«شرق» از ارتباط حضور رافائل گروسی در تهران با سفر امیرعبداللهیان به روسیه گزارش می‌دهد
آشتی پادمان در کش و قوس
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی نسبت به سفر به تهران برای گفت‌وگوهای دوجانبه اعلام آمادگی کرد. رافائل گروسی، روز پنجشنبه در گفت‌وگویی با «واتیکان‌مدیا» و در پاسخ به نگرانی پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان درباره توقف مذاکرات هسته‌ای با ایران عنوان کرد: «حق با پاپ است، مذاکرات به بن‌بست خورده است.
شرق: مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی نسبت به سفر به تهران برای گفت‌وگوهای دوجانبه اعلام آمادگی کرد. رافائل گروسی، روز پنجشنبه در گفت‌وگویی با «واتیکان‌مدیا» و در پاسخ به نگرانی پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان درباره توقف مذاکرات هسته‌ای با ایران عنوان کرد: «حق با پاپ است، مذاکرات به بن‌بست خورده است. گفت‌وگوهایی انجام گرفته است. دیدارها و تبادلاتی انجام گرفته و به همین خاطر است که آژانس -و خود شخص من- نمی‌خواهیم خلأ سیاسی در چنین مسئله خطرناکی باقی بماند». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داد: «دو مسیر موازی وجود دارد؛ یکی مسیر توافق کلی و حصول توافق برای برجام و دیگری مذاکرات آژانس و ایران. ما تاکنون نتوانسته‌ایم پیشرفتی حاصل کنیم اما ایران به پیشرفت در غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد و در حال ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته بیشتری است. این مسئله نگران‌کننده است؛ چراکه گام‌هایی در جهت اشاعه انرژی هسته‌ای محسوب می‌شود و ما باید از آن ممانعت کنیم». گروسی در پایان گفت: «امیدوارم که بتوانم به تهران بروم. همیشه گفته‌ام که آژانس محلی برای توافق و پلتفرمی برای تفاهم دوجانبه است. پس اگر امکان‌پذیر باشد، من آمادگی سفر و شروع مجدد مذاکرات در اسرع وقت را خواهم داشت».
پیش‌تر وبگاه آمریکایی پولیتیکو از احتمال سفر رافائل گروسی به ایران در ماه جاری میلادی خبر داده بود. پولیتیکو به نقل از دو دیپلمات اروپایی گزارش داد که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ممکن است در ژانویه برای گفت‌وگو درباره برنامه هسته‌ای ایران و همکاری با آژانس به تهران سفر کند. به نوشته پولیتیکو، گروسی در جریان این سفر تلاش خواهد کرد ایران را به همکاری با آژانس در راستای بخشی از تحقیقات آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران متقاعد کند. این رسانه ادعا کرد ایده سفر گروسی به تهران از سوی مقامات ایرانی در دیدار 28 آذر با کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد. ۱۹ دسامبر، گروهی از کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب تحقیقات آژانس وارد تهران شدند و درباره اجرای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با مقامات ایرانی گفت‌وگو کردند. مضاف بر آن، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از دیدار و گفت‌وگو با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست بغداد ۲ در اردن، در پیامی توییتری نوشت: «توافق کردیم باید کانال ارتباطی را باز نگه داریم و برجام را بر اساس مذاکرات وین احیا کنیم».
اگرچه اخبار و گمانه‌زنی‌ها احتمال انجام سفر گروسی به ایران تا قبل از پایان ژانویه را تقویت کرده است، اما به موازاتش بی‌نتیجه‌ماندن مذاکرات صورت‌گرفته بین مقامات سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی احتمال این تحلیل را نیز به ذهن متبادر می‌کند که لزوما این سفر (گروسی) هم نمی‌تواند به دستاورد ملموسی ختم شود، مگر اینکه تهران با رویکرد متفاوتی در این گفت‌وگو حضور یابد.
