گزارش «شرق» از تحرکات سیاسی، دیپلماتیک و میدانی تروئیکای «مسکو-آنکارا-دمشق»
پخت‌وپزی بدون تهران
وزارت دفاع روسیه روز چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه نشست سه‌جانبه‌ای در مسکو برگزار و درباره راه‌های حل بحران سوریه مذاکره کردند.
شرق: وزارت دفاع روسیه روز چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه نشست سه‌جانبه‌ای در مسکو برگزار و درباره راه‌های حل بحران سوریه مذاکره کردند. این مذاکرات نخستین نشست رسمی میان آنکارا و دمشق در ۱۱ سال گذشته است. در این نشست، علاوه بر خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات این کشور به همراه علی محمودعباس، وزیر دفاع سوریه، علی مملوک، رئیس سازمان اطلاعات این کشور و نیز سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه حضور داشتند. به فاصله یک روز پس از این نشست، وزیر دفاع ترکیه تأکید کرد آنکارا به تمامیت ارضی سوریه احترام می‌گذارد و تنها به دنبال مبارزه با تروریسم است. خلوصی آکار در بیانیه روز پنجشنبه خود عنوان کرد: «یکی از مهم‌ترین مسائلی که در نشست سه‌جانبه ترکیه، روسیه و سوریه مطرح شد، موضوع مبارزه با تروریسم بود. ما تأکید کردیم که به تمامیت ارضی و حق حاکمیت تمامی همسایگانمان بهویژه سوریه و عراق احترام می‌گذاریم و تنها هدف‌مان مبارزه با تروریسم است و هیچ هدف دیگری نداریم». وزیر دفاع ترکیه افزود: «ما تأکید کردیم که آنکارا قصد دارد تروریست‌های داعش و شبه‌نظامیان پ‌ک‌ک/یگان‌های مدافع خلق را که تهدیدی برای سوریه نیز محسوب می‌شوند، خنثی کنیم». آکار تصریح کرد: «هیئت ترکیه در جریان این نشست تأکید کرده که نهایت تلاش خود را برای تضمین امنیت ترکیه، مردم و مرزهای کشور انجام خواهد داد. آنکارا در تلاش است تا از مهاجرت بیشتر از سوریه به ترکیه جلوگیری کند». وزیر دفاع ترکیه در ادامه گفت: «در جریان این نشست درباره اینکه چه کارهایی می‌توانیم برای بهبود هر‌چه سریع‌تر وضعیت سوریه و منطقه و همچنین تضمین صلح، آسایش و ثبات انجام دهیم، تبادل نظر کردیم». این نظامی ارشد ترکیه در بیانیه خود تأکید کرد: «بحران سوریه باید در چارچوب قطع‌نامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل و به شیوه‌ای جامع و فراگیر حل شود. به همین منظور، ارزیابی کردیم کارهایی که قرار است در چند روز آتی انجام شوند، می‌توانند کمک چشمگیری به صلح و ثبات در منطقه و سوریه داشته باشند». آکار همچنین بار دیگر عنوان کرد وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه با ادامه نشست‌های سه‌جانبه برای تضمین ثبات در سوریه و منطقه موافقت کرده‌اند. به موازات این بیانیه وزیر دفاع ترکیه، وزارت دفاع سوریه نیز در بیانیه کوتاهی دیدار علی محمودعباس، وزیر دفاع این کشور، با خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در مسکو با حضور سرگئی شویگو، همتای روسی‌شان را مثبت ارزیابی کرده و تأکید کرد: «دیداری میان وزیر دفاع و همچنین رئیس سازمان اطلاعات سوریه با همتایان ترکیه‌ای آنها در مسکو و با حضور طرف روس انجام شد و طرفین درباره مسائل مختلف با یکدیگر گفت‌وگو کردند و این دیدار مثبت بود». خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) نیز در این زمینه گزارش داد که در این دیدار درباره اقدامات انجام‌شده در زمینه مبارزه با تروریسم، وضعیت سوریه و موضوع پناه‌جویان گفت‌وگو شد و سه وزیر بر لزوم و اهمیت استمرار گفت‌وگوی مشترک جهت تثبیت اوضاع در سوریه و منطقه تأکید کردند.
تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه
افزون بر این بیانیه‌ها، منابع دیپلماتیک ترکیه از توافق وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه خبر دادند. به گزارش شبکه الجزیره به نقل از منابع دیپلماتیک ترکیه گزارش شد در دیدار وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو، سه طرف بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه توافق کردند. به نوشته الجزیره، در نشست مسکو بازکردن مسیرهای بین‌المللی و اجازه عبور کالاهای ترکیه از خاک سوریه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. بر اساس این گزارش، در نشست سه‌جانبه مسکو، بر روی سازوکاری مشترک برای تسهیل بازگشت آوارگان سوری پس از فراهم‌شدن زمینه‌های مناسب، توافق حاصل شد. منابع ترکیه‌ای به الجزیره گفتند که نشست مسکو چشم‌اندازی را مورد بحث قرار داد که به حضور نیروهای موسوم به «نیروهای سوریه دموکراتیک» در شمال سوریه پایان می‌دهد. کمیته‌هایی که وزیران دفاع ترکیه، سوریه و روسیه در نشست چهارشنبه هفته گذشته در مسکو بر سر تشکیل آنها توافق کرده بودند، جلسات خود را در پایان ماه آینده آغاز خواهند کرد.
نشست‌های دیگری در راه است
نماینده حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه اعلام کرد نشست‌های آتی میان وزیران دفاع ترکیه و سوریه در سال ۲۰۲۳ در دمشق و آنکارا برگزار می‌شود. اورهان میراوغلو، نماینده حزب عدالت و ترکیه در پارلمان این کشور، به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «مطمئنا منطقی است که فکر کنیم تماس‌ها بین ترکیه و سوریه در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهند یافت و ممکن است دیدار دوم در آنکارا و دیدار بعدی در دمشق برگزار شود. این تماس‌ها موجب می‌شود روابط ترکیه و سوریه از حالت سردی خارج شود». وی با بیان اینکه نشست سه‌جانبه اخیر وزرای دفاع در مسکو از نظر ارتقای روابط روسیه و ترکیه به سطح استراتژیک‌تر حائز اهمیت است، افزود: «به ایران که در نشست‌های قبلی شرکت نکرده بود، یک کرسی در این نشست اعطا خواهد شد». رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه نیز ۱۵ دسامبر اعلام کرد به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، پیشنهاد داده قبل از نشست رؤسای سرویس اطلاعات، وزیران دفاع و خارجه روسیه، ترکیه و سوریه، رهبران این سه کشور نشست داشته باشند. در همین راستا خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، چهارشنبه عنوان کرد امکان برگزاری دیدار میان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه در صورت فراهم‌بودن شرایط وجود دارد. مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز تصریح کرد دمشق خواهان بازگشت شهروندان سوری به کشورشان است و اقدامات لازم برای این کار باید انجام شود. وی درباره نشست سه‌جانبه وزرای دفاع و رؤسای اطلاعات ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو اظهار کرد که این مذاکرات مفید بوده است. چاووش‌اوغلو بر ضرورت و اهمیت ارتباط با سوریه برای دستیابی به صلح و ثبات پایدار و تضمین بازگشت امن آوارگان تأکید کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه در نشست ارزیابی پایانی سال ۲۰۲۲ گفت: «ترکیه بارها تأکید کرده قصد دارد در صورت برقراری ثبات سیاسی و بازگشت اوضاع سوریه به روال عادی، مناطقی را که در حال حاضر در آنها حضور دارد، به سوریه واگذار کند». چاووش‌اوغلو اشاره کرد که در صورت به‌وجود‌آمدن زمینه مشترک بین دو کشور درباره مبارزه با تروریسم، امکان همکاری مشترک در آینده وجود دارد. وی در ادامه عنوان کرد: «ترکیه به تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه احترام می‌گذارد».
