بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرها از تصمیمات پنهانی این کمیته می‌گوید
هیچ آماری از مازوت‌سوزی در کشور منتشر نمی‌شود
سریال آلودگی هوای تهران رکوردهای جدیدی ثبت کرده است. بازگشت دی‌اکسید گوگرد به آسمان تهران پس از هفت سال و قرار‌گرفتن شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم، آن‌هم در روزهای بارانی و برفی پایتخت، رکوردهای دیگری است که آلودگی هوا از خود به جای گذاشته است
آسیه اسحاقی: سریال آلودگی هوای تهران رکوردهای جدیدی ثبت کرده است. بازگشت دی‌اکسید گوگرد به آسمان تهران پس از هفت سال و قرار‌گرفتن شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم، آن‌هم در روزهای بارانی و برفی پایتخت، رکوردهای دیگری است که آلودگی هوا از خود به جای گذاشته است. با‌این‌حال، تصمیمات کمیته اضطرار هم از ابتدای نیمه دوم سال جاری نتوانسته پایانی بر سریال آلودگی هوای پایتخت باشد. خروجی مصوبات کمیته اضطرار آلودگی هوا در تهران حاکی از آن است که تصمیم‌‌سازان حاضر در کمیته اضطرار، صرفا به اتخاذ تصمیمات ثابت مطابق با یک دستورالعمل مصوب بسنده می‌کنند و برخی تصمیمات، جایی در مصوبات کمیته مذکور ندارد. بر اساس شیوه‌‌نامه تشکیل کمیته اضطرار آلودگی هوا که در آییننامه اجرائی تبصره سوم از ماده 3 قانون هوای پاک آمده است، این کمیته در هر استان هشت عضو دارد که ریاست آن بر عهده استاندار یا معاون عمرانی او و دبیری آن بر عهده اداره کل حفاظت محیط زیست هر استان است. هر‌چند فلسفه تشکیل جلسات کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران، صیانت از جان شهروندان است، اما تعطیلی مدارس و ممنوعیت فروش روزانه طرح ترافیک به‌عنوان دو تصمیم اصلی این کمیته در هفته‌های گذشته بوده است و تصمیمات مکمل در کمیته مذکور، آن‌طور که باید، مرکز توجه قرار نگرفته است. تصمیماتی که بهزاد اشجعی، عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهرها، آن را اثرگذارتر دانسته و به «شرق» می‌گوید: تعطیلی مدارس و ممنوعیت طرح فروش ترافیک، بیشتر جنبه سلامتی دارد نه دغدغه‌ای برای کاهش آلودگی هوا. ضمن اینکه ماهیت کمیته اضطرار، کاهش آلودگی هوا نیست و فلسفه تشکیل جلسات این کمیته در شرایط اضطرار آلودگی هوا، صیانت از جان شهروندان است.
او تأکید می‌کند که وظیفه کمیته اضطرار، اخذ تصمیماتی است که مردم و به‌ویژه گروه‌های حساس، کمترین صدمه را از هوای آلوده و شرایط اضطرار پیش‌آمده ببینند و وظیفه و هدفش این نیست که آلودگی هوا را کم کند. تشکیل این جلسات برای وقتی است که همه کارها انجام شده و قانون نیز اجرا شده، اما بنا بر دلایلی ممکن است آلودگی هوا شرایط اضطرار ایجاد کند و اینورژن شدید اتفاق بیفتد یا گرد‌و‌غبار به هوا اضافه شود که تحت آن شرایط، کمیته اضطرار تشکیل می‌شود و تصمیماتی اتخاذ می‌شود که هدف آن به‌هیچ‌‌وجه کاهش آلودگی هوا نیست.
به گفته اشجعی، برای بازه زمانی کوتاه که شرایط اضطرار آلودگی هوا‌ست، تصمیمات مقطعی کارگروه اضطرار ممکن است از شدت آلودگی هوا بکاهد و مهم‌ترین تصمیمات هم مربوط به کاهش میزان تردد در شهر است.
