساط کنند. این را از مرد دست‌فروش می‌پرسم. خشمگین است و بی‌حوصله، می‌گوید دلم می‌خواهد بیایند نگذارند ما بساط کنیم. این را با نفرت زیادی می‌گوید. سراغ بنرهای شهرداری را می‌گیرم می‌گوید ما بنری ندیده‌ایم. بیش از یک هفته است که مدیران شهری به دست‌فروشان اطراف چهارراه ولیعصر گفته‌اند که دیگر اجازه بساط‌گستری ندارند. جمعه‌شب نیز شهرداری منطقه ۱۱ با نصب بنری در این محدوده اعلام کرد که دست‌فروشی در چهارراه ولیعصر (عج) ممنوع شده، در بنری که ساعتی بعد پایین کشیده شد، نوشته شده بود: «مستند به تبصره ۱ بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها ایجاد هرگونه سد معبر عمومی اشغال پیاده‌روها و استفاده غیرمجاز جهت سکنی، استفاده و... و تحت هر عنوان دیگری ممنوع بوده و شهرداری نسبت به رفع آن اقدام خواهد نمود. لذا در راستای رعایت حقوق شهروندی در برخورداری از حق عبور و مرور راحت و ایمن و جلوگیری از اخلال در نظم عمومی و همچنین صیانت و حفظ حریم مجموعه تاریخی و فرهنگی تئاتر شهر هرگونه بساط‌گستری، سد معبر، اشغال پیاده‌روها و استفاده غیرمجاز در این محور ممنوع بوده و در صورت مشاهده برابر ضوابط و مقررات اقدام می‌گردد».
هفته گذشته علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر، به رسانه‌ها گفته بود که شنبه دست‌فروشان دور تئاتر شهر امکان بساط دست‌فروشی ندارند: این هفته به دست‌فروش‌های دور بوستان دانشجو اعلام شده است که کارهای خود را جمع کنند و از شنبه آینده امکان بساط دست‌فروشی ندارند؛ اما روز شنبه نه خبری از مأموران شهرداری بود و نه بنری که بساط‌گستری را ممنوع کرده بود. اطراف تئاتر شهر خلوت بود.
از دست‌فروش دیگری می‌پرسم از طرح جدید شهرداری خبر دارد؟ اشاره می‌کند که به دست‌فروش کناری و می‌گوید او همه‌چیز را می‌داند. او که به‌عنوان نماینده معرفی شده می‌گوید یکی از قدیمی‌هایی است که در این محدوده بساط کرده است. می‌گوید زمانی وقتی دست‌فروشان را به این سمت خیابان کوچ می‌دادند فکر می‌کردند که تبعید شده‌اند. حالا کارمان کمی گرفته است. تلفن همراهش در میان گفت‌وگو بارها زنگ می‌خورد، پشت خط دست‌فروش دیگری است که او خبر می‌دهد خبری از مأموران نیست و می‌توانند بیایند.
می‌گوید اگر قرار است اجازه بساط‌کردن ندهند، ما دو نقطه را که نه منظر شهری را بر هم می‌زند و نه مزاحم مردم است پیشنهاد می‌دهیم اما تاکنون هیچ‌کدام از مسئولان شهری و شورای شهر تهران با ما هم‌کلام نشده است. می‌گوید منطقه‌ای که در گذشته برای دست‌فروشان این محدوده تعیین کرده بودند، بسیار نامناسب است و در تمام این سال‌ها کسی حاضر نشده به آن نقطه برود.
