نگاهی به تغییر و تحولات 41 دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر
وقتی فیلم‌های اجتماعی نظر داوران را جلب می‌کنند
جشنواره چهل‌و‌یکم فیلم فجر به پایان رسید؛ دوره‌ای که هم پیش از برگزاری با حواشی بسیاری همراه بود و هم در تمامی روزهای برگزاری آن، کوچک‌ترین اظهارنظر از سمت مدیران فرهنگی، دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره یا حتی میهمانان جنجال‌برانگیز می‌شد و این دوره را می‌توان به یقین از پرتلاطم‌ترین ادوار جشنواره فیلم فجر توصیف کرد.
جشنواره چهل‌و‌یکم فیلم فجر به پایان رسید؛ دوره‌ای که هم پیش از برگزاری با حواشی بسیاری همراه بود و هم در تمامی روزهای برگزاری آن، کوچک‌ترین اظهارنظر از سمت مدیران فرهنگی، دست‌اندرکاران برگزاری جشنواره یا حتی میهمانان جنجال‌برانگیز می‌شد و این دوره را می‌توان به یقین از پرتلاطم‌ترین ادوار جشنواره فیلم فجر توصیف کرد. با همه این تفاسیر باید پذیرفت که جشنواره فیلم فجر از مرز 40سالگی عبور کرده و به تعبیر بسیاری از اهالی سینما دیگر باید با جشنواره‌ای از تمامی جهات به‌بلوغ‌رسیده روبه‌رو باشیم، جشنواره‌ای که در منطقه جایگاه و اسم‌و‌رسمی دارد. بی‌تردید نمی‌توان از این موضوع به‌راحتی گذشت که برگزاری هر رویداد هنری در سال‌های اولیه همواره با آزمون و خطاهایی همراه است و به مرور انتظار می‌رود که تمامی کاستی‌ها، کم‌رنگ‌تر از سابق شود. با‌این‌حال برگزاری ادوار مختلف جشنواره فیلم فجر نشان می‌دهد گویا برگزاری این جشنواره قدمت‌دار، همچنان نیاز به بازنگری دارد. شاهد هستیم که در دوره‌هایی بنا بر تصمیمات دبیران و سیاست‌گذاران جشنواره فیلم فجر، بخش‌هایی به جشنواره اضافه و بخش‌هایی دیگر حذف شد. چنانچه در دوره سوم، بخش فیلم‌های اول اضافه و در دوره چهارم شاهد اضافه‌شدن بخش کودک و نوجوان در جشنواره فیلم فجر بودیم و چند سال بعدتر، یعنی در دوره هشتم، بخش کودک و نوجوان و فیلم‌های کوتاه و مستند از جشنواره فیلم فجر جدا شدند. در دوره شانزدهم بخش بین‌الملل رقابتی شد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به جوایز اهدایی اضافه شد یا در جشنواره سی‌و‌سوم، بخش بین‌الملل به زمان و جشنواره دیگری منتقل شد و بخش هنر و تجربه به جشنواره اضافه شد و در دوره سی‌و‌چهارم شاهد اضافه‌شدن بخش انیمیشن به جشنواره فیلم فجر بودیم. سال 94 با جداشدن بخش ملی از بین‌المللی واکنش‌های بسیاری میان اهالی سینما ایجاد شد و برخی معتقد بودند سال‌های پیش باید شاهد تفکیک این دو بخش می‌بودیم و برخی دیگر به این سیاست معترض بودند. با‌این‌حال، چند سال شاهد جدایی این دو بخش بودیم و سال 1400 آخرین دوره‌ای بود که این دو جشنواره در دو زمان متفاوت برگزار شدند و امسال بار دیگر شاهد تلفیق بخش ملی و بین‌الملل جشنواره بودیم و به نظر می‌رسد دست‌کم در چند سال آینده باید شاهد تفکیک این دو بخش باشیم. مهدی اسماعیلی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) در حاشیه برگزاری جشنواره چهل‌و‌یکم فیلم فجر با اشاره به برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم پس از سال‌ها تأکید کرد: «امسال بخش بین‌الملل درخشیده، در‌حالی‌که سال‌های قبل به دلیل تفکیکی که وجود داشت، اصلا دیده نمی‌شد ولی با تدبیر خوبی که آقای خزاعی و آقای امینی در پیش گرفتند، میهمان‌های خارجی درخور توجهی داریم و بخش بین‌الملل پر‌رونق است. فکر می‌کنم با این هم‌زمانی، سال‌های آینده بخش بین‌الملل جشنواره درخشش بیشتری هم خواهد داشت».
او همچنین پیش از برگزاری جشنواره فیلم فجر در پیامی اشاره کرد: «با تجدیدنظر صورت‌گرفته، بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر مجددا در کنار بخش ملی آن قرار گرفت تا جذابیت‌های جشنواره دوچندان شود و امکانی برای مقایسه توانمندی سینماگران ایرانی با همتایان خارجی فراهم و زمینه تعامل سینمای ایران با سینمای دیگر کشورها فراهم شود. ادغام دو بخش مجزا‌شده جشنواره فیلم فجر، معنایی جز این ندارد که بخش‌های ملی و جهانی جشنواره از این پس مانند دو بال قدرتمند می‌توانند شعاع پیام‌ها و اندیشه پنهان و پیدای فیلم‌سازان را به واسطه فیلم‌های منتخب وسعت دهند».
سیمرغ بلورین بهترین فیلم مردمی که همواره یکی از مهم‌ترین عناوین و جوایز برای اهالی سینما و تولیدکنندگان آثار محسوب می‌شد، دو سال متوالی است که از میان جوایز اهدایی جشنواره حذف شده و تا به امروز حواشی زیادی ایجاد کرده است.
مجتبی امینی، دبیر چهل‌و‌یکیمن جشنواره فیلم فجر، در پاسخ به انتقادهایی مبنی بر حذف سیمرغ مردمی از فهرست سیمرغ‌های جشنواره پس از حاشیه‌های سال قبل ضمن اشاره به درخواست فیلم‌سازان برای زمان بیشتر جهت آماده‌کردن آثار خود، در نشست خبری این رویداد هنری گفت: «ما موضوع دوستان را درک کردیم وگرنه یک ماه قبل می‌توانستیم ۲۰ اثر را انتخاب کنیم و درگیر کیفیت نشویم ولی امسال شش فیلم با پروداکشن بزرگ داریم، به همین دلیل صبر کردیم و با توجه به ترافیک استودیوها همراهی کردیم. با‌این‌حال یک‌سری آثار از نیمه‌های جشنواره به ناوگان اکران اضافه می‌شوند؛ بنابراین اینها شرایط را برای برقراری عدالت در بخش آرای مردمی فراهم نمی‌کند».
این موارد تنها بخشی از فراز‌و‌فرودهای برگزاری جشنواره فیلم فجر در سال‌های متمادی است و به نظر می‌رسد با پشت سر گذاشتن تمامی سال‌های رفته، وقت آن رسیده که با جشنواره‌ای مستحکم‌تر روبه‌رو باشیم. در ادامه نگاهی گذرا به 41 دوره برگزاری جشنