پالس متناقض، تقسیم کار یا تشتت؟

شرق: مجموعه مواضع، اقدامات و تصمیمات کشورهای اروپایی در روزهای اخیر بعد از نشست بغداد 2 نوعی تشتت را در قبال ایران و برنامه هسته‌ای نشان می‌دهد. از یک سو، مجددا جوزپ بورل تأکید دارد که برجام جایگزین ندارد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گزارشی به محورهای گفت‌وگوی خود با وزیر امور خارجه ایران در کنفرانس بغداد اشاره کرد که شامل مسئله احیای برجام، امور داخلی ایران و جنگ اوکراین بود. به گزارش وبگاه سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات برجامی، در بخشی از یک گزارش درباره رخدادهای کنفرانس بغداد که به‌تازگی برگزار شد، نوشت: «درباره رخدادهای غیرقابل‌قبول داخل ایران و حمایت این کشور از روسیه و درباره توافق هسته‌ای، گفت‌وگو و تبادل نظری طولانی با وزیر امور خارجه ایران‌ داشتم». بورل با مطرح‌کردن برخی ادعاها نوشت: «اتحادیه اروپا شیوه برخورد مقامات ایرانی با اعتراضات اخیر را به دقت دنبال می‌کند. ما از حاکمیت ایران می‌خواهیم اعدام بازداشت‌شدگان، سرکوب معترضان و تحویل پهپادها به روسیه و همکاری نظامی با روسیه را متوقف کند». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه گفت: «وزیر امور خارجه ایران در پاسخ به من قویا موضوع ارائه پهپادها از سوی ایران به روسیه را رد کرده و مدعی شد این نقل‌و‌‌انتقالات پیش از حمله روسیه انجام شده بود». بورل در ادامه با ادعای اینکه ایران به واسطه تحویل این پهپادها به روسیه از جنگ آن علیه اوکراین حمایت می‌کند، بیان کرد: «ایران در حال مرتکب‌شدن یک اشتباه راهبردی بزرگ است».

در این بین، مهم‌ترین بخش گفته‌های بورل به توافق هسته‌ای باز‌می‌گردد. وی در این زمینه مجددا تأکید دارد: «با این وجود، من هنوز بر این باورم که وقتی موضوع منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای مطرح است، هیچ جایگزینی برای برجام (توافق هسته‌ای) وجود ندارد. کسانی که جور دیگری فکر می‌کنند، فقط خودشان را فریب می‌دهند. به همین دلیل است که من به‌عنوان هماهنگ‌کننده، بر اساس نتایج مذاکرات وین برای احیای برجام تلاش می‌کنم». وی در ادامه افزود: «با وزیر امور خارجه امیرعبداللهیان، گفت‌وگویی طولانی در‌این‌باره داشتم. همچنین تأکید کردم که بازگرداندن برجام به مسیر خود، در خلأیی استراتژیک اتفاق نخواهد افتاد. این تکه‌ای از یک تصویر بزرگ‌تر است. ایران باید فورا دست از حمایت روسیه بکشد. در این زمینه، از وزیر امور خارجه ایران خواستم به‌طور مستقیم با همکاران اوکراینی گفت‌وگو کند». در کنار این موضع مثبت بورل به برجام، مکرون هم نگاهی خوش‌بینانه به جایگاه و توان ایران در منطقه خاورمیانه داشت و به‌تازگی در اظهاراتی عنوان کرد که مشکلات خاورمیانه می‌تواند با مذاکره درباره ایران حل شود. با‌این‌حال، در سوی دیگر، اروپایی‌ها عملا نشان داده‌اند موضع واحدی در قبال تهران و برجام ندارند. در تازه‌ترین مورد، دولت آلمان اعلام کرده که تدابیر اتخاذ‌شده برای توسعه همکاری‌ها با ایران را به حالت تعلیق درآورده است. به گزارش رویترز، وزارت اقتصاد آلمان روز جمعه با اشاره به تعلیق توسعه همکاری‌ها با ایران، عنوان کرد این تصمیم به دلیل آنچه «رفتار ایران با معترضان در این کشور» می‌خواند، اتخاذ شده است.

