«شرق» از فضای دیپلماتیک پس از صدور قطع‌نامه شورای حکام و اهداف سفر وزیر امور خارجه عمان به تهران گزارش می‌دهد
یک سفر با دو هدف!
پس از اقدام پنجشنبه شورای حکام در صدور قطع‌نامه جدید علیه ایران اکنون چشم‌ها به تهران دوخته شده است که چه واکنشی را به‌عنوان پاسخ «قاطع و مؤثر» نشان خواهد داد. اگر‌چه تاکنون، نه دولت رئیسی، نه شورای عالی امنیت ملی و نه سازمان انرژی اتمی بیانیه یا واکنشی نشان نداده‌اند اما پس از موضع‌گیری‌های ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیش از صدور قطع‌نامع در شورای حکام، حسین امیرعبداللهیان نیز دیروز شنبه در نشست مطبوعاتی با وزیر امور خارجه عمان به اقدام هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران اشاره کرد و گفت: «در اواخر هفته گذشته شاهد اقدام غیرسازنده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم.
شرق: پس از اقدام پنجشنبه شورای حکام در صدور قطع‌نامه جدید علیه ایران اکنون چشم‌ها به تهران دوخته شده است که چه واکنشی را به‌عنوان پاسخ «قاطع و مؤثر» نشان خواهد داد. اگر‌چه تاکنون، نه دولت رئیسی، نه شورای عالی امنیت ملی و نه سازمان انرژی اتمی بیانیه یا واکنشی نشان نداده‌اند اما پس از موضع‌گیری‌های ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه پیش از صدور قطع‌نامع در شورای حکام، حسین امیرعبداللهیان نیز دیروز شنبه در نشست مطبوعاتی با وزیر امور خارجه عمان به اقدام هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران اشاره کرد و گفت: «در اواخر هفته گذشته شاهد اقدام غیرسازنده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم. در‌حالی‌که دو هفته پیش هیئتی متشکل از وزارت خارجه ایران و سازمان انرژی اتمی به وین سفر کرده بودند و درخصوص همکاری‌های نیرومندانه‌تر آژانس و ایران توافق کرده بودند و دیدار سازنده‌ای نیز با آقای گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشتند اما یکباره در راستای تأثیرگذاری بر محیط داخلی ایران و اعمال فشار حداکثری و در تداوم سیاست و رویه به‌شدت ریاکارانه آمریکا، به یکباره قطع‌نامه‌ای علیه ایران روی میز گذاشته شد و آمریکا و سه کشور اروپایی از آژانس سوءاستفاده سیاسی کردند». وی در همین راستا گفت: «ما ضمن پایبندی به حقوق بین‌الملل و تعهدات بین‌المللی خود در برابر این تحولات، اقدام متقابل و مؤثر انجام می‌دهیم».
میانه‌داری مسقط تنها به فاصله 48 ساعت پس از صدور قطع‌نامه
در فاصله کمتر از دو روز از تصویب قطع‌نامه شورای حکام شاهد سفر السید بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان به تهران بودیم. اگر‌چه تا پیش از تحولات دو ماه اخیر و سایه سنگین آن بر سیاست خارجی و پرونده متعدد این حوزه با محوریت مذاکرات هسته‌ای، دو کشور عمان و قطر به‌عنوان میانجیگر بین ایران و غرب عمل می‌کردند اما با توجه به شرایط کنونی و تحت‌الشعاع قرارگرفتن احیای برجام ذیل موضوعاتی مانند مرگ مهسا امینی، اعتراضات و نیز اوج‌گرفتن ادعای طرف مقابل در مورد مسئله حقوق بشر که با صدور قطع‌نامه جدید شورای حکام علیه تهران نیز همراه شد و قبل‌تر از آن دولت بایدن و اروپایی‌ها نیز عملا مذاکره بر سر برجام را کنار گذشته‌اند، باعث شده است که مسقط هم، نه با مأموریت کاری پیشین خود برای میانجیگری بلکه این‌بار با هدف آرام‌کردن جمهوری اسلامی و جلوگیری از تصاعد تنش به‌واسطه واکنش ایران در مقابل قطع‌نامه پا به تهران گذاشته است.