او فضای پارک را هم ناامن می‌داند و می‌گوید: این پارک منبع هرگونه خلاف است. نمی‌توان در این پارک بساط کرد. اما می‌توان دست‌فروشان این منطقه را به سه گروه تقسیم کنیم، گروه اصلی نیازمندان که خرج خانواده‌شان را روزبه‌روز از کف خیابان درمی‌آورند و یک روز کار نکنند، معیشت‌شان با مشکل روبه‌رو می‌شود. دست‌فروشان سالمند هم در اولویت قرار بگیرند. اما برخی از دست‌فروشان وضعیت مالی‌شان بهتر است و برخی نیز از اتباع بیگانه هستند که این دو گروه در اولویت‌های بعدی قرار بگیرند و به نقاط پیشنهادی که نه مزاحم شهروندان بشود و نه منظر تئاترشهر را خراب کند، منتقل شوند. او ادامه می‌دهد در میان دست‌فروشان معدود افرادی هستند که درگیر می‌شوند و ممکن است حاشیه‌هایی داشته باشند اما این افراد در میان دست‌فروشان اندک هستند و مقابله با آن در مسئولیت نهادهای انتظامی است ما که نمی‌توانیم مقابل آنها قرار بگیریم. دست‌فروش دیگری اما مخالف رفتن از خیابان است به حرف‌ها و وعده‌ها اطمینانی ندارد.
دست‌فروش دیگری می‌گوید طرح شهرداری تنها مربوط به محدوده اطراف تئاتر شهر است و با باقی دست‌فروشان کاری ندارند. نیم‌ساعتی گذشته، دیگر تقریبا همه دست‌فروشان فهمیده‌اند که خبری از مأموران شهرداری نیست و فعالیت‌هایشان را آغاز کرده‌اند. یکی از قدیمی‌ها می‌گوید وقتی بساط کردیم، دیگر جمع نمی‌کنند، چون احتمال درگیری بالا می‌رود، معمولا از همان ابتدا نمی‌گذارند که بساط کنیم. به نظر می‌آید مدیران شهری در وضعیت کنونی از طرح برخورد با دست‌فروشان عقب‌نشینی کرده‌اند. این در حالی است که مدیران شهری در یک سال گذشته بارها وعده داده‌اند قصد برخورد با دست‌فروشان را ندارند و به دنبال ساماندهی آنها هستند و تا مکان مناسبی برای استقرار آنها پیدا نکنند، هیچ طرحی اجرائی نخواهند کرد.
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران که به نظر می‌رسد پیگیرترین عضو شورا برای جمع‌آوری دست‌فروشان این محدوده است، روز گذشته به رسانه‌ها گفته در شرایط فعلی به دلیل اینکه التهابی ایجاد نشود، به‌طور موقف این طرح را متوقف کردیم تا در شرایط آرام‌تری این اتفاق بیفتد. زمان آن مشخص نیست و براساس شرایط این اتفاق می‌افتد.
به نظر می‌آید انگیزه اصلی مدیران شهری ایجاد رضایت میان بخشی از هنرمندان تئاتر باشد که از وضعیت کنونی اطراف مجموعه تئاتر شهر ناراضی هستند.
مهدی عباسی، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران، درباره حذف دست‌فروشان اطراف تئاتر شهر می‌گوید: برخی از آثار شهری که به‌عنوان آثار ملی تعریف می‌شوند، کارکردهای فرامحلی و فرامنطقه‌ای و حتی فراشهری دارند. اینها باید با محیط‌های پیرامونی‌شان به‌صورت یک مجموعه یکپارچه و ارزنده کارکرد داشته باشند؛ در نتیجه نمی‌توانید پیرامون یک بنای مهم و ارزشمند را رها کنید؛ پس ساماندهی و نظم‌بخشی و رسیدگی به محوطه‌های این اماکن هم یک اولویت است.
او تأکید می‌کند: کسانی که قبلا به‌عنوان دست‌فروش در این محدوده بودند و فعالیت می‌کردند، باید جایگزینی برای فعالیتشان معرفی شود؛ شاید پاسخ‌گوی جای امروزشان نباشد اما با ارائه جایگزین می‌شود مشکلات را تا‌حدی کم کرد.
عباسی معتقد است: مسئله دست‌فروشان یک مسئله خیلی پیچیده است و با گفت‌وگو با یک دست‌فروش نمی‌شود به نتیجه رسید و دلیلش این است که وقتی به هر علتی دست‌فروشی را از محلی خارج می‌کنید، ممکن است او از آنجا خارج شود ولی دوباره فرد دیگری جایگزین می‌شود و پس از مدتی این فرد خود را صاحب حق می‌داند. این زنجیره یک زنجیره نیست که در یک نقطه به پایان برسد و به همین خاطر باید در ابتدا بدانیم محیط شهری متعلق به شهر و شهروندان است و با یک نگاه حمایتی به دست‌فروشی به دنبال حل مسئله باشیم. اگر اشتباه کنیم و فکر کنیم الزاما آن محیط متعلق به دست‌فروش است، ممکن است به حقوق شهر بی‌دقتی کنیم و به آن لطمه بزنیم. پس اصل حقوق شهر و عامه شهر است و اگر کسی به‌عنوان دست‌فروش در آنجا فعالیت می‌کند، باید برای حقوق او هم طوری تدبیر شود که او هم در تصمیم‌گیری‌های کلان آسیب نبیند یا کمترین آسیب را ببیند و بهره‌ای از تصمیمات شهری داشته باشد.
مهدی بابایی، نایب‌رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری هم با اشاره به اینکه موضوع ساماندهی سد معبر یکی از اولویت‌های کمیسیون خدمات شهری است، می‌گوید: ما درحال پیگیری ساماندهی دست‌فروشان هستیم، پایش دقیقی از میزان دست‌فروشان صورت گرفته است. اینکه چه تعداد بساط‌گستر داریم، چه تعداد مهاجر هستند، چه تعداد اتباع بیگانه‌اند و چه فعالیت‌هایی می‌کنند. حتی در نظر داشتیم این عدد و رقم‌ها را در برنامه چهارم بیاوریم و هر سال رقمی را برای ساماندهی مشخص کنیم تا در یک سال مشخصی دیگر تمامی دست‌فروشان ساماندهی شده باشند.
او ادامه می‌دهد: با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور باید به دنبال ساماندهی باشیم و با برخورد قهری صرف موافق نیستیم.
براساس نتایج پیمایش‌هایی که چند سال پیش در شهر تهران و دو شهر دیگر انجام شده بود، در تهران بیش از 76 درصد دست‌فروش‌ها سرپرست خانوار هستند و 93 درصد آنها نیز به‌جز دست‌فروشی هیچ درآمد دیگری ندارند که با بدترشدن وضع اقتصادی حتی این آمار می‌تواند بیشتر هم بشود.
در وضعیت اقتصادی کنونی انگیزه مدیران شهری از برخورد با دست‌فروشان مشخص نیست. این در حالی است که راهکارهایی برای ساماندهی دست‌فروشان پیش‌بینی شده که سال‌هاست از سوی مدیران شهری به آن توجهی نمی‌شود. زهرا نژادبهرام، عضو سابق شورای شهر تهران، به تلاش‌های مدیریت شهری برای ساماندهی دست‌فروشان اشاره می‌کند. او یادآوری می‌کند که در دوره پنجم مدیریت شهری سیاست جمع‌آوری و برخورد با دست‌فروشان به ساماندهی تغییر کرده بود و حتی در یک مورد که برخوردی صورت گرفته بود، مدیر مربوطه برکنار شد.
او ادامه می‌دهد: شناسایی فضاهای مناسب در هر محله برای بساط‌گستری یکی از برنامه‌هایی بود که در این دوره از مدیریت شهری دنبال می‌شد. مصوبه زیست شبانه و استفاده از ظرفیت شهر در شب برای دست‌فروشی از دیگر مواردی بود که در حوزه ساماندهی دست‌فروشان دنبال شد. شناسایی دست‌فروشان و شناسنامه‌دارکردن آنها، امکان حضور آنها در پیاده‌روهایی که عرض بالایی دارند و سیاست‌های حمایتی از دیگر تلاش‌های ما در دوره گذشته برای ساماندهی دست‌فروشان بود اما بی‌توجه به مصوبات گذشته اینکه در این شرایط اقتصادی این نوع برخوردها یعنی در دوباره بر همان پاشنه گذشته می‌چرخد و تغییری در رویه‌های گذشته ایجاد نشده است.
مدیران شهری بارها وعده داده بودند که قرار نیست قبل از ایجاد مکان مناسب برای انتقال دست‌فروشان، از بساط‌گستری آنها جلوگیری شود اما نقطه نخست این بدعهدی چهارراه ولیعصر است و بهانه اصلی، گلایه و انتقاد هنرمندان تئاتر از فضای اطراف این ساختمان است.