در همین حال وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد وزیر امور خارجه این کشور اواخر دی‌ماه میزبان همتای ایرانی‌اش برای رایزنی درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود. به گزارش وبگاه اردو پوینت، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، پنجشنبه گذشته در یک نشست خبری از دیدار سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در
۱۷ ژانویه/۲۷ دی در مسکو خبر داد. زاخارووا درباره محورهای رایزنی وزرای امور خارجه دو کشور گفت: «قرار است درباره برخی از موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، ازجمله وضعیت برجام (توافق هسته‌ای)، تعامل میان دو کشور در عرصه‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و سازمان همکاری شانگهای، وضعیت سوریه، افغانستان، فراقفقاز و مسائل دریای خزر تبادل نظر شود». به گفته او، قرار است لاوروف و امیرعبداللهیان همچنین درباره مسائل تجاری و اقتصادی در دستور کار روابط دوجانبه، ازجمله اجرای پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی و حمل‌ونقل و روند مذاکرات بر سر توافق منطقه آزاد تجاری میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفت‌وگو کنند.
بازی دوسر تهران
اگرچه ناگفته پیداست که یکی از مهم‌ترین دستور کارهای سفر حسین امیرعبداللهیان به روسیه و دیدارش با لاوروف به نحوه تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر چگونگی حل اختلافات پادمانی، آینده مذاکرات و احیای برجام بازمی‌گردد، اما اکنون که احتمال حضور رافائل گروسی به ایران تا قبل از پایان ماه ژانویه با سفر امیرعبداللهیان به روسیه هم‌زمان شده است، این گزینه را بیش از سایر سناریوها به ذهن متبادر می‌کند که تهران به دنبال هماهنگی دیپلماتیک با مسکو در تعریف و تبیین رفتار مشترک در برابر آژانس بین‌المللی انرژی و احیای برجام است. البته به نظر می‌رسد تهران در سایه برخی تحولات به یک دوگانگی رسیده است؛ از یک طرف حجم فشارهای جامعه سیاسی، اوج‌گیری تحریم‌ها، تقابل‌های دیپلماتیک و اجماع جهانی تعدیل تنش ایران با غرب را به امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر بدل کرده است و از سوی دیگر تهران بر حسب همراهی دیپلماتیک با مسکو نمی‌خواهد یک‌طرفه در جریان این روند قرار بگیرد. از این‌رو شاید امیرعبداللهیان در دیدار خود با همتای روسش سعی کند سیاستی بینابین با کرملین را پیش بکشد که نه مسکو نگران شود و نه تهران کماکان در مشکل باشد.
البته کوروش احمدی در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت، گزاره مطرح‌شده را چندان نزدیک به واقعیت نمی‌داند؛ چراکه به باور او لزوما بین احتمال حضور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در تهران با سفر حسین امیرعبداللهیان به روسیه ارتباط معنایی وجود ندارد. دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل برای تبیین بیشتر این نکته عنوان می‌کند که برنامه‌ریزی برای سفر وزیر امور خارجه ایران به مسکو از هفته‌ها پیش مطرح بوده است. این در حالی است که کوروش احمدی تأکید دارد علی‌رغم ادعای نشریه پولیتیکو و برخی مقامات ازجمله محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، مبنی بر احتمال سفر رافائل گروسی بعد از تعطیلات ماه ژانویه، هنوز تاریخ مشخصی وجود ندارد. به همین دلیل این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، حضور رافائل گروسی را که هنوز قطعی نشده است و مشخص نیست این سفر صورت خواهد گرفت یا خیر، ملاک سفر حسین امیرعبداللهیان با هدف برنامه‌ریزی برای هماهنگی با روسیه نمی‌داند.
کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گپ‌وگفت خود با «شرق» این نکته را هم پیش می‌کشد که اساسا انجام سفر بین مقامات روسیه و ایران امری عادی است. وی در همین زمینه به سفر علی باقری‌کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد، بعد از گفت‌وگوهای غیرمستقیم با رابرت مالی در دوحه به روسیه و دیدارش با مقامات این کشور اشاره دارد. بنابراین به زعم کوروش احمدی، سفر پیش‌روی حسین امیرعبداللهیان به روسیه و دیدارش با سرگئی لاوروف در چارچوب تماس‌های متعدد تهران - مسکو و البته در سطحی بالاتر قابل ارزیابی است؛ کما‌اینکه تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل از سفرهای فراوان محمدجواد ظریف به روسیه می‌گوید تا جایی که وزیر امور خارجه دولت روحانی در مجموع هشت سال بیش از ۳۰ بار به روسیه سفر کرده است.
