آسیب به بیماران با ناتوانی در مدیریت بحران دارو

دلارام نبوی*: فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز می‌تواند سبب ایجاد تشنج شود. بروز تشنج به‌صورت مکرر صرع نام دارد.

تشنج در اثر فعالیت الکتریکی غیرطبیعی ناگهانی در مغز بروز می‌کند و معمولا از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.

علائمی که در زمان تشنج ایجاد می‌شوند، به محل بروز فعالیت الکتریکی غیرطبیعی بستگی دارد. علائم ناشی از تشنج می‌توانند بر عضلات، حس‌های بدنی، رفتار، احساسات و هوشیاری شخص تأثیر بگذارند.

*و اما بیماری صرع...

بیماری صرع باعث بروز تشنج به‌صورت مکرر می‌شود؛ تشنج به تنهایی به معنای بروز صرع نیست. در پاسخ به این سؤال که تفاوت تشنج و صرع چیست باید گفته شود که تشنج یکی از علائم مهم صرع بوده و تعداد بروز تشنج در افراد دارای صرع تفاوت دارد.

بیش از 18 درصد از مرگ‌ومیر بیماران مبتلا به صرع از نوع مرگ ناگهانی است که تشنج‌های مکرر و کنترل‌نشده، تنها زندگی‌کردن، تشنج در خواب، مصرف‌نکردن دقیق داروهای ضد صرع، تغییرات ناگهانی و مکرر در مصرف دارو، ترک خودسرانه و ناگهانی دارو موجب افزایش خطر این نوع مرگ در مبتلایان می‌شود.

هم‌زمان با شروع تحریم‌ها، محدودیت‌هایی در واردات گروه‌های دارویی آغاز شد و در نتیجه دسترسی افراد نیازمند به داروهای خاص نیز با محدودیت مواجه شد. اولین داروهای متأثر از این اتفاق، داروهای گروه بیماری‌های مغز و اعصاب و داروهای روانپزشکی بود. برای مثال «فنوباربیتال» و بعد از آن «لیسکانتین» نیز نایاب شد. 

همچنین با کمیاب‌شدن این داروها هزینه‌های آن بسیار افزایش یافت. اگر خانواده‌های بیماران برای تهیه یک شیشه شربت ضروری، به‌صورت ماهانه مبلغی حدود 100 هزار تومان هزینه می‌کردند، پس از شش ماه با افزایش ناگهانی و همچنین پیوسته قیمت داروها، همان یک شیشه را باید با 700 - 600 هزارتومان تهیه می‌کردند‌ و با توجه به مصرف مکرر این داروها به‌صورت ماهانه‌ و از طرفی الزام مصرف داروها در بیماران مبتلا به صرع یا تشنج، همچنان خانواده ناچار به تأمین آنها به هر قیمتی و با هر سختی و مشقتی بود، با این امید و دیدگاه که در‌نهایت‌ قیمت‌ها ثابت می‌شود و دسترسی به داروها بالاخره روزی آسان می‌شود .

اما این اتفاق‌ها تازه شروع سیر مشکلات بود. داروها بعد از گران‌شدن، به سمت کمیابی یا نایاب‌شدن رفت به‌طوری‌که در‌حال‌حاضر داروهایی مانند «لیسکانتین» و «لوبل» پیدا نمی‌شود و اگر به‌سختی هم یافت شود، ممکن است مشکل هزینه بالا و یا تاریخ مصرف بسیار محدود داشته باشد.

اگر خانواده آگاهی نداشته باشد‌ یا سطح سایر آسیب‌های خانواده خیلی زیاد باشد، ترجیح می‌دهد دارو مصرف نکرده‌ یا آن را قطع کند. در‌واقع مصرف دارو را به دلیل سختی در تهیه‌ بی‌اهمیت تلقی کند. در‌حالی‌که این اتفاق به معنی تشدید تشنج و وخیم‌تر‌شدن حال بیمار و افزایش هزینه‌های آتی درمان مراحل حاد این بیماری‌هاست.

مسئله داروهای جایگزین:

تاریخ و پیشینه داروسازی و علم ساخت دارو در ایران بسیار درخشان است. اما در مواجهه با بحران‌های ایجادشده در زمینه دسترسی به داروهایی که سال‌ها به‌صورت وارداتی داروهای تشنج برخلاف داروهای روانپزشکی قابل جایگزین با نمونه‌های ایرانی آن نیست. داروهای روانپزشکی در چند سال گذشته به سمت نمونه‌های موفق ایرانی و تولیدات بهتری رفته است اما بازهم در برخی از موارد تأثیری که داروی خارجی روانپزشکی دارد داروی داخلی نداشته است. در هر صورت مصرف نمونه ایرانی داروها بهتر از قطع‌کردن است. اما تولیدات ایرانی در داروی تشنج هنوز آن‌طور‌که باید و شاید قوی عمل نکرده و با توجه به حساسیت این داروها احتمال دارد که تأثیرات جانبی دارو‌های ایرانی زیاد باشد و ما هنوز اطلاعات دقیقی از این عوارض نداشته باشیم.

شربت لیسکانتین، با تنظیم ساز‌وکار شیمیایی مغز و اصلاح الگوی امواج مغزی، انواع علائم صرع مانند حالات تونیک – کلونیک (صرع بزرگ) صرع کانونی، صرع ناقص کمپلکس را کنترل می‌کند اما باید بپذیریم داروهای جایگزین این دقت تأثیرگذاری را ندارند.

در صورت مصرف داروی مناسب، علائم تشنج در تشنج‌های قابل کنترل و کنترل‌شده تا چند سال از بین می‌رود و با کمتر‌شدن دوز دارو تشنج خودش را نشان نمی‌دهد و بعد روی بهبودی کامل می‌رود.

تفاوت اثر‌گذاری داروهایی مثل «آسنترا»، «دپاکین» و ... که داروهای ساده روانپزشکی هستند با نمونه‌های ایرانی آن بسیار زیاد است. متأسفانه با وجود پیشینه داروسازی خوب ایران، به علت اینکه پیش‌بینی طولانی‌مدتی در گذشته برای مواجهه با بحران دارویی ایجاد‌شده نداشتیم و زیرساخت‌های داروسازی برای داروهای خاص و کمیاب بهینه نشده است، این یکی از دلایل ناتوانی ما در مدیریت صحیح این بحران در‌حال‌حاضر است.

*آسیب‌شناس گفتار و زبان. مدیرعامل انجمن توان‌یاب