آیا دیدار اردوغان با اسد یک مانور سیاسی است؟

 شواهد نشان می‌دهد در گام‌های اول سیاست خارجی ترکیه، در روابط با عربستان سعودی، امارات و مصر، با دیپلماسی اطلاعاتی و پنهان، پیشرفت حاصل شده و اینک نوبت به سوریه رسیده است. به ادعای بعضی از منابع، اردوغان و اسد اکنون می‌توانند ملاقات کنند. این دیدار می‌تواند حتی قبل از انتخابات 2023 اتفاق بیفتد. محل این دیدار نیز به احتمال زیاد مسکو خواهد بود. درواقع، رویکرد اساسی اسد مبتنی بر «بازگرداندن کنترل میدان‌های انرژی تحت کنترل ی‌پ‌گ/پ‌ی‌د به دمشق و در‌عین‌حال حفظ تمامیت ارضی در سوریه» است. اردوغان عادی‌سازی روابط با دمشق را به‌ وعده انتخاباتی خود تبدیل کرده است، ولی برای این امر یک شرط اساسی دارد؛ او می‌خواهد مسائل کردها یا به‌ عبارت بهتر یک راه‌حل در داخل سوریه درباره مدیریت خودگردان دموکراتیک را از قبل نابود کند. اردوغان درباره بازگشت ارتش سوریه به مناطق تحت کنترل کردها، وارد عمل‌شدن دولت اسد برای جلوگیری از استفاده کردها از نفت و گاز سوریه و بازگشت پناه‌جویان به کشورشان، به دولت دمشق فراخوان داد. اردوغان آمادگی خود را برای فرستادن مقامات ترک به دمشق اعلام کرد اما ظاهرا اسد پیشنهاد داد دیدار در کشور ثالث انجام شود. دیدار بین رهبران دو کشور -اکنون- امکان‌پذیر است اما هنوز نمی‌توان از عادی‌سازی کامل سخن گفت و این نوعی گفت‌وگوی از قبل آغاز‌شده است. نشستی که در شهر «آستانه»، پایتخت قزاقستان، با حضور ترکیه، روسیه و ایران برگزار شد، در این زمینه حائز اهمیت بود. در پی حملات جدید ترکیه به خاک سوریه، اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، مدعی شد با کمربند امنیتی که بیرون مرزهایمان می‌سازیم از حقوق میلیون‌ها زن و کودک بی‌گناه دفاع می‌کنیم. این منطقه امن را در اولین فرصت ممکن از غرب تا شرق مرزهایمان برقرار خواهیم کرد. خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه نیز اعلام کرد این کشور به عملیات نظامی خود در شمال سوریه و عراق ادامه می‌دهد و به اقدام علیه شهروندان و مناطق مسکونی غیرنظامی ترک‌نشین و همچنین اقداماتی که ثبات منطقه را به خطر می‌اندازد، پاسخی مناسب داده شده و در آینده نیز داده خواهد شد. پیشگیری از تهدیدات تروریستی و خنثی‌سازی سازمان‌های تروریستی اولویت ترکیه است. بمباران‌ها به دولت اسد این پیام را می‌دهد که «اگر شرایط مرا نپذیری، به اصرار خود در مورد نوار امنیتی ادامه می‌دهم و اجازه نمی‌دهم ارتش سوریه هم به این مناطق نزدیک شود».

جنگی که 10 سال است در میدان سوریه ادامه دارد، در‌عین‌حال منجر به توسعه یک مدل جدید روابط نیز شد. بارزترین نمونه این مدل در میدان سوریه نیز در روابط ترکیه‌-‌روسیه به نمایش گذاشته شد. در این مدل، ابتدا انجام عملیات نظامی مشترک علیه دشمن مشترک و سپس برقراری روابط سیاسی بر اساس منافعی که این عملیات به‌ همراه دارد، پیش‌بینی شده است. این نه یک دیپلماسی جدید منحصر‌به‌فرد در این منطقه‌ بلکه روشی است که در بسیاری از نقاط جهان آزمایش شده و موفقیت آن به اثبات رسیده است.

تحولی که در آن قصد برقراری تماس سیاسی بین ترکیه و دمشق درست پس از مصر به نمایش گذاشته شد نیز مبنای مشترکی دارد. بدون شک نقش سیاست داخلی در عدم پیشرفت (مذاکرات با سوریه) تعیین‌کننده بود‌ ولی با نزدیک‌شدن به انتخابات، دولت ترکیه که متوجه شده است مسئله سوریه معیار مهمی پای صندوق‌های رأی خواهد بود، شروع به حذف محدودیت‌های خود در روابط با دمشق کرد. از سوی دمشق نیز گام‌های مشابه اما آرامی برداشته شد. بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، به‌تازگی در دیدار با شماری از اصحاب رسانه و پژوهشگران سوری، درباره ازسرگیری روابط با ترکیه اظهار کرده است: «دیدارها با آنکارا اکنون «فقط ماهیت اطلاعاتی» دارد اما بالا‌رفتن سطح دیدارها را به‌ دنبال خواهد داشت. ترکیه آمادگی خود را برای برآورده‌کردن مطالبات دمشق ابراز کرده، اما سوریه انتظار گام‌های عملی از ترکیه دارد و نه‌فقط کلام صرف. چه‌بسا آنکارا در جهت‌گیری‌های خود صادق‌تر از برخی اعراب باشد اما نمی‌توان قضاوت کرد که موضع ترکیه جدی است یا صرفا یک مانور سیاسی است».

در شرایط موجود منطقه، آمریکا نه می‌تواند ترکیه عضو ناتو را نادیده بگیرد و نه می‌تواند کردهای شمال شرق سوریه را رها کند. بااین‌حال، هم‌زمان ضمن ابراز نگرانی از حملات اخیر ترکیه در شمال سوریه و عراق، مدعی است حملات هوایی اخیر ترکیه در سوریه امنیت نیروهای آمریکایی را که در سوریه با شرکای محلی برای شکست داعش و تضمین نگهداری بیش از 10 هزار داعشی بازداشت‌شده در سوریه همکاری می‌کنند، مستقیما تهدید می‌کند و تشدید اوضاع، سال‌ها پیشروی علیه تروریست‌های داعش را به خطر انداخته است.