این تناقض‌ها، واکنش‌هایی را در تهران به دنبال داشت. تنها به فاصله ساعاتی از اقدام برلین، حسین امیرعبداللهیان دست به هشدار توییتری زد. وزیر امور خارجه در توییتی با اشاره به دیدار چند روز پیش خود با جوزپ بورل در اردن و در حاشیه نشست بغداد ۲ نوشت: «در دیدار با آقای بورل درباره برداشتن گام‌های نهایی توافق، موافق بودیم. پنجره توافق از سوی ایران باز است، اما نه برای همیشه. بر راه‌حل سیاسی در اوکراین تأکید کردم. نه فجایع گوانتانامو و ابوغریب و نه جنایت علیه زنان و کودکان یمن و افغانستان، به آمریکا اجازه موعظه دیگران را نمی‌دهد». پیرو این توییت امیرعبداللهیان، مشاور رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای نیز روز گذشته (شنبه) در توییتی با اشاره به اینکه ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، تأکید کرد که غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران دروغ می‌گوید. محمد مرندی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «اگر ایران به دنبال سلاح هسته‌ای بود، یک سال پیش ساخته بود. در جریان مذاکرات هسته‌ای وین، رژیم‌های غربی مدام ادعا می‌کردند برنامه هسته‌ای ایران به نقطه‌ای بدون بازگشت می‌رسد. ماه‌ها از مذاکرات گذشته و غرب ساکت است. چرا؟ دروغ می‌گفتند». جدای از اینکه اروپا با نشان‌دادن حساسیت بالا در دو موضوع ارسال پهپاد و حقوق بشر ذیل تداوم تحولات ایران، عملا هر‌گونه ازسرگیری مذاکرات برای احیای برجام را به حل‌وفصل این دو مسئله گره زده است، باید به این مهم نیز اشاره کرد که اروپایی‌ها هماهنگی لازم برای اتخاذ سیاستی واحد در قبال تهران را ندارند. شاید در سطحی از تحلیل این‌گونه برآورد شود که در داخل اروپا هم تقسیم کار وجود دارد، اما اتخاذ سیاست رادیکال در برابر ایران می‌تواند این تقسیم کار را به شکست بکشاند. در گزارش‌های پیشین «شرق» تأکید شده بود که فشار بیش از حد بر تهران می‌تواند نتیجه عکس بدهد. به هر حال اوج‌گیری بحران داخلی، به‌ویژه بحران اقتصادی و معیشتی، این تصور را برای غربی‌ها ایجاد کرده است که تداوم و تشدید این شرایط می‌تواند تهران را بیش از قبل در موضع ضعف قرار دهد؛ کما‌اینکه نتیجه شرایط چند ماه اخیر موجب شده تا ایران از آمادگی برای آغاز گفت‌وگوهای هسته‌ای خبر دهد. پس پیرو نکته یاد‌شده، شاید غرب به این تلقی رسیده باشد که با تشدید بحران بتواند تهران را به مسیری از مذاکره بکشاند که در نهایت «برجامی قوی‌تر و جامع‌تر را علاوه بر برنامه هسته‌ای در حوزه حقوق بشر و توان دفاعی» پیش ببرد؛ یعنی سناریوی ایدئالی که دونالد ترامپ نتوانست در دوران ریاست‌جمهوری خود محقق کند.

در این میان، فعلا نه بستر برای ازسرگیری مذاکرات مهیا‌ست و نه در آن سو هیچ‌کدام از طرفین حاضر در برجام جرئت دارند مسئولیت شکست مذاکرات احیای برجام را تقبل کرده و در ادامه تبعات و آثار خروج از پروسه مذاکرات را بپذیرند. حال این شرایط فرسایشی بیش از همه تنها فشار مضاعفی را در همه زوایا بر ایران تحمیل می‌کند. به دیگر سخن، بر همه آشکار است تداوم این وضعیت معلق و پادرهوا، بیشترین بار منفی را برای تهران به دنبال دارد. بنابراین پالس متناقض، تقسیم کار یا تشتت در مواضع غرب در قبال ایران و برجام، مسیر لازم برای فرسایشی‌تر‌کردن این وضعیت گنگ و مبهم را فراهم می‌آورد تا برجامی قوی‌تر و جامع‌تر شکل گیرد. بااین‌حال، باید در نظر داشت که این سکه روی دیگری هم دارد؛ چون علاوه بر آنکه امکان دارد تشدید فشار بر تهران نتیجه عکس بدهد، در گزارش‌های قبلی «شرق» هم اشاره شد که در نگاه بدبینانه شاید تهران نیز در یک سناریوی احتمالی، اساسا به دنبال احیای برجام سال 2015 نباشد، چه برسد به آنکه بخواهد شرایط طرف غربی را بپذیرد. از این منظر، با وجود تمام مواضع اخیر مثبت برخی مقامات داخلی از کمال خرازی تا حسین امیرعبداللهیان و‌... درباره اعلام آمادگی برای ازسرگیری مذاکرات، یا موافقت سازمان انرژی اتمی ایران با حضور تیم فنی آژانس که یکشنبه هفته قبل در سفری چند‌ساعته وارد تهران شدند، یا رسانه‌ای‌شدن این خبر که احتمالا رافائل گروسی، مدیر‌کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اوایل سال آتی میلادی به تهران سفر خواهد کرد، شاید ایران سیاست دیگری را دنبال کند. در این میان، دوگانگی آشکار داخلی در امر سیاست خارجی و مذاکره که در جریان نشست امان به وضوح خود را نشان داد، در همین راستا قابل ارزیابی است. هر‌چند به موازات آن سعی شد تا با انتشار اخبار مثبت درباره مذاکرات، آثار روانی ناشی از بروز مشکل در سیاست خارجی، بر پارامترهای اقتصادی کنترل شود که در این مورد مشخص شیب تند قیمت‌ها در بازار عکس آن را ثابت می‌کند.