پارس جنوبی در مخمصه؟

شرق: ناترازی گاز و عقب‌ماندن تولید از مصرف امسال بارها خبرساز شد؛ آن هم د‌رحالی‌که جواد اوجی، وزیر نفت، روبه‌روی دوربین‌های تلویزیونی نشسته و گفته بود که اروپا به گاز ایران احتیاج دارد و به‌زودی شاهد زمستان سخت اروپا خواهیم بود؛ اما حالا زمستان به نیمه نزدیک می‌شود و قیمت گاز در بازارهای جهانی به سطح نرخ‌های پیش از جنگ روسیه و اوکراین سقوط کرده است؛ اما در ایران ناترازی گاز به بخش‌های مختلفی آسیب وارد کرد. در این روزها مصاحبه تلویزیونی وزیر نفت بارها مورد انتقاد قرار گرفت؛ اما حالا دوباره مدیر یکی دیگر از نهادهای تخصصی یعنی شرکت ملی نفت مدعی شده است که پارس جنوبی بدون مشارکت شرکت‌های خارجی و با سرمایه و تخصص داخلی توسعه خواهد داشت؛ ادعایی که از سوی متخصصان انرژی به چالش کشیده شده است.

پیمانکاران داخلی جایگزین شرکت‌های خارجی می‌شوند

در‌حالی‌که همه فعالان حوزه انرژی، حتی خود وزیر نفت اذعان کردند که برای حفظ توان تولید فعلی در پارس جنوبی دست‌کم به 80 میلیارد دلار سرمایه نیاز است، مدیرعامل شرکت ملی نفت ادعا کرده که به جای شرکت‌های خارجی از‌جمله توتال که کار فشارافزایی را رها کردند، مطالعات تکمیل شده و حالا در حال انتخاب پیمانکار ای‌پی‌سی (EPC) برای اجرای طرح هستند تا با اجرای آن تداوم تولید پایدار از پارس‌ جنوبی در سال‌های آینده محقق شود؛ اما متخصصان انرژی در گفت‌وگو با «شرق» ادعای محسن خجسته‌مهر را عملا غیرممکن ارزیابی می‌کنند و تأکید دارند که حتی اگر شرکت نفت موفق به تأمین چنین سرمایه کلانی هم بشود، بدون تجهیزات و تکنولوژی لازم باز هم چنین اتفاقی ممکن نیست. 80 میلیارد دلار، حداقل سرمایه مورد نیاز برای افزایش تولید گاز در میدان پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان، میدان مشترک بین ایران و قطر است. میدانی که هشت درصد ذخایر گاز جهان را در خود جای داده است. در دو دهه‌ گذشته، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در فازهای مختلف پارس جنوبی این میدان گازی را به بزرگ‌ترین پروژه هر دو کشور تبدیل کرده است؛ البته قطر با شتاب زیاد مشغول پیشروی در میدان پارس جنوبی است؛ اما ایران با مسائل تحریمی و مشکلات در توسعه و به‌روزرسانی مجموعه پارس جنوبی درگیر است. بررسی‌های یک پژوهش که چندی پیش در دنیای اقتصاد منتشر شد، نشان می‌دهد از زمان اکتشاف این میدان، قطر با هزار‌و 500 میلیارد دلار، پنج برابر ایران از پارس جنوبی درآمد داشته است. حالا هم هم‌زمان با برنامه‌های پیاپی قطر برای توسعه این میدان گازی، در ایران بر‌اساس آمار منتشرشده وزارت نفت، از سه سال آینده هر سال به اندازه درآمد یک فاز، از درآمدهای این میدان کاسته خواهد شد؛ مگر اینکه فکری به حال تأمین سرمایه در آن شود. کمی پیش جواد اوجی، وزیر نفت، در صحن علنی مجلس اعلام کرد که ما در حوزه گاز به 80 میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری نیاز داریم تا میادین مشترک و بخش‌هایی از فازهای پالایشگاه پارس جنوبی را که توسعه پیدا نکرده و سایر میادین مستقل گازی را توسعه بدهیم. البته او پیش‌از‌این هم گفته بود که با توجه به بررسی‌ها در هشت سال آینده در چهار شرکت اصلی نفت و گاز برای تکمیل پروژه‌های خود به 240 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارند و اگر در این صنعت سرمایه‌گذاری تداوم نداشته باشد، در آینده باید شاهد واردات گاز و فراورده‌های نفتی به کشور باشیم. همچنین رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران، هم به «شرق» گفته بود صنعت گاز ایران برای حفظ میزان فعلی تولید گاز در کوتاه‌مدت به حدود 50 میلیارد دلار، در میان‌مدت به 90 تا 120 میلیارد دلار و در بلندمدت به حدود 200 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد. کمیسیون انرژی مجلس هم به‌تازگی در گزارشی تأکید کرده بود که در صورت عدم فشارافزایی این میدان، برداشت ۶۸۰ میلیون مترمکعبی کنونی به روزانه ۳۵۰‌ میلیون مترمکعب در افق ۱۴۱۰ می‌رسد و برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی و صرفا برای ‌حفظ وضع تولید فعلی، به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای اجرای طرح‌های فشارافزایی در مخازن پارس جنوبی نیاز است.