تروئیکایی برای جایگزینی روند آستانه و حذف تهران؟
تحرکات و تحولات اخیر در قبال آینده سوریه با محوریت مسکو، آنکارا و حکومت بشار اسد تا حدودی این نگرانی را ایجاد کرده است که شاهد شکل‌گیری یک تروئیکای جدید به موازات تروئیکای روند آستانه (تهران، مسکو و آنکارا) هستیم؛ تروئیکایی که می‌تواند رقیب و حتی جایگزین روند آستانه باشد. در این صورت باید این گزاره را در نظر گرفت که احتمالا تلاش برای رقم‌خوردن «آینده سوریه بدون ایران» در جریان است. شاید تصور شود که اساسا بشار اشد بدون هماهنگی با ایران در این نشست‌ها حضور پیدا نخواهد کرد و بدون چراغ سبز (از سوی تهران)، همکاری‌ای با روسیه و ترکیه نخواهد داشت، اما باید این را هم در نظر گرفت که «اگر روند دیپلماتیک این تروئیکای جدید (ترکیه، روسیه و سوریه) با نشست‌های آتی به خروجی و دستاورد ملموسی دست پیدا کند، عملا فضا برای کاهش نقش و جایگاه تهران فراهم خواهد آمد». با وجود آنکه اورهان میراوغلو، نماینده حزب عدالت و ترکیه در پارلمان این کشور، در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک عنوان کرد «به ایران که در نشست‌های قبلی شرکت نکرده بود، یک کرسی در این نشست اعطا خواهد شد»، اما این جمله می‌تواند یک لفاظی و ادعای صرف باشد. به هر حال بر کسی پوشیده نیست که تضاد منافع تهران و آنکارا در تحولات سوریه تا چه حد پررنگ است. در عین حال تهران جدی‌ترین مخالف تجاوز ترکیه به خاک سوریه بوده و هست. اما به نظر می‌رسد آنکارا در ادامه اقدامات خارج از عرفش با ترسیم نقشه راه، ذیل ایجاد این تروئیکای جدید به دنبال حذف تهران از تحولات سوریه به عنوان رقیب جدی خود باشد، کما اینکه وزیر امور خارجه ترکیه پنجشنبه اعلام کرد که آنکارا برای برگزاری دیدار با وزرای امور خارجه روسیه و سوریه به عنوان «مرحله دوم نقشه راه» برنامه‌ریزی می‌کند. وزیر خارجه ترکیه تأکید کرد که در حال حاضر موعد برگزاری این نشست مشخص نیست. چاووش‌اوغلو بیان کرد: «مذاکرات ما با دمشق مانعی برای مبارزه با تروریسم نیست». وی همچنین گفت که نیروهای ترکیه زمانی از سوریه خارج خواهند شد که ثبات سیاسی در این کشور برقرار شود. در این راستا و با نگاهی به تحولات جاری در سطح منطقه و جهان، ترکیه درصدد است که با پررنگ‌کردن حاشیه‌سازی جهانی علیه ایران در جنگ اوکراین و به تبعش معطوف‌کردن توجه و صرف انرژی و توان دیپلماتیک تهران به کی‌یف، سوریه را در ریل خود قرار دهد. پیرو این نکته متأسفانه نوع عملکرد غلط مسئولان اجرائی کشور در عرصه دیپلماسی در ماه‌های اخیر و کاهش شدید توان سیاست خارجی با سنگین‌شدن سه موضوع حقوق بشر، ارسال پهپاد و تداوم بن‌بست هسته‌ای، تهران را در شرایط ناهموار دیپلماسی قرار داده است تا بتواند دست به موازنه‌سازی در برابر ترکیه بزند. از این رهیافت بی‌تردید سکوت دیپلماتیک اردوغان و آنکارا طی چهار ماهی که از آغاز اعتراضات در ایران می‌گذرد، به خوبی گواه آن است که ترکیه با نوعی مماشات سیاسی در قبال ایران به دنبال ایجاد حساسیت تهران درباره سیاست‌های منطقه‌ای خود نیست تا به راحتی بتواند به موازات حفظ ایران در سبد خود، آینده جدید سوریه