بر اساس آخرین اطلاعات سیاهه انتشار شهر تهران که بر پایه داده‌های مربوط به سال 96 تدوین شده، سهم منابع متحرک شامل انواع وسایل نقلیه از انتشار آلاینده‌های گازی چهارگانه، 83 درصد و از ذرات معلق شامل 2.5PM و PM10 معادل 60 درصد است. به این ترتیب، منابع متحرک در صورتی که آلایندگی آنها کنترل نشود، سهم درخور توجهی در آلودگی هوای تهران دارند. در این میان، خودروهای دیزلی بیشترین سهم را در آلودگی هوا دارند و بنا بر گفته مسئولان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، 25 درصد این خودروها در معاینات فنی رد می‌شوند. آن‌طور که اشجعی می‌گوید، ممنوعیت ترددهایی که در تصمیمات کمیته اضطرار اخذ می‌شود، بیشتر باید شامل خودروهای دیزلی و موتورسیکلت‌ها شود که منبع اصلی ذرات معلق هستند، اما امسال محدودیت‌ها بیشتر شامل خودروهای سواری شده است؛ در‌حالی‌که اگر جلوی تردد یک میلیون خودروی سواری گرفته شود، تأثیر آن مساوی است با ممنوعیت تردد نیمی از کامیون‌ها و به این علت است که خودروهای سواری آن‌گونه که باید در ذرات معلق تأثیری ندارند.
تصمیماتی که گرفته نمی‌شود
او تأکید می‌کند: تصمیمات اخذ‌شده در کمیته مذکور، بیشتر جنبه کاهش اثرات آلودگی هوا را دارد و کمکی نمی‌کند. در صورتی تصمیماتی منجر به کاهش مقطعی آلودگی هوا می‌شود که در درجه اول ممنوعیت تردد هر‌گونه خودروی دیزلی به‌جز ناوگان عمومی و دوم تعطیلی صنایع باشد؛ زیرا بیشترین تأثیر را در کاهش آلودگی هوا دارد. این تصمیمات باید برای کاهش آلودگی هوا در دستورالعمل‌های کمیته شرایط اضطرار گرفته شود؛ چراکه منجر کاهش مقطعی آلودگی هوا می‌شود و بسیار کمک‌کننده است. اما خیلی وقت‌ها این تصمیمات گرفته نمی‌شود.
اشجعی می‌گوید: حداقل امسال در آلودگی هوای پاییز و نیمی از فصل زمستان ندیده‌ایم کمیته اضطرار تردد خودروهای دیزلی در شهر تهران را ممنوع کند؛ در‌صورتی‌که ممنوعیت تردد خودروهای دیزلی بیشتر تأثیرگذار است تا ممنوعیت فروش روزانه طرح ترافیک!
در این میان، تصمیم به تعطیلی ادارات یکی از سخت‌ترین تصمیماتی است که از سوی کمیته اضطرار انجام می‌شود، مگر اینکه شاخص کیفیت هوا به محدوده «بنفش» و خطرناک برسد که عدد آن 201 تا 300 تعیین شده است. البته در هفته‌های گذشته در مقاطعی شاخص در برخی مناطق به «بنفش» رسید، اما تصمیمات کمیته عمدتا به تعطیلی مدارس و در نهایت دورکاری اختیاری کارمندان منجر شد. اشجعی درباره تصمیمات پنهانی که در کمیته اضطرار آلودگی هوا گرفته می‌شود نیز می‌گوید: یک‌سری موضوعات همیشه جنبه امنیتی داشته است؛ از‌جمله تعطیلی شهر از مدرسه گرفته تا ادارات. در واقع شاخص اگر از قرمز عبور کند، باید شهر تعطیل شود و این چیزی است که در دستورالعمل آمده است. البته تبصره‌ای درباره شهر تهران گذاشته شده که تعطیلی‌ها باید با هماهنگی معاون‌اول رئیس‌جمهوری و حتی شخص رئیس‌جمهور صورت بگیرد، اما در سایر شهرها می‌توانند با تصمیم استاندار و رئیس کمیته اضطرار، شهر را در شرایط قرمز آلودگی هوا تعطیل کنند. بنابراین وقتی شاخص آلودگی قرمز است، باید تعطیل شود و اصلا نیاز به تصمیم ندارد.