فارغ از اینکه عمان این دستور کار را مستقلا برای خود تعریف کرده است یا اروپا و ایالات متحده این مأموریت را به مسقط داده‌اند، عمان اکنون نگران از تداوم و تشدید شرایطی است که می‌تواند با پاسخ تهران بعد از صدور قطع‌نامه پیچیده‌تر و بغرنج‌تر شود و به تبع آن امنیت منطقه غرب آسیا به‌واسطه حساس‌ترشدن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت‌الشعاع قرار بگیرد. بنابراین عمان، چه به‌صورت مستقل یا تعریف کاری توسط دیگر بازیگران فرامنطقه‌ای به دنبال آرام‌کردن ایران و جلوگیری از اتخاذ تصمیمات تند ایران است، چنانی که از گفته‌های سکان‌دار سیاست خارجی عمان در تهران هم چنین نگاهی مشهود بود.
البته هدف دومی هم در دستور کار بدر البوسعیدی در سفر شنبه وی به ایران نهفته است که آن‌هم به تلاش برای مدیریت تحولات منطقه‌ای به‌خصوص پس از حمله پهپادی مشکوک سه‌شنبه‌شب هفته گذشته به یک نفتکش لیبریایی در دریای عمان بازمیگردد. به‌هر‌حال به‌واسطه این اتفاق شاهد یک جنجال‌سازی دیپلماتیک و اتهام‌زنی رسانه‌ای از سوی اسرائیل و آمریکا در متهم‌کردن ایران برای حمله پهپادی به این نفتکش بودیم که کماکان هم ادامه دارد. بنابراین مسقط برای جلوگیری از تصاعد تنش این‌بار در زمین غیرهسته‌ای، آرام‌کردن ایران و مدیریت تحولات منطقه‌ای راهی تهران شد.
پیرو این دو دستور کاری، بدر البوسعیدی ظهر دیروز شنبه و در نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود صراحتا گفت: «تنها راه برای حل مشکلات و چالش‌ها فقط گفتوگو و تفاهم است. در این رابطه کشور عمان، همیشه سیاست حسن همجواری و همکاری مثبت را اتخاذ می‌کند و از همه تلاش‌ها که امنیت و صلح منطقه را تأمین می‌کند، حمایت می‌کند». وزیر امور خارجه عمان در ادامه بیان کرد: «در این زمینه بر اهمیت اینکه با این روحیه همکاری کنیم تا امنیت کشتیرانی را در دریاها و در منطقه خود تأمین کنیم، تأکید داریم؛ چرا‌که ایمنی حرکت تجاری و اقتصادی در‌نهایت به نفع ملت‌های منطقه خواهد بود و به شراکت‌ها و روابط خارجی ما خدمت خواهد کرد». این دیپلمات عالی‌رتبه عمانی ادامه داد: «چالش‌های بسیار و بحران‌ها و اختلافات زیادی وجود دارد ولی ما در عمان معتقدیم تنها راه برای حل این مشکلات و چالش‌ها فقط گفتوگو و تفاهم است و اینکه این چالش‌ها را به بحث و بررسی بگذاریم و راه‌های مسالمت‌آمیز را برای حل آنها در پیش بگیریم». وی در بخشی دیگر از صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه هرگونه اعمال خشونت‌بار و تروریستی را رد می‌کنیم و باید دلایل این اعمال خشونت را پیگیری کنیم، گفت: «به تلاش‌های خود برای تعامل مثبت به‌صورت صادقانه که مبتنی بر منشور ملل متحد باشد، ادامه می‌دهیم». علاوه بر دو موضوع یاد‌شده این امکان هم وجود داد که با توجه به سابقه عمان و به درخواست کشورهای اروپایی، مسقط تلاشی برای آزادکردن اتباع دستگیر‌شده (اروپا) در ایران، به‌خصوص طی دو ماه اخیر را هم در دستور کار خود گذاشته باشد. وقایع پیش‌رو نشان خواهند داد که عمان در این مسیر چگونه عمل کرده است و آیا مسقط توانسته در میانه‌داری برای جلوگیری از تصاعد تنش و اوج‌گیری بحران هسته‌ای و بحران امنیت منطقه‌ای و آرام‌کردن تهران موفق عمل کند یا خیر؟
آمریکا همچنان در حال ستیز
دولت بایدن که هفته گذشته یک برنامه پر‌و‌پیمان در تقابل تمام‌عیار با ایران را اجرا کرد که آخرین موردش به صدور قطع‌نامه شورای حکام بازمیگردد، همچنان سر ستیز با تهران دارد. در‌این‌باره آمریکا به همراه سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و انگلیس) در بیانیه مشترک جمعه گذشته و تنها به فاصله ساعاتی پس از صدور قطع‌نامه، از این اقدام شورای حکام (تصویب قطع‌نامه ضدایرانی) اتمی استقبال کردند. در این بیانیه مشترک که روز جمعه منتشر شد، آمده است: «فرانسه، آلمان، انگلیس و آمریکا از تصویب قطع‌نامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص ایران استقبال می‌کنند. این قطع‌نامه در پاسخ به همکاری ناکافی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص مسائل جدی و حل‌نشده مرتبط با تعهدات قانونی ایران ذیل توافق پادمانی پیمان عدم اشاعه هسته‌ای تصویب شده است».