پارس جنوبی منهای سرمایه خارجی

پارس جنوبی پس از سال 1381 در ایران مورد توجه قرار گرفت، برای توسعه‌ این میدان 24 فاز تعریف شد؛ اما به دلیل سرمایه‌بر‌بودن صنعت نفت و گاز و با توجه به اهمیت تکنولوژی روز در این صنعت، نیاز به ورود سرمایه‌گذاران خارجی احساس می‌شد. عملیات توسعه فازهای 2 و 3 این میدان در مهرماه سال 1376 به گروه توتال به‌عنوان متصدی اصلی توسعه با سهم 40درصدی و شرکت‌های گازپروم روسیه و پتروناس مالزی هریک با 30 درصد سهم واگذار شد. با توسعه‌ فازهایی از این میدان، سهم ایران نسبت به همتای قطری افزایش یافت؛ اما از سال 1384 این فاصله تولید مجددا بیشتر شد؛ درحالی‌که قطر با تکیه بر سرمایه و توان فنی شرکت‌های بین‌المللی هر روز بر تولید گاز خود اضافه می‌کرد؛ اما ایران به دلیل تحریم‌ها و همچنین پراکندگی منابع مالی، از رقیب خود در برداشت گاز جا ماند تا آنجا که تولید گاز قطر از پارس جنوبی در مقایسه با ایران در سال 1388 حدود دو برابر شد. کمی بعد اعمال تحریم‌های بین‌المللی سبب شد ایران در‌حالی‌که توانایی توسعه میادین گازی خود را داشت، کار توسعه را به پیمانکاران داخلی بسپارد و نتیجه اینکه سرعت توسعه کاهش چشمگیری یافت. 12 تیرماه 96 بود که به دنبال امضای برجام، قرارداد طرح توسعه فاز 11 پارس جنوبی به ارزش چهار‌میلیارد‌و 800 میلیون دلار در قالب کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه امضا شد. این قرارداد که از نوع قراردادهای جدید نفتی محسوب می‌شد (IPC)، بین شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی متشکل از شرکت‌‌های توتال فرانسه، شرکت ملی نفت چین (CNPC) و شرکت پتروپارس به امضا رسید. توتال، رهبری کنسرسیوم پروژه توسعه فاز ١١ پارس جنوبی را بر‌عهده داشت و سهم این شرکت فرانسوی در این کنسرسیوم 50.1 درصد، سهم شرکت چینی CNPC به میزان 30 درصد و سهم شرکت پتروپارس 19.9 درصد تعیین شد. قرار بود اگر توتال از قرارداد کنار رفت، شرکت چینی CNPC جایگزین آن شود. با این حال، خروج آمریکا از برجام سبب شد تا نه‌تنها توتال بلکه شرکت چینی CNPC هم ایران را ترک کند. حالا در شرایطی که تحت شدیدترین تحریم‌ها علیه ایران، شرکت‌های بزرگ چندملیتی، بانک‌ها و تأمین‌کنندگان مالی برای سرمایه‌گذاری و توسعه پروژه‌های نفت و گازی کشورمان قدمی جلو نمی‌گذارند و فضا برای جذب سرمایه‌های بین‌المللی اصلا فراهم نیست، برخی رسانه‌های نزدیک به دولت می‌گویند کاری که قرار بوده توتال‌ انجام دهد، اکنون از سوی متخصصان داخلی در حال پیگیری است تا از افت تولید پارس جنوبی در سال‌‌های آینده پیشگیری شود! مبنای این ادعا سخنان محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران است که گفته: «در‌حالی‌که شرکت‌های خارجی از‌جمله توتال کار فشارافزایی را رها کردند و قطر نیز در حال مطالعه طرح برای خود است، ما مطالعات را تکمیل کردیم و ساخت کمپرسور بخش خشکی 84 درصد و کمپرسور بخش دریایی 30 درصد پیشرفت داشته است و در حال انتخاب پیمانکار ای‌پی‌سی (EPC) اجرای طرح هستیم و با اجرای آن تداوم تولید پایدار از پارس‌ جنوبی در سال‌های آینده محقق می‌شود».

پارس جنوبی گرفتار کمبود شدید سرمایه

حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در واکنش به گفته‌های مدیرعامل شرکت نفت، به «شرق» می‌گوید: این گفته زمانی می‌توانست ممکن باشد که ما رشد سرمایه داشته باشیم. مشکلی که ما داریم و خود وزیر نفت به آن اذعان کرد، این است که همین حالا ما برای اینکه بتوانیم برداشت گاز به میزان فعلی را از پارس جنوبی حفظ کنیم، به 80 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم و در غیر‌این‌صورت میزان تولیدمان به یک‌سوم خواهد رسید. او تأکید می‌کند: سؤال من از آقای خجسته‌مهر این است که چگونه چندی پیش جناب اوجی از کمبود شدید سرمایه گفتند و حالا شما می‌گویید کار در حال پیشروی است تا سال آینده کمبود نداشته باشیم؟ به باور صالحی ایران مدت‌هاست در پروژه‌های گاز و برق سرمایه‌گذاری نکرده‌ و اکنون تولید از مصرف عقب مانده است و این وضعیت ادامه پیدا می‌کند، مگر زمانی که در تولید سرمایه‌گذاری شود. به گفته نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی مشکل کشور در بحث گاز فقط ارتقای سطح تخصص نبوده که حالا با اتکا به توان داخلی حل شود؛ بلکه بخش مهمی از موضوع به تأمین سرمایه بازمی‌گردد. مثل همین حالا که در بحث برق نیروگاه‌های ایران تخصص کافی دارند؛ ولی مشکل‌شان اقتصادی است. او همچنین می‌گوید بخش خصوصی هم به‌تازگی سرمایه‌گذاری در بخش گاز نداشته است؛ هرچند علاقه‌مند است که این کار را انجام بدهد؛ اما مشروط به اینکه دولت زمینه را فراهم کند.

کمبود تکنولوژی در عسلویه

مرتضی بهروزفر، کارشناس انرژی، هم به «شرق» توضیح می‌دهد که ادعای مدیرعامل شرکت نفت نمی‌تواند درست باشد. او تأکید می‌کند: با توجه به شرایط و امکاناتی که در اختیار داریم، از تکنولوژی و تجهیزات گرفته تا سرمایه عملا امکان توسعه برداشت گاز از پارس جنوبی یا عسلویه وجود ندارد؛ وگرنه قطعا تا امروز انجام داده بودند و مشکل صنعت نفت ایران این است که تحت تحریم قرار گرفته و برای تأمین منابع مالی، مدیریت، تجهیزات، تکنولوژی و دانش فنی دچار مشکل است؛ تا زمانی هم که این مشکل حل نشود، عملا امکان توسعه در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز وجود ندارد. او می‌افزاید: آقای خجسته‌مهر می‌گویند در حال انتخاب پیمانکار هستند! خب این پیمانکار را از کجا قرار است انتخاب کنند؟ شرکت‌های خارجی معتبر که امکان ندارد با توجه به تحریم‌ها به ایران بیایند، شرکت‌های داخلی هم در تأمین تجهیزات، دانش فنی و منابع مالی مشکل دارند؛ بنابراین اینکه بگوییم تصمیم گرفتیم کار را انجام بدهیم و باید انجام بشود، با شرایط فعلی ما چندان همخوانی ندارد. به گفته این کارشناس پارس جنوبی برای تثبیت تولید به حداقل 50 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و تأمین این سرمایه از منابع داخلی غیر‌ممکن است و صنعت نفت هم تاکنون قادر به تأمین آن نبوده است؛ ولی حتی به فرض اگر این سرمایه هم تأمین شود تا تکنولوژی و تجهیزات لازم در کشور وجود نداشته باشد، عملا کاری از کسی ساخته نیست.