فارغ از اینکه اعضای حاضر در این جلسات کمیته اضطرار چه کسانی هستند، تصمیمات کمیته اضطرار بر اساس شیوه‌‌نامه اجرائی از پیش تعیین‌شده‌‌ای که به تصویب هیئت وزیران رسیده است، اتخاذ و اقدامات هر دستگاه به تناسب وضعیت شاخص و پیش‌‌بینی‌‌های هواشناسی مشخص می‌شود. اشجعی معتقد است: اگر اجرای دستورالعمل شرایط اضطرار سلیقه‌ای است، چرا تصویب شده است؟ می‌نوشتند استاندار بنا بر صلاحدید خود در شرایط اضطرار عمل کند. اما اگر قرار است همه چیز بر اساس دستورالعمل مشخص انجام شود، باید طبق دستورالعمل باشد و سلیقه‌ای نباید تصمیم‌گیری شود. استاندار، مجری قانون است. وقتی در قانون تأکید شده که در شرایط قرمز باید شهر تعطیل شود، کمیته اضطرار باید تعطیل کند و حق انتخاب ندارد.
از طرفی شاخص 24 ساعت کیفیت هوا در تاریخ‌های 9 تا 15 دی‌ماه سال جاری، به‌طور مداوم برای همه گروه‌های جامعه در وضعیت ناسالم قرار داشت و عدد شاخص نیز بین 151 تا 200 بود و مهم‌ترین تصمیم‌گیری کمیته اضطرار درباره مجازی‌شدن آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها بود. اشجعی در‌این‌باره می‌گوید: شاخص آلودگی هوا یک هفته تمام قرمز بود و همه روزهای هفته باید تعطیل می‌شد، اما هیچ‌کدام از روزها تعطیل نشد. شاخص خطرناک و رنگ بنفش بهصورت لحظه‌ای وجود داشت، اما شاخص کل مناطق 22گانه در طول 24 ساعت در یک هفته، قرمز بود. بنابراین تعطیلی بیشتر جنبه امنیتی دارد. یا در بحث مصرف سوخت، تحت عنوان مازوت‌سوزی مطرح می‌شود که این مسئله هم به موضوعی امنیتی تبدیل شده و هیچ آماری از میزان مازوت‌سوزی در کشور منتشر نمی‌شود و نگاه سیاسی و امنیتی وجود دارد و کم‌کم موضوع آلودگی هوا نیز امنیتی شده و از موضوع محیط‌زیستی خارج شده است.
او می‌افزاید: در موضوع سوخت نیز همین پنهان‌کاری می‌شود و اطلاعات منتشر نمی‌شود یا ناقص منتشر می‌شود. الان هیچ‌کسی نمی‌داند در تهران مازوت سوزانده می‌شود یا گازوئیل پر‌گوگرد. می‌گویند مازوت نیست. اگر مازوت نیست، پس چیست؟ اگر گازوئیل است، گوگرد آن چند ppm است؟ بنابراین سوخت هم یکی از موضوعاتی است که در کمیته اضطرار درباره آن پنهان‌کاری می‌شود و بیشتر موضوعاتی که جنبه امنیتی دارد، بهصورت پنهانی در جلسات مطرح می‌شود یا اصلا درباره آن صحبت نمی‌شود و خود استاندار هماهنگ می‌کند و تصمیمات شبانه اعلام می‌شود.
با‌این‌حال، اجرای مصوبات کمیته اضطرار در هفته‌های گذشته نتوانست به کاهش محسوس غلظت آلاینده‌ها منجر شود و مدیریت جوی بود که توانست از غلظت آلاینده‌ها در هوای تهران بکاهد. بر این اساس به نظر می‌‌رسد اگر قرار است تصمیمات کمیته اضطرار اصلاح شود، باید سیر قانونی برای بررسی و تصویب آن در دولت طی شود و دولت می‌تواند با اتکا بر تجربه بی‌‌اثر‌بودن تصمیمات کمیته اضطرار در سال‌های گذشته، برخی تصمیمات از‌جمله تعطیلی ادارات و دورکاری کارمندان را در آییننامه به‌طور جدی ببیند؛ آن‌هم نه در شرایطی که هوا خطرناک است، بلکه در شرایطی که شاخص کیفیت هوا برای همه گروه‌های جامعه در وضعیت ناسالم قرار دارد.
