کارشناسان از ابعاد پروژه بازوحشی‌سازی فرزند «ایران» می‌گویند
پیروز و دغدغه‌های زندگی‌اش
مسئله بقای نسل یوز آسیایی در ایران به چنان موضوع مردمی و روزمره‌ای تبدیل شده که یکی از نمادهای کوچک اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ ایران هم شد. پیروز تنها فرزند باقی‌مانده از بارداری در حصر «ایران»، یکی از مشهورترین یوزهای ایران است.
مسئله بقای نسل یوز آسیایی در ایران به چنان موضوع مردمی و روزمره‌ای تبدیل شده که یکی از نمادهای کوچک اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ ایران هم شد. پیروز تنها فرزند باقی‌مانده از بارداری در حصر «ایران»، یکی از مشهورترین یوزهای ایران است. خیلی‌ها پروژه حفظ نژاد یوزپلنگ آسیایی را حالا با نام او می‌شناسند. یکی از سه فرزند «ایران» که شانس زنده‌ماندن پیدا کرد. گرچه ادامه حیاتش با توجه به بزرگ‌شدن در حصر و به کمک تیماردار موضوعی است که محل بحث کارشناسان قرار گرفته است. مسئولان سازمان محیط زیست که به خاطر انجام پروژه بارداری در حصر ایران و از‌دست‌دادن دو توله این یوزپلنگ به‌شدت تحت فشار قرار دارند، حالا می‌گویند به جز پیروز یوزپلنگ‌های دیگری هم در طبیعت وجود دارند که نیاز به توجه دارند. برای همین می‌خواهند با فرستادن پیروز به پارک ملی توران این فشار را از روی خودشان بردارند. حرف مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، هم درست است و هم نه. درست است از این جهت که حداقل در همین تابستان گذشته دو یوز ماده در طبیعت صاحب فرزند شدند و هشت یوز جدید به تعداد یوزهای ایران که تعدادشان کمتر از ۵۰ فرد است، اضافه شده و نادرست است چراکه پروژه بارداری در حصر یکی از پروژه‌های بزرگی بود که این سازمان با صرف هزینه، انرژی و به‌کارگرفتن متخصصان می‌توانست به نحو بهتری آن را به انجام برساند؛ اما در ادامه راه نشان داد که از عهده چنین پروژه‌ای با چنین حجمی بر‌نمی‌آید. برای همین است که معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست درباره «بازوحشی‌سازی» و «رهاسازی» پیروز می‌گوید: امکان اینکه «پیروز» خوی وحشیگری پیدا کند، تقریبا ناممکن است؛ همچنین «پیروز» را حتما به توران انتقال خواهیم داد؛ اما برنامه‌ای برای رهاسازی او در طبیعت نداریم. حسن اکبری درباره زمان انتقال «پیروز» - تنها توله‌یوز ایرانی در اسارت - به توران اظهار کرد: نگهداری «پیروز» به‌تنهایی در سایت پردیسان برای سازمان هزینه و زحمت دارد. توران نیز مجموعه سایتی است که «ایران» و «فیروز» - مادر و پدر «پیروز» - به همراه دیگر یوزها آنجا هستند. «پیروز» نیز می‌تواند در آن سایت که به شرایط زیستگاه طبیعی‌اش بسیار نزدیک است، زندگی کند.
وضعیت جسمانی «پیروز» چطور است؟
او با اشاره به تغذیه پیروز از شیر خشک و تأثیر آن بر قوای بدنی این گونه گفت: بارها گفته شده که شیر خشک مناسب برای توله‌یوزها وجود ندارد و انواع شیر خشک‌های امتحان‌شده برای «پیروز» نیز هیچ‌کدام نتوانست غذای مناسبی برای او باشد تا دچار مشکلات گوارشی مانند یبوست نشود؛ بنابراین به گونه‌ای تغذیه شد که تنها زنده بماند؛ اما سیستم بدنی او ضعیف شد و وزن او نصف وزن استاندارد بود؛ علاوه‌بر‌آن او مجبور به مصرف داروهای متعددی شد که در تضعیف ایمنی بدن پیروز مؤثر بود. اکبری با بیان اینکه وضعیت جسمی و رشد پیروز پس از گوشتخوارشدنش بهتر شده است، اظهار کرد: از زمان گوشتخوارشدن نیز رشد بهتری نیز داشته است که کمبود وزن او را تا حدود درخور‌توجهی جبران کرده است. زمانی که از شیر گرفته شد، وزنش حتی کمتر از نصف وزن استاندارد بود و این یک ضعف بزرگ محسوب می‌شد. این شرایط به اجبار اتفاق افتاد؛ چراکه تحت نظارت و توصیه‌های دکتر کالدول بود و اگر این شرایط فراهم نمی‌شد، شاید اصلا «پیروز» زنده نمی‌ماند. او در‌عین‌حال تأکید کرد: جبران این مشکلات و عقب‌افتادگی‌ها زمان بیشتری می‌برد تا کاملا شرایط یک توله یوز معمولی را به خود بگیرد.
معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه سیستم ایمنی بدن «پیروز» همچنان ضعیف است، گفت: هنوز بعضی اوقات با شرایط ویژه غذا داده می‌شود. به عبارتی مانند توله‌یوز معمولی نیست که خود به‌راحتی هر غذایی را مصرف کند. این مسائل تاکنون باعث تردید دامپزشکان برای انتقال «پیروز» به توران در این سن شده است؛ چراکه در توران دیگر نمی‌توان به این شکل و دائما کنار او بود؛ همچنین غذا و درمان او را تحت کنترل گرفت. او با اشاره به توان حرکتی «پیروز» اظهار کرد: این گونه در‌حال‌حاضر از نظر جست‌وخیز و توان حرکات یک توله‌یوز مشکلی ندارد و می‌تواند همان حرکات را انجام دهد؛ اما هنوز به جهت تغذیه وابسته به انسان است. به‌عنوان نمونه اکنون در برخی موارد احتمال دارد یک وعده غذایی را نخورد که با تحریک یا روش‌هایی از این دست مجبور به غذادادن به او می‌شوند تا خود غذا را به‌خوبی برای مدتی مصرف کند.
وابستگی پیروز به انسان
اکبری مهم‌ترین موضوع در تعیین زمان انتقال پیروز به توران را «وابستگی زیاد پیروز به انسان» دانست و گفت: این وابستگی باید تا حد امکان کمتر شود. از ابتدا تیمارگر از «پیروز» نگهداری کرده است؛ بنابراین به نوعی او را شبیه مادر خود فرض می‌کند و جدا‌شدن از تیمارگر برایش سخت است؛ بنابراین کم‌کم در حال کاهش این وابستگی هستیم. او تأکید کرد: با توجه به این شرایط تصمیم گرفتیم «پیروز» حداقل تا فروردین‌ماه - که تقریبا یک‌ساله می‌شود - در تهران بماند تا عقب‌افتادگی جسمی خود را جبران کند؛ همچنین با بزرگ‌ترشدن او وابستگی‌اش به انسان کم شود تا بتواند در توران دوام بیاورد. اکنون نیز معتقدیم این تنها یک برآورد براساس توصیه دامپزشکان و تیمارگر اوست که احتمال تغییر آن وجود دارد.
بازوحشی‌سازی «پیروز» امکان‌پذیر است؟
معاون محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست در واکنش به اعتقاد برخی کارشناسان و مسئولان جهت لزوم «بازوحشی‌سازی» و «رهاسازی پیروز» اظهار کرد: از ابتدا گفته بودیم که حیوانات در شرایط اسارت تقریبا قابل برگرداندن به طبیعت نیستند. ما «پیروز» را حتما به توران انتقال خواهیم داد؛ اما برنامه‌ای برای رهاسازی او در طبیعت نداریم. ضمن اینکه نمی‌خواهیم اعتبار، انرژی و هزینه سازمان را بیش‌از‌این برای «پیروز» و حتی شرایط تکثیر صرف کنیم. او تأکید کرد: ما در طبیعت یوزهایی داریم که بسیار برای ما ارزشمندتر هستند. ترجیح ما این است که عمده اعتبار، هزینه، انرژی و وقت خود را بر یوزهای موجود در طبیعت صرف کنیم. اگر اقداماتی را در جهت تکثیر نیز انجام می‌دهیم، به این دلیل است که ظرفیتی به شکل ناخواسته و ناخودآگاه در اختیار ما قرار گرفت. یوز چندماهه‌ای به نام «ایران» از طبیعت جدا شده بود، در اسارت نگهداری شده و قابل برگرداندن به طبیعت نبود، در نتیجه تبدیل به ظرفیتی شد که باید از آن استفاده می‌کردیم. به‌این‌دلیل از او در قالب یک کار پایلوت برای شرایط تکثیر در اسارت استفاده شد. تکثیر در اسارت با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ آسیایی در دنیا و به‌عنوان روشی برای حفظ ژنوم گونه، ارزشمند است؛ اما عمده صرف انرژی، هزینه و اعتبار سازمان فعلا به سمت یوزهای موجود در طبیعت باید باشد. اکبری در پایان درباره لزوم برخورداری «پیروز» از خوی وحشیگری گفت: امکان اینکه «پیروز» خوی وحشیگری پیدا کند، تقریبا ناممکن است؛ البته یوزهایی که در شرایط تکثیر در اسارت هستند، امکان یادگیری شکار و زندگی در شرایط نیمه‌اسارت را نیز دارند. در آفریقا نیز همین اقدام انجام شده است و کم‌کم پس از فاصله‌دادن حیوان از انسان به او شکار را آموزش می‌دهند تا بتواند در یک فضای نیمه‌اسارت که تعارضات در آن نیز کم و طعمه فراهم است، زندگی کند.