بدون ایران را در راستای منافع خود ترسیم کند. نعمت‌الله ایزدی در گفت‌وگویی که پیرامون این موضوع با «شرق» داشت بر ضرورت نگاه به واقعیات بهویژه واقعیت میدانی تأکید کرد، چراکه از نگاه آخرین سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی، «سوریه اکنون به محل وزن‌کشی‌های نیابتی تبدیل شده است؛ از یک طرف اسرائیل مرتب حملات هوایی، موشکی و پهپادی انجام می‌دهد و از طرف دیگر ترکیه نیز با عملیات‌های نظامی پی‌درپی بخش‌های دیگری از خاک سوریه را اشغال می‌کند؛ آمریکا هم که برنامه خود را برای سوریه دارد». این در حالی است که این کارشناس ارشد حوزه بین‌الملل اذعان دارد که روسیه هم به دلیل تداوم جنگ اوکراین و خروج این کشور از سوریه به نگرانی‌های امنیتی تهران دامن زده است». با چنین خوانشی، ایزدی این گزاره را نگران‌کننده می‌بیند که «مبادا سوریه دوباره به نقطه صفر و جنگ داخلی بازگردد». چراکه اولین سفیر ایران در فدراسیون روسیه با خلأ مسکو در سوریه و کاهش نفوذ تهران، بر این نکته تأکید دارد که احتمالا نیروهای تروریستی با حمایت اسرائیل و ترکیه دوباره مجهز شوند و قدرت بگیرند. بنابراین از دید این دیپلمات ارشد کشورمان اینکه «ایران بخواهد با توسل به محور آستانه به‌خصوص دور آخرش که تابستان در تهران برگزار شد، تحولاتی را در سوریه ایجاد کند، چندان مطلوب نخواهد بود». از این منظر، ایزدی به «شرق» می‌گوید: «تهران تنها با تعریف سیاست خارجی منعطف و هوشمند عمل براساس آن در کنارش همکاری با دیگران می‌تواند ضمن حفظ منافع ایران در سوریه از آغاز مجدد جنگ داخلی در این کشور جلوگیری کند».
نعمت‌الله ایزدی در ادامه تحلیلش به محور آستانه ورود جدی‌تری می‌کند و بیان می‌دارد: «نه اینکه تصور کنیم محور آستانه دیگر وجود ندارد، اما ضعیف شده است. بنابراین نمی‌توان گفت محور آستانه دیگر وجود خارجی ندارد، چون اگر وجود نداشت پوتین و اردوغان بی‌کار نبودند که برای حضور در نشست سران این روند بخواهند به ایران سفر کنند». اما در عین حال این کارشناس حوزه بین‌الملل روی نکته مهم‌تری دست می‌گذارد و به «شرق» می‌گوید: «رؤسای جمهور روسیه و ترکیه هم در راستای منافع خود برنامه‌هایی برای محور آستانه دارند. از این نظر محور آستانه به کلی از بین نرفته است، اما نمی‌توان انتظار داشت که این روند (آستانه)، منشأ اثر جدی در تحولات سوریه در راستای منافع تهران باشد». با این نگرش، ایزدی اذعان دارد که بعد از جنگ اوکراین اولویت‌های روسیه، ترکیه و ایران به شدت متفاوت و متضاد از گذشته شده است، بهویژه بعد از جنگ اوکراین. به باور این دیپلمات، اولویت اصلی روسیه و شخص پوتین در هر شرایطی تمرکز روی جنگ اوکراین است و بعد از آن مسئله تحریم‌های روسیه است.
در همین راستا خروج روسیه از سوریه به واسطه تداوم این جنگ (اوکراین) و آماده‌شدن ارتش ترکیه برای اشغال زمینی بخش‌هایی از شمال سوریه، پیش‌تر سبب شد تهران در تابستان امسال دوباره دست‌به‌دامن محور آستانه برای تعدیل تعارض منافع سه بازیگر عضو این روند شود که به نشست سران در تیرماه (28 تیر) سال جاری منجر شد. اما سیر تحولات میدانی و سیاسی طی 165 روز پس نشست تهران گویای آن است که روند آستانه چندان باب میل تهران نتوانست به تحقق منافع ایران کمک کند، کمااینکه پوتین و اردوغان، هم در تهران و در دیدارهای بعدی «روندی موازی بدون جمهوری اسلامی ایران» را با حضور مستقیم سوریه پی گرفتند که در نهایت نشست چهارشنبه مسکو را به دنبال داشت. در مجموع آنچه بیان شد این سؤال به ذهن متبادر می‌شود که آیا اردوغان و پوتین مناسبات دوجانبه بین آنکارا - مسکو را مهم‌تر از روند آستانه می‌دانند؟ در این رابطه علی‌اکبر فرازی طی گفت‌وگویی با «شرق» و در پاسخ به سؤال فوق صراحتا از اهمیت مناسبات دوجانبه بین اردوغان و پوتین به واسطه تداوم جنگ اوکراین می‌گوید و تأکید می‌کند که «نباید و نمی‌توان این ارزیابی را داشت که رؤسای جمهوری ترکیه و روسیه فقط و صرفا با هدف حضور در نشست سران روند آستانه در تیرماه به تهران آمده بودند». سفیر اسبق ایران در قبرس تأکید دارد که «پوتین و اردوغان همان تیرماه به نام نشست روند آستانه و در دیدار دوجانبه خود در خاک تهران علیه منافع ایران در سوریه اقداماتی کردند». سفیر پیشین ایران در رومانی پیرامون تحولات جنگ اوکراین و تأثیر مستقیم و جدی آن بر خاورمیانه با محوریت سوریه تصریح می‌کند که خروج روسیه از این کشور (سوریه) و جایگزین‌شدن آن توسط نیروهای ایرانی و ارتش سوریه نگرانی پررنگی در ترکیه و شخص اردوغان ایجاد کرده است تا جایی که ارتش ترکیه پس از چند دور حملات موشکی، پهپادی و هوایی هفته‌های اخیر، خود را برای تجاوز زمینی جدید به سوریه و بخش‌های دیگری از شمال این کشور آماده می‌کند». ازاین‌رو فرازی معتقد است اردوغان سعی دارد نه از مسیر روند آستانه که از طریق دیدار رودررو با پوتین و شکل‌دادن به تروئیکای جدید (سوریه، ترکیه و روسیه)، شرایطی را رقم بزند که بتواند از یک طرف نسبت به جایگزین‌شدن ایران وقفه‌ای ایجاد کند و از طرف دیگر فضا را برای گسترش نفوذ خود فراهم کند. راجع به ارزیابی اهمیت دیدار سه‌جانبه مسکو و نکات مطرح‌شده، فرازی در ادامه گپوگفتش با «شرق» نگاهی متفاوت را پیش می‌کشد و تصریح می‌دارد که ترکیه و شخص اردوغان عملا در وضعیت نه‌چندان مناسبی، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ سیاسی قرار دارد؛ درگیرشدن با تورم بالای 80 درصدی و جایگاه متزلزل اردوغان در جامعه سیاسی ترکیه، آن هم در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه برای سال 2023 یقینا باعث خواهد شد رئیس‌جمهور ترکیه، نه به حرف‌های تهران گوش دهد و نه به خروجی محور آستانه پایبند است، بلکه آنچه تعیین‌کننده رفتار ترکیه در سوریه خواهد بود فقط تأثیرگذاری اشغال زمینی سوریه و به تبع آن ارتقای وزن اردوغان در جامعه ترکیه و همچنین انحراف در افکار عمومی این کشور (ترکیه) از مشکلات اقتصادی و معیشتی است. او در ادامه تحلیلش، نگاهی آسیب‌شناسانه را پیش می‌کشد و بیان می‌دارد که «حتی در تروئیکای جدید هم محور اصلی به مناسبات مسکو و آنکارا بازمی‌گردد و دمشق و بشار اسد در هماهنگی کامل با پوتین عمل می‌کنند»، کمااینکه از نگاه فرازی، «روند مذکور (آستانه) نیز در سایه همان روابط و بده‌بستان ترکیه و روسیه می‌چرخد».