در ادامه بیانیه قید شده است: «این دومین قطع‌نامه‌ای است که امسال توسط شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این زمینه تصویب شده است. شورا با این کار پیام واضحی فرستاد و گفته است که ضروری و واجب است که ایران تعهدات پادمانی ذیل پیمان عدم اشاعه هسته‌ای را انجام دهد و اقداماتی را بدون تأخیر اتخاذ کند». این بیانیه مشترک آمریکا و تروئیکای اروپایی تصریح می‌کند: «ایران باید توضیحات معتبر فنی برای وجود ذرات اورانیوم شناسایی‌شده در اماکن اعلام‌نشده در ایران ارائه کند و درخصوص مکان این مواد هسته‌ای و یا تجهیزات آلوده شفاف‌سازی کند. این قطع‌نامه بر حمایت قاطع از تلاش‌های مداوم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل‌وفصل این مسائل حیاتی با ایران تأکید می‌کند». در انتهای این بیانیه آمده است: «همان‌طور‌که شفاف ساخته‌ایم، اگر ایران این کار را انجام دهد و مدیرکل بتواند گزارش دهد، همه مسائل پادمانی حل‌نشده دیگر حل‌وفصل شده‌اند، آن‌وقت شورا می‌تواند به رسیدگی به این مسئله خاتمه دهد. ما امیدواریم که ایران با حسن نیت از فرصت همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جهت حل‌وفصل مسائل حل‌نشده استفاده کند تا دیگر لازم نباشد شورا در این خصوص اقدامات بیشتری انجام دهد».
البته این پایان کار واشنگتن نبود و نماینده آمریکا در امور ایران با اشاره به تصویب قطع‌نامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس اتمی گفت که اجرای تعهدات پادمانی از سوی ایران یک امر ضروری و فوری است. رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران در پیامی توییتری از تلاش‌های کشورش و تروئیکای اروپایی در تصویب قطع‌نامه اخیر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه کشورمان قدردانی کرد که در آن ادعاهایی در رابطه با آنچه رعایت‌نشدن برخی مسائل پادمانی در ایران عنوان شده، مطرح شده است. راب مالی در پیام خود نوشت: «از همکاران خود در هیئت آمریکا نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و شرکای تروئیکای اروپایی خود به دلیل تلاش‌هایشان برای جلب حمایت حداکثری از قطع‌نامه آژانس اتمی علیه ایران قدردانی می‌کنم». وی همچنین بیانیه هیئت آمریکا در سازمان‌های بین‌المللی علیه ایران را بازنشر داده و افزود: «اجرای کامل تعهدات پادمانی ایران ذیل معاهده ان‌پی‌تی ضروری و فوری است که به تعویق هم افتاده است».
تهران و انتخاب «تعامل» یا «تقابل»؟!