امکان رهاسازی پیروز در طبیعت وجود دارد؟
دامپزشک «پیروز» با اشاره به اینکه هیچ حیوانی که در اسارت متولد می‌شود، قابلیت رهاسازی در طبیعت را ندارد، گفت: پیروز مشکل جسمانی حادی ندارد؛ ولی دندان‌های دائمی آن هنوز رویش نداشته است. بابک باستانی دامپزشک پیروز، یوزپلنگ آسیایی و فرزند «ایران» در گفت‌وگو با «خبرگزاری مهر» درباره آخرین وضعیت جسمانی و سلامت پیروز اظهار کرد: پیروز حدود شش ماه سن دارد و سلامت آن روزانه در دو نوبت بررسی و ارزیابی می‌شود. پیروز در واقع جزء یوزپلنگ‌هایی است که ما بیشترین اطلاعات پزشکی را از آن داریم. او افزود: وزن، دمای بدن، نوع غذا، وضعیت دفع مدفوع، کیفیت ادرار و سلامت دهان و دندان پیروز به صورت مداوم رصد و ارزیابی می‌شود.
این دامپزشک ادامه داد: رشد پیروز به دلیل اینکه در محیط اسارت متولد شده، نسبت به یوزپلنگ‌هایی که در طبیعت متولد می‌شوند، عقب‌تر است. بر‌اساس‌این هنوز دندان‌های اصلی جایگزین دندان‌های شیری آن نشده؛ در‌حالی‌که باید تاکنون ۵۰ درصد دندان‌های دائمی‌اش پدیدار می‌شد. باستانی با اشاره به اینکه وزن پیروز حدود پنج کیلوگرم کمتر از میزان رشد طبیعی است، تصریح کرد: البته این موضوع خطرناک نیست و پیروز مشکل جسمانی حادی ندارد. او در پاسخ به این پرسش که به‌تازگی اعلام شده است به‌زودی پیروز در منطقه توران جهت زندگی در طبیعت رها می‌شود، آیا این موضوع را تأیید می‌کنید، گفت: هیچ حیوانی که در اسارت متولد می‌شود، قابلیت رهاسازی ندارد؛ مگر برنامه مدونی برای رهاسازی آن در نظر گرفته شده باشد که قطعا این قضیه بسیار دشوار و سخت خواهد بود. باستانی گفت: بر‌اساس‌این پیروز هم قابلیت رهاسازی حتی در پارک ملی حفاظت‌شده توران را ندارد. این دامپزشک با تأکید بر اینکه تغذیه و درمان پیروز مشکل تأمین هزینه ندارد، خاطرنشان کرد: بنده به‌عنوان دامپزشک به همراه یک دامپزشک دیگر آفریقایی، وضعیت سلامت پیروز را عهده‌دار هستیم و علیرضا شهرداری زحمت نگهداری این یوزپلنگ را در پارک پردیسان دارد. باستانی اظهار کرد: متوسط سن یوزپلنگ‌ها در اسارت اگر به صورت شایسته نگهداری شوند، حدود ۱۵، ۱۶ سال است که این میزان سن نسبت به عمر طبیعی آنها در شرایط طبیعت بیشتر است. به هر حال قانون طبیعت با موضوعاتی مانند شکار سبب می‌شود گاهی سن این حیوانات به پنج سال هم نرسد. او ادامه داد: البته ناگفته نماند که ذات اسارت هم برای حیوانات استرس‌زا است و همین قضیه ممکن است مشکل قلبی، کبدی و کلیوی برای آنها ایجاد کند. این دامپزشک درباره نحوه حفاظت از این یوزپلنگ تصریح کرد: شش جایگاه حفاظتی برای پیروز در نظر گرفته شده و دوربین‌های مداربسته در حال تکمیل و گسترده‌شدن است و ۲۴ساعته وضعیت سلامت این حیوان رصد می‌شود. مدتی پیش شایعه دزدی پیروز مطرح شد که به‌هیچ‌عنوان صحت نداشت.
