ستون‌های یادبود در مجموعه میراث جهانی بیشاپور
شهر بیشاپور با حدود ۲۰۰ هکتار وسعت یکی از شهرهای تاریخی بوده که در اوایل حکومت ساسانی شکل گرفته است. برای اولین بار و با دستور شاپور اول ساسانی به‌صورت مستطیل‌شکل و با الگوگیری از طرح هیپوداموس با معماری هنرمندان ایرانی و رومی ساخته شده است.
محمد خلیل محمودی-مدیر داخلی مجموعه میراث جهانی بیشاپور: شهر بیشاپور با حدود ۲۰۰ هکتار وسعت یکی از شهرهای تاریخی بوده که در اوایل حکومت ساسانی شکل گرفته است. برای اولین بار و با دستور شاپور اول ساسانی به‌صورت مستطیل‌شکل و با الگوگیری از طرح هیپوداموس با معماری هنرمندان ایرانی و رومی ساخته شده است.
این شهر تاریخی با ابنیه و معماری منحصربه‌فرد، جایگاه ویژه‌ای در آثار باقی‌مانده از دوران حکومت ساسانی دارد. ارگ حکومتی در شرق مجموعه که بیشترین حفاری و کاوش در آن انجام شده شامل آثاری ارزشمند مانند: برج و بارو، کاخ منسوب به والرین، ایوان موزاییک، تالار تشریفات و معبد آناهیتاست که از اوایل قرن ۱۴ (۱۳۱۵ هجری و ۱۹۳۶ میلادی) مورد کاوش باستان‌شناسان خارجی و ایرانی قرار گرفته است.
یکی از شاخص‌ترین جاذبه‌های گردشگری مجموعه میراث جهانی بیشاپور، ستون‌های یادبود یا ستون‌های نذورات است. در میانه شهر بیشاپور فضایی وجود دارد که به خاطر وجود دو ستون که یکی از آنان کتیبه دارد از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
این دو ستون توسط پروفسور رومن گریشمن باستان‌شناس فرانسوی شناسایی شد. او اولین حفار مجموعه طبیعی‌تاریخی بیشاپور است که با پشتوانه مالی موزه لوور پاریس به همراه ژرژسال، در این شهر حفاری را آغاز کرده بود.
در سال‌های بعد نیز این دو ستون توسط گروه باستان‌شناسی به سرپرستی علی‌اکبر سرفراز، مرمت و برپا شد. متن موجود روی کتیبه‌های روی ستون نشان می‌دهد که شهر از عظمت و معماری خاصی برخوردار بوده و شاپور اول به‌عنوان دومین پادشاه حکومت ساسانیان شخصا از آن بازدید کرده است.
این کتیبه‌ها به خط پهلوی اشکانی در ۱۲ سطر و پهلوی ساسانی در ۱۶ سطر نقر شده است. متن این کتیبه‌ها شرح‌حالی از شاپور اول است که در هنگام بازدید از شهر، مجسمه خودش را از طرف فردی به نام اپسا یا افسای دبیر که از اهالی حران سوریه امروزی بوده به عنوان هدیه دریافت می‌کند و پادشاه در قبال آن مال فراوان به اپسای دبیر هدیه داده است.
از ساخت این پیکره پیداست که اپسای دبیر دارای مال فراوان بوده و توانسته چنین پیکره‌ای را درست کند. نکته حائز اهمیت در این کتیبه‌ها که توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده، ذکر چند تاریخ است که در متن آمده و سال‌های مربوط به دوران پادشاهی اردشیر و شاپور را ذکر کرده است.
هر دو متن کتیبه از لحاظ معنایی یکی است. امروزه این ستون‌ها در وسط بناها و سازه‌های اسلامی که بعد از حکومت ساسانیان با توجه به موقعیت اجتماعی و فرهنگی ساخته شده، قرار دارد و به سبب جایگاه مهم خط، مورد توجه گردشگران واقع شده است.
در جلوی ستون‌های یادبود، دو سکو احتمالا برای برپایی آتش ایجاد شده است، سکوی بلندتری نیز که در جلوی ستون‌های یادبود و در وسط دو جایگاه نام‌برده‌شده، قرار دارد مربوط به محل قرارگیری پیکره شاپور اول ساسانی است. در سطح بالای ستون‌ها نیز سرستون‌های برگ کنگری که برگرفته از سرستون‌های سبک کورنتی است، دیده می‌شود که همانا بر حضور اسیران رومی در ساخت و معماری شهر بیشاپور و تأثیر فرهنگی آنان بر بناهای شهر صحه می‌گذارد.
در بدنه هر دو ستون آسیب‌هایی به‌صورت حفره و شکستگی سنگ‌ها پدیدار است. هرکدام از ستون‌های یادبود روی دو سکوی پله‌ای قرار گرفته‌اند. ارتفاع آنان تقریبا شش متر و ۷۰ سانتی‌متر است. سکوهای محل قرارگیری آتش و پیکره‌ها در جلوی ستون‌ها و در سمت جنوب شرقی قرار دارد.
کتیبه‌های روی ستون‌های یادبود مربوط به اوایل حکومت ساسانی است، به همین منظور به دو خط نوشته شده است. وضعیت قرارگیری کتیبه‌ها به سمت شرق است که در هنگام طلوع خورشید مستقیما در معرض نور قرار می‌گیرد.
بیشاپور به سال ۲۶۶ میلادی و به دستور شاپور اول پادشاه ساسانی ساخته شده است. پس از پیروزی شاپور بر والرین امپراتور روم، شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهری بنا کنند. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش وصل می‌کرد. شاپور نام خود را بر این شهر نهاد. معماری از اهالی سوریه قدیم به نام اِپسای برای ساخت شهر تازه انتخاب شد. بیشاپور در کنار دره چوگان واقع است و فاصله آن تا کازرون ۱٩ کیلومتر است. بیشاپور در کنار رود شاپور قرار گرفته است. شهر تاریخی بیشاپور در ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰ خورشیدی، به شماره ۲۴ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.
