مشکل آب تهران یک‌شبه حل شد؟
درحالی‌که از ابتدای مهرماه و هم‌زمان با شروع سال آبی 1401، هشدارهای فراوانی به مشترکان آب در تهران و بسیاری از شهرهای ایران درباره شرایط بحرانی آب پشت سدها و بارش‌های کم داده شد و بحث احتمال جیره‌بندی آب در پایتخت به میان آمد، مشخص نیست چگونه صبح آخرین شنبه آبان‌ماه، سخنگوی صنعت آب از نرمال‌بودن شرایط تأمین آب در کل کشور خبر داده است. اما ماجرا چیست و چطور یک‌شبه بحران آب در کشور به پایان رسید؟
سعید برآبادی
درحالی‌که از ابتدای مهرماه و هم‌زمان با شروع سال آبی 1401، هشدارهای فراوانی به مشترکان آب در تهران و بسیاری از شهرهای ایران درباره شرایط بحرانی آب پشت سدها و بارش‌های کم داده شد و بحث احتمال جیره‌بندی آب در پایتخت به میان آمد، مشخص نیست چگونه صبح آخرین شنبه آبان‌ماه، سخنگوی صنعت آب از نرمال‌بودن شرایط تأمین آب در کل کشور خبر داده است. اما ماجرا چیست و چطور یک‌شبه بحران آب در کشور به پایان رسید؟
میزان آب پشت سدها تغییری نکرده است
نگاهی به تازه‌ترین اظهارات فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب، حکایت از آن دارد که در وضعیت بحرانی آب شرب کشور، تغییر خاصی از ابتدای مهرماه صورت نگرفته است. براساس‌این همچنان تنها 8/17 میلیارد مترمکعب آب پشت سدها وجود دارد و این یعنی درصد پرشدگی مخازن سدهای کشور تنها 36 درصد است. وضعِ سدهای تهران تقریبا به اندازه نیمی از میانگین کل کشور است؛ یعنی حدود 17 درصد که نسبت به سال قبل، حجم آن 20 درصد هم کم شده است. با این حساب چطور می‌شود سخنگوی صنعت آب یکباره قولِ تأمین آب شرب پایدار را در تمام استان‌های کشور داده و خیالِ تهرانی‌ها را از جیره‌بندی آب راحت کرده است؟ نخستین دلیل این تغییر، میزانِ بارانی است که در طول حدودا 60 روز اخیر (ماه‌های مهر و آبان) در کشور باریده است. به نظر می‌رسد ارزیابی سخنگوی صنعت آب به اما و اگرهای سال آبی مرتبط است. قاسم‌زاده گفته که «اکنون در پاییز قرار داریم و طبیعتا بارش‌های پاییزه و در ادامه آن، بارش‌های زمستانه می‌تواند بسیار کارگشا باشد. معمولا ۴۵ درصد بارندگی کشور در زمستان اتفاق می‌افتد و مخازن از این طریق تغذیه بیشتر خواهند شد».
آیا بارندگی زمستانی می‌تواند کمبود آب جمع‌شده پشت سدها را جبران کند؟
آمارها چیز دیگری می‌گویند. وزارت نیرو معتقد است که در این مقطع از سال، مخازن سدها باید حدود 42 تا 43 درصد پر شده باشند تا در ادامه سال، با تغذیه از باران‌های زمستانی، خود را سیراب کنند. این در حالی است که پیش‌تر هم گفتیم تا اینجا تنها 36 درصد از کل سدهای کشور پر شده است.