دیپلمات اسبق کشورمان به دستور کار سفر پیش‌روی حسین امیرعبداللهیان به روسیه هم اشاره می‌کند و در این راستا مسائل مربوط به حوزه انرژی و تجاری را همواره جزء اولویت‌های ثابت این‌دست سفرها برآورد می‌کند. کوروش احمدی در فراز دیگری از بررسی خود، این اعتقاد را دارد که به دلیل پررنگ‌شدن موضوع ارسال پهپاد و افزایش فشارهای سیاسی و دیپلماتیک، هم به تهران و هم به مسکو، می‌توان انتظار داشت که این مهم (ارسال پهپاد) جزء اهداف جدی این سفر و دیدار بین وزرای امور خارجه ایران و روسیه باشد. با این خوانش، تحلیلگر حوزه بین‌الملل به جدی‌ترشدن فشارها نقبی می‌زند و به «شرق» می‌گوید: «چون اخیرا ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید از تحقیقات جدید در زمینه ارسال پهپاد ایران به روسیه سخن به میان آورده‌اند، بنابراین تهران و مسکو لازم می‌دانند در این زمینه مذاکرات و هماهنگی‌هایی را با هم داشته باشند که روابط دفاعی، نظامی و امنیتی دو کشور در جنگ اوکراین و دیگر موضوعات چگونه و در چه سطحی پیش رود».
حضور پرابهام
به موازات آنچه بیان شد، طیفی از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر معتقدند حتی اگر در نهایت شاهد سفر و حضور رافائل گروسی در تهران باشیم، دیدار مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مقامات سازمان انرژی ایران لزوما به معنای حل اختلافات پادمانی نیست. اما اینکه به‌واقع سفر رافائل گروسی الزاما به دستاوردی در زمینه حل اختلافات پادمانی منجر می‌شود یا خیر، سؤالی است که در پاسخش باید به این نکته اشاره کرد که آیا تهران روند تنش‌زدایی با آژانس را ذیل سیر تحولات چهار ماه تعریف می‌کند؟ در این زمینه کوروش احمدی اختلافات پادمانی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را هم روندی مستقل از مذاکرات احیای برجام می‌داند و هم به موازاتش، آن را موضوعی مرتبط با گفت‌وگوهای هسته‌ای قلمداد می‌کند.
در خوانش نخست، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل تصریح می‌کند چون ایران توافق پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد، بنابراین چه مذاکرات برجام در دستور کار باشد و چه نباشد، تهران باید به سؤالات آژانس پاسخ دهد. در غیر این صورت احمدی تصریح می‌کند که پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در شورای حکام آژانس ابعاد پیچیده‌تر، بغرنج‌تر و حساس‌تری پیدا خواهد کرد. در چنین فضایی دیپلمات پیشین در سازمان ملل احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را چندان دور از ذهن نمی‌داند.
در شق دوم، کارشناس حوزه سیاست خارجی، حل اختلافات پادمانی را یک پیش‌شرط و مانع برای ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای می‌بیند. از این‌رو، یادآور می‌شود که ایران همیشه تأکید داشته که برای احیای برجام لازم است این موضوع (اختلافات پادمانی) به سرانجام برسد. در مجموع کوروش احمدی خاطرنشان می‌کند: «در‌حالی‌که اکنون مذاکرات برجامی مسکوت مانده و در دستور کار نیست، تهران نباید اختلافات پادمانی را نیز مسکوت بگذارد و آن را به روند مذاکرات در مورد برجام گره بزند»؛ چون به اذعان این تحلیلگر، در سایه دو قطع‌نامه پیشین شورای حکام احتمال دارد که صرف‌نظر از شروع دوباره مذاکرات برجام یا مسکوت‌ماندن آن، در نشست ماه مارس قطع‌نامه‌ای تندتر علیه ایران صادر شود.