در همین راستا علی‌اکبر فرازی احتمال دورخوردن ایران از طرف ترکیه و روسیه را دور از ذهن نمی‌داند. این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل پیرو نکات قبلی بر این مهم تأکید دارد که چون تأثیرگذاری مناسبات و دیدار دوجانبه رؤسای جمهور ترکیه و روسیه بیشتر از روند آستانه است، از این نظر بی‌شک ناگفته‌های محرمانه در دیدار دوجانبه تیرماه اردوغان و پوتین در تهران ذیل نشست آستانه می‌تواند بر آینده سوریه تأثیرگذار باشد». سفیر اسبق ایران در مجارستان و قبرس با تکرار ادعای پیشین خود مبنی بر اهمیت‌ندادن آنکارا به روند آستانه، بار دیگر پای تأثیر جنگ اوکراین بر تحولات خاورمیانه و آینده سوریه را پیش می‌کشد و در همین راستا عنوان می‌کند که «چون تداوم و تشدید جنگ اوکراین سبب شده است که توان پاسخ‌گویی روسیه به تحرکات ناتو با هدف حضور در کنار مرزهای روسیه در سایه عضویت سوئد و فنلاند به‌شدت کاهش پیدا کند، پوتین سعی دارد از نفوذ آنکارا در ناتو برای مدیریت و نوعی تعدیل تحرکات ناتو با هدف ناامن‌سازی مرزهای روسیه استفاده کند». با این ارزیابی، دیپلمات پیشین کشورمان این امکان را می‌دهد که کرملین مجبور به امتیازدهی در برابر آنکار درباره سوریه، قفقاز جنوبی و... شود. سفیر پیشین کشورمان در رومانی به بخش دیگری از تحلیل خود می‌پردازد و به دنبال آن بیان می‌کند که «ترکیه هم به موازات روسیه تلاش دارد در سایه جنگ اوکراین و نیاز پوتین به آنکارا، شرایطی را رقم بزند که به تحقق منافع اردوغان منجر شود؛ بنابراین اردوغان هم سعی می‌کند از روسیه امتیازاتی را بگیرد»؛ اما به نظر سفیر پیشین ایران در مجارستان «برای رسیدن به این نقطه، ترک‌ها هم باید امتیازاتی را به پوتین بدهند؛ چون که چراغ سبز کرملین درخصوص افزایش واردات گندم و غلات بعد از جنگ اوکراین و نیاز جهانی به این کالای راهبردی و همچنین مسئله انرژی از‌جمله حوزه‌های نیاز ترکیه به روس‌هاست». ازاین‌رو این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل اذعان دارد که اهمیت مناسبات دوجانبه بین رؤسای جمهور ترکیه و روسیه به مراتب بیشتر از روند آستانه است.
آیا اردوغان بدون درنظرگرفتن خطوط قرمز و حساسیت‌های تهران خواهد توانست برنامه خود را در سوریه پیش ببرد و آینده‌ای بدون تهران را رقم بزند؟ این سؤالی بود که رحمن قهرمان‌پور هم در گفت‌وگویش با «شرق»، این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: «ترکیه خود را یک قدرت نوظهور متوسط جهانی می‌داند،؛ پس اردوغان معتقد است با چنین قدرتی اگر منافعش در سوریه را پی بگیرد، نه با واکنش تند و جدی از سوی ایران روبه‌رو خواهد شد و نه روسیه؛ بهویژه پوتین که در جنگ اوکراین گرفتار است و به نقش، نفوذ و جایگاه ترکیه هم نیاز دارد». این استاد دانشگاه در ادامه با اشاره به این نکته مهم که شرایط داخلی کشور هم در سکوت تهران مؤثر است، خاطرنشان کرد: «کسی منکر آن نیست که مشکلات و چالش‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی ایران به‌خصوص در دولت رئیسی سبب شده است توان چانه‌زنی دیپلماتیک تهران کاهش یابد. شاید ترکیه با این برداشت اشتباه به این قاعده رسیده است که ایران توان پاسخ‌گویی به ترکیه را نخواهد داشت». البته تحلیلگر مسائل ترکیه در ادامه گپوگفتش با «شرق» اشاره‌ای هم به روند آستانه و تأثیرش بر تحولات جاری سوریه ذیل تجاوز اردوغان و احتمال توافقات پشت پرده روسیه و ترکیه هم دارد و برخلاف نگاه و تحلیل نعمت‌الله ایزدی و علی‌اکبر فرازی در این زمینه تصریح می‌کند: «دو کشور ترکیه و روسیه روابط نسبتا خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند؛ بنابراین