تصمیم جنجالی واشنگتن

وزارت دادگستری ایالات متحده در تصمیمی جنجالی با انتشار حکمی قضائی اعلام کرد که محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی در پرونده شکایت درباره قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار منتقد عربستانی مصونیت خواهد داشت. وزارت دادگستری آمریکا که به درخواست وزارت خارجه این کشور این حکم را صادر کرده می‌گوید محمد بن‌سلمان ولیعهد 37ساله عربستان به‌واسطه اینکه اخیرا به مقام نخست‌وزیری عربستان ترفیع یافته و به این دلیل که به‌صورت قانونی و رسمی ریاست یک دولت خارجی را بر عهده دارد؛ از مصونیت برخوردار شده است.

جمال خاشقجی در اکتبر سال ۲۰۱۸ هنگام مراجعه به کنسولگری عربستان در استانبول برای تهیه اسناد مورد نیاز برای ازدواج با نامزد ترک‌تبار خود، از سوی نیروهای وابسته به حکومت عربستان کشته و تکه‌تکه شد، عملیاتی که نیروهای اطلاعاتی آمریکا معتقدند به‌دستور محمد بن‌سلمان صادر شده است.

«خدیجه چنگیز» نامزد خاشقجی پس از انتشار خبر مصونیت بن‌سلمان در توییتی نوشت: «جمال بار دیگر امروز درگذشت. ما فکر می‌کردیم شاید از آمریکا نوری برای اجرای عدالت وجود داشته باشد اما باز هم پول اول شد. این دنیایی است که جمال و من از آن خبر نداشتیم....!» خدیجه چنگیز همراه با گروه حقوق بشری «دموکراسی برای جهان عرب اکنون» (سپیده‌دم) که توسط خاشقجی تأسیس شده بود، در آمریکا خواهان میزان نامشخصی خسارت از ولیعهد سعودی برای قتل نامزدش شده است.

در این شکایت، رهبران عربستان سعودی و مقامات بلندپایه این کشور به «ربودن، حبس، خوراندن دارو، شکنجه و ترور جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مقیم آمریکا و مدافع دموکراسی» متهم شدند.

عربستان سعودی ادعا کرده است که روزنامه‌نگار سابق واشنگتن‌پست در یک «عملیات خودسرانه» توسط تیمی از مأموران اعزام‌شده برای متقاعدکردن او برای بازگشت به پادشاهی عربستان کشته شده است. با این حال مقامات ایالات متحده گفتند که سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) «با درجه اطمینان متوسط تا بالا» به این نتیجه رسیده که محمد بن‌سلمان در این قتل دست داشته است.

وکلای وزارت دادگستری آمریکا گفتند ولیعهد به عنوان «رئیس دولت خارجی» از مصونیت رئیس دولت در برابر صلاحیت دادگاه‌های ایالات متحده، برخوردار است. به گفته آنها «دکترین مصونیت رئیس دولت یک اصل در حقوق بین‌الملل است». با این حال دولت بایدن تأکید کرده که این مصونیت به معنای بی‌گناهی نیست. سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در بیانیه‌ای گفت: «این یک تصمیم قانونی است که از سوی وزارت خارجه طبق اصول دیرینه و تثبیت‌شده حقوق و عرف بین‌الملل درخواست شده است و ربطی به ماهیت پرونده ندارد». ملک سلمان در اواخر سپتامبر امسال در فرمانی سلطنتی شاهزاده محمد را به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی کرد که به گفته یک مقام سعودی در راستای مسئولیت‌هایی است که ولیعهد پیش از این انجام می‌داد. وکلای بن‌سلمان در تاریخ سه اکتبر در دادخواستی گفتند که دستور سلطنتی هیچ شکی باقی نمی‌گذارد که ولیعهد از مصونیت مبتنی بر وضعیت برخوردار است.

بایدن در سفری که در ماه جولای به عربستان داشت به‌خاطر دیدار و خوش‌و‌بش با بن‌سلمان مورد انتقاد قرار گرفت. کاخ سفید گفته بود که بایدن در این دیدار به ولیعهد عربستان گفته است که او را مسئول قتل خاشقجی می‌دانند. بن‌‌سلمان دستور قتل خاشقجی را رد کرده است اما بعدا اذعان کرد از این حیث که این قتل «جلوی دیدگان» او صورت گرفته، خود را مسئول می‌داند. خاشقجی بارها در واشنگتن‌پست از سیاست‌های ولیعهد انتقاد کرده بود.

عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان، می‌گوید که محمد بن‌سلمان در دیدار با جو بایدن گفته است هرچند ریاض مرتکب اشتباهاتی در ماجرای قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی شده اما آمریکا هم در کشورهایی از منطقه از جمله عراق اشتباهاتی داشته است. عادل الجبیر در گفت‌وگو با رویترز ضمن اشاره به این مسئله گفت که جو بایدن در ملاقات با بن‌سلمان، به موضوع قتل خاشقجی اشاره کرده و در مقابل ولیعهد عربستان پذیرفته که ماجرای خاشقجی اتفاقی دردناک و یک «اشتباه وحشتناک» برای عربستان بوده است. جبیر افزوده که بن‌سلمان به جو بایدن گفته که عاملان پرونده خاشقجی محاکمه و به زندان محکوم شدند.

اظهارات ولیعهد عربستان سعودی در حالی مطرح می‌شود که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا معتقدند شخص محمد بن‌سلمان، دستور قتل خاشقجی را صادر کرده و او مسئول اصلی این پرونده است. با این حال ولیعهد جوان سعودی این اتهام را رد کرده است.

جبیر همچنین جزئیات دیگری از اظهارات بایدن و بن‌سلمان فاش کرده که براساس آن ولیعهد سعودی خطاب به رئیس‌جمهوری آمریکا گفته است که تلاش برای تحمیل ارزش‌ها به کشورهای دیگر آن‌هم به زور می‌تواند اثرات معکوسی داشته باشد. جبیر همچنین به نقل از بن‌سلمان می‌گوید: «آمریکا سعی کرد ارزش‌های خود را به افغانستان و عراق تحمیل کند، اما نتیجه معکوسی به دست آمد. تحمیل ارزش‌ها به زور به کشورهای دیگر جواب نمی‌دهد. کشورها ارزش‌های متفاوتی دارند و باید به آن ارزش‌ها احترام گذاشت». این گفت‌وگو در حالی صورت گرفته که جو بایدن پیش‌تر وعده داده بود به صورت شفاف ماجرای قتل خاشقجی را پیگیری خواهد کرد. با این حال نیاز واشنگتن به کاهش قیمت سوخت در بازارهای جهانی که از طریق افزایش میزان تولید نفت عربستان سعودی به دست می‌آید، موجب شده رئیس‌جمهوری آمریکا برخلاف وعده پیشین خود به عربستان سفر و حتی با کسی که به باور او مسئول قتل وحشتناک خاشقجی بوده، ملاقات کند.

جبیر در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود به نقل از بن‌سلمان می‌گوید: «ایشان به جو بایدن گفتند که اشتباهاتی از این دست در کشورهای دیگر نیز رخ می‌دهد. ما شاهد چنین اشتباهاتی از سوی آمریکا در ابوغریب (زندان آمریکا در عراق) بودیم». وزیر مشاور در امور خارجی عربستان سعودی همچنین حبس صدها زندانی سیاسی در عربستان را تکذیب کرد و افزود: «ما در عربستان زندانی‌هایی داریم که توسط دادگاه‌های ما محاکمه شده و مجرم شناخته شده‌اند. این تصور که آنها را زندانی سیاسی توصیف می‌کنند، مضحک است».

دولت بایدن هرچند برخلاف دولت دونالد ترامپ روابط چندان گرمی با عربستان سعودی نداشت اما حمله روسیه به اوکراین و پدیدآمدن یکی از بدترین بحران‌های عرضه انرژی در جهان موجب شده مواضع واشنگتن در قبال عربستان سعودی نرم‌تر دنبال شود.

وقوع قتل خاشقجی سروصدای زیادی در جهان به راه انداخت و به وجهه شاهزاده و کشورش آسیب زد. این قتل همچنین منجر به تیرگی در روابط ایالات متحده و عربستان سعودی شد و بایدن در جریان مبارزات انتخاباتی خود در سال ۲۰۱۹ قول داد که عربستان سعودی را در این خصوص پاسخ‌گو خواهد کرد. بایدن همچنین زمانی که رئیس‌جمهور شد از گفت‌وگو با محمد بن‌سلمان خودداری کرد؛ اما جو بایدن پیش از سفر به عربستان سعودی در ماه جولای گفت که می‌خواهد روابط با این کشور را تغییر دهد. سارا لی ویتسون، سخنگوی گروه حقوق بشری سپیده‌دم، در توییتر نوشت: «فراتر از طنز است که رئیس‌جمهور به تنهایی اطمینان داده است که محمد بن‌سلمان می‌تواند از پاسخ‌گویی فرار کند، در حالی که این بایدن بود که به مردم آمریکا قول داد هر کاری انجام می‌دهد تا او را پاسخ‌گو کند».