شاید آنچه باعث شده سخنگوی صنعت آب، وضعیت آب کل کشور را «نرمال» بخواند، داده‌های بارش باران در دو ماه اخیر باشد. آمارها می‌گویند که از ابتدای پاییز تا آخرین شنبه آبان‌ماه 1401، نزدیک به دو میلیارد مترمکعب آب وارد مخازن سدهای کشور شده است. این رقم نسبت به سال قبل، رشد چهار درصدی داشته؛ اما این رشد به حدی اندک است که نمی‌توان براساس آن چنین حکمی داد. نکته مهم در بارندگی‌های پاییز امسال، برنامه‌ریزی صنعت آب در محدودکردن خروجی سدهاست. به عبارت دیگر، دولت دارد کمبود آب پشت سدهای خود را با رشد چهار درصدی بارش‌های اخیر و کاهش پنج درصدی خروجی سدها جبران می‌کند که به نظر نگران‌کننده است. چرا؟
چشم امید به بارش‌های زمستانی
معطوف‌کردن موضوع مهمی مانند تأمین آب شرب به آسمان و بارش‌های زمستانی موضوع جدیدی نیست؛ اما سؤال اساسی اینجاست که آیا صنعت آب، پیش‌بینی‌های خود را با داده‌های سازمان هواشناسی هماهنگ کرده است؟ پیش‌بینی سازمان هواشناسی از زمستان کم‌بارانی حکایت دارد و این سازمان گفته است بارندگی‌های امسال ۷۰ درصد نسبت به شریط عادی کاهش خواهد داشت و حتی پاییز پرباران امسال -به تعبیر سخنگوی صنعت آب- نیز ۵۰ درصد کم‌باران‌تر از شرایط عادی خواهد بود. آمارها نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جدید تا ۲۴ مهرماه میزان بارندگی در کشور ایران به طور میانگین در حدود ۰.۸ میلی‌متر بوده. این در حالی است که میزان بارندگی بلندمدت در همین تاریخ در حدود ۴.۸ میلی‌متر بوده است که در واقع شش برابر کمتر شده است.
آیا بحران آب در تهران یک خبرسازی داخلی است؟
هم‌زمانی شروع پاییز و ناآرامی‌های اخیر، این باور عمومی را ایجاد کرد که بسیاری از اظهارت مسئولان در زمینه بحران آب شرب پایتخت خبرسازی داخلی است و مصرف بیرونی ندارد. بانیان و مسئولان مدیریت آب در کشور در فاصله همین زمان با انتشار انواع آمارها سعی کردند این باور عمومی را تغییر دهند تا خبر بحرانی‌بودن شرایط به گوش مشترکان برسد؛ بنابراین اظهارت اخیر سنخگوی صنعت آب در کشور را می‌توان پایان آن خبرسازی‌ها دانست؛ بی‌آنکه به‌روشنی آینده آب شرب تهران مشخص باشد.
ناهماهنگی میان اظهارات سخنگوی صنعت آب با اظهارات دو ماه اخیر بسیاری از مسئولان و مدیران دولتی درباره بحرانی‌بودن وضعیت آب شرب مصرفی به‌ویژه در تهران، سه اقدام سخت‌گیرانه اخیر را هم بی‌معنا می‌کند. اقداماتی که پیش‌تر با مطرح‌بودن شرایط اضطرار، معنا داشتند؛ اما اکنون بیشتر نشانه‌ای بر نبود هماهنگی‌های لازم بوده است.
آن 3 اقدام چه بود؟
-فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی درباره وضعیت وخیم آب
-تغییر در مدیریت و تقسیم آب میان مشترکان خانگی و بخش کشاورزی
-فشار‌آوردن بر مشترکان خانگی و قطع آب 9هزارو 300 مشترک بدمصرف در تهران
هم‌زمان با اعلام وضعیت بحرانی و احتمال جیره‌بندی آب در تهران، اعلام شد که تهرانی‌ها هر روز معادل حجم دریاچه چیتگر (یعنی سه میلیارد لیتر) آب مصرف می‌کنند. گزارش‌های متعددی در رسانه‌های همسوی دولت منتشر شد درباره استخرهای بزرگ خانگی در شمال پایتخت که آب آشامیدنی مردم را می‌بلعند و چه و چه و چه. قطع آب آن 9هزارو 300 مشترک بدمصرف هم نشانه دیگری بود از اینکه دولت بنا دارد در شرایط بحرانی امسال، برای تغییر الگوی مصرف آب در تهران فرهنگ‌سازی کند. اعلام شد که اگر سرانه مصرف آب هر خانوار تهرانی را ماهانه 14 مترمکعب آب (14 هزار لیتر) در نظر بگیریم، 63 درصد از تهرانی‌ها نه‌تنها این الگو را رعایت نمی‌کنند؛ بلکه تهدیدی برای وضعیت آب شرب استان تهران (دومین استان فقیر کشور از نظر منابع آبی) به حساب می‌آیند؛ چرا‌که صرفه‌جویی فقط 10 درصد این میزان آب، می‌توانست هر بار ذخیره‌ای به اندازه آب پشت سد لار برای تهرانی‌ها باشد؛ اما حالا سخنان قاسم‌زاده از اعلام شرایط سفید و نرمال آب شرب خبر می‌دهد؛ درحالی‌که نه در وضعیت بارش‌ها بهبودی داشته‌ایم، نه ذخیره سدها تغییری کرده و نه تهرانی‌ها توانسته‌اند میزان وحشت‌آور حجم آب مصرفی خود را کاهش دهند.