این دو بازیگر حاضر در روند آستانه و به‌خصوص اردوغان اقدامی را انجام نمی‌دهند که بدون هماهنگی با تهران باشد یا تصمیمی اتخاذ نمی‌کنند که خارج از محور آستانه برای سوریه و ضد منافع تهران باشد». با این حال قهرمان‌پور این اعتراف را هم دارد که شاید در برخی مسائل مقطعی، توافقات پشت پرده‌ای بین اردوغان و پوتین بدون درنظرگرفتن موضع ایران انجام شود؛ اما این استاد دانشگاه تصریح می‌کند که «حتی اگر چنین توافقات پشت پرده‌ای هم بین ترکیه و روسیه بدون ایران انجام شود، باید مسکو و آنکارا در نهایت خطوط قرمز و حساسیت‌های جمهوری اسلامی را مدنظر قرار دهند». با این ارزیابی، قهرمان‌پور به «شرق» می‌گوید: «دورخوردن ایران در پشت پرده توافقات احتمالی روسیه و اردوغان در سایه آنچه گفته شد، چندان بدون چالش هم نیست؛ اما اگر در نهایت چنین توافقی هم وجود داشته باشد، دو طرف (روسیه و ترکیه) نمی‌توانند منافع حیاتی ایران را نادیده بگیرند؛ چراکه اگر اردوغان و پوتین تصمیماتی مخالف و حتی در تضاد با روند آستانه بگیرند، در یک سناریوی رادیکال می‌تواند به خروج ایران از روند منجر شود». رحمن قهرمان‌پور در خوانش خود از سیاست خارجی مسکو و آنکارا معتقد است که «از یک سو ترکیه و روسیه یک دیپلماسی صفر و یک ندارند؛ بلکه با یک دیپلماسی منعطف و در‌عین‌حال همه‌جانبه سعی دارند منافع خود را پیش ببرند و از طرف دیگر نباید و نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که روسیه و ترکیه هم برای پیشبرد منافع و برنامه‌های خود در سطح منطقه به همکاری، همراهی و همسویی با جمهوری اسلامی نیاز دارند». با برداشتی که این تحلیلگر مسائل غرب آسیا دارد، او در ادامه گپوگفتش به «شرق» یادآور می‌شود که «جلب رضایت تهران برای آنکارا و اردوغان مهم است. به هر حال ایران در صحنه تحولات میدانی سوریه حضور جدی و چشمگیری دارد. پس حتی اگر نتواند یک کار ایجابی برای ممانعت از برنامه ترکیه در سوریه انجام دهد، می‌تواند بازی را برای اردوغان به هم بزند، به گونه‌ای که منافعی برای آنکارا هم در پی نداشته باشد». در نتیجه قهرمان‌پور تأکید دارد که منافع روسیه و ترکیه تا حدی به منافع ایران هم گره خورده است و هر سه کشور هم تمایل ندارند تنش‌ها و تضاد منافع آنها تشدید شود». قهرمان‌پور در سایه ارائه تحلیلی عمیق‌تر به چرایی عدم نقش‌آفرینی موفق اروپایی‌ها و آمریکا در صحنه تحولات سوریه اشاره می‌کند و در پاسخ به این سؤال می‌گوید که «چون اروپایی‌ها و ایالات متحده نتوانستند با دولت مرکزی یا نیروهای حاضر در سوریه همکاری لازم را داشته باشند و از همه مهم‌تر نتوانستند با روسیه و ایران به یک درک مشترک از تحولات سوریه برسند، این شکست رقم خورد»؛ بنابراین تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه اعتقاد دارد که دولت اردوغان برخلاف آمریکا و اروپایی‌ها و با نگاهی به تجربه شکست‌خورده ایالات متحده در عراق و افغانستان به این ارزیابی رسیده است که اگر سعی دارد برنامه خود را در سوریه پیش ببرد، باید به نحوی عمل کند که مخالفت و اعتراض کشورهایی مانند ایران را به دنبال نداشته باشد یا حداقل برخلاف منافع و امنیت جمهوری اسلامی در سوریه گام برندارد؛ بهویژه آنکه آنکارا برخلاف تهران متحد قدرتمندی در داخل سوریه ندارد. مضافا ترکیه متحمل هزینه بسیار زیادی در سوریه شده است که کوچک‌ترین نمونه آن پذیرایی از سه‌میلیون‌و ۵۰۰ هزار نفر آواره سوری در خاک ترکیه است که هزینه بسیار زیادی را بر اقتصاد بحران‌زده ترکیه تحمیل کرده؛ اما ترکیه این فشار بودجه‌ای را تحمل کرد؛ چراکه معتقد است در میان‌مدت و بلندمدت این آوارگان سوری می‌توانند به ترکیه کمک کنند.