«شرق» بارها در گزارش‌های هفته گذشته خود و نیز با تأکید بیشتر در گزارش دیروز شنبه از اهمیت انتخاب تهران بین دو گزینه «تعامل» یا «تقابل» در برابر قطع‌نامه شورای حکام به عنوان عامل کلیدی در سمت و سودهی به تحولات آتی در زمینه هسته‌ای و مذاکرات وین یاد کرده است. بنابراین آنچه می‌تواند در مقام «Game Changer» عمل کند، به سطح واکنش تهران و شدت عمل ایران در این تقابل بازمیگردد. همچنان‌‌که پیش‌تر هم عنوان شد، اگر‌چه با وجود گفتاری از سوی حسین امیرعبداللهیان و ناصر کنعانی مبنی بر پاسخ قاطع و فوری ایران به قطع‌نامه شورای حکام شاهد صدور هیچ‌گونه بیانیه و واکنش رسمی دولت رئیسی، شورای عالی امنیت ملی و سازمان انرژی اتمی تا لحظه نگارش گزارش نبوده‌ایم اما در آن‌سو هم اخباری دال بر احتمال همکاری ایران و انتخاب گزینه تعامل به‌جای تقابل به گوش می‌رسد. در این خصوص نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی گفت: «انتظار می‌رود دور جدید مذاکرات ایران و آژانس اتمی تا پایان ماه جاری میلادی برگزار شود». آن‌طور‌که میخائیل اولیانوف در گفتوگو با شبکه روسیه ۲۴ مطرح کرده است، احتمالا تا پیش از پایان ماه جاری میلادی شاهد برگزاری مذاکراتی بین جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با هدف رسیدن به روندی برای حل اختلافات پادمانی خواهیم بود. در این رابطه اولیانوف اظهار کرد: «انتظار می‌رود که دور جدید مذاکرات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا پیش از پایان نوامبر در تهران انجام شود». وی خاطرنشان کرد: «باید تا پیش از پایان ماه نوامبر دور جدیدی از رایزنی‌ها میان کارشناسان آژانس اتمی و طرف ایرانی انجام شود. قرار بر این بود این نشست در تهران برگزار شود که امیدوارم این برنامه‌ها به قوت خود باقی بماند». اگر‌چه نمی‌توان به یقین به گفته‌های اولیانوف استناد کرد و آن را ملاک تحلیل قرار داد، به‌خصوص آنکه بارها عکس ادعاهای این دیپلمات روس را دیده‌ایم اما این مواضع نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی، هم به نوعی حکایت از نگاه غایی کرملین دارد و هم می‌تواند مسیری کم‌هزینه برای تهران در برون‌رفت از بحران کنونی باشد. حال باید دید تا چه حد واقعیات و تحولات روزها و هفته‌های پیش‌رو مؤید این ادعای اولیانوف خواهند بود؟ و از همه مهم‌تر آیا بر طبق سخنان این مذاکره‌کننده ارشد روسیه، ایران تعامل را به جای تقابل بر خواهد گزید؟! هر‌چند با رجوع به موضع‌گیری چهارشنبه گذشته محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران مبنی در دستور کار نبودن سفر هیئتی از آژانس به تهران به نظر می‌رسد که ایران با آنچه اولیانوف انتظار دارد، تفاوت عملکرد جدی خواهد داشت. البته جمله پایانی اولیانوف هم گویا حکایت از آن دارد که مسکو نیز امید چندانی به همراهی تهران با آژانس ندارد؛ اینکه مذاکره‌کننده ارشد روسیه عنوان می‌دارد «قرار بر این بود نشست ایران و هیئت آژانس در تهران برگزار شود که امیدوارم این برنامه‌ها به قوت خود باقی بماند»، به‌نوعی اذعان بر این موضوع است که تهران هم با صدور قطع‌نامه پنجشنبه دیگر خود را مقید به اجرای تعهدات و توافقات پیشین نمی‌داند و به همین دلیل امکان وقوع هر سناریو، هر واکنشی و اتخاذ هر تصمیمی از سوی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، به‌جز تعامل! اما در این رابطه هم پیرو گزارش‌های پیشین «شرق»، جزئیات پاسخ تهران هم بسیار تعیین‌کننده خواهد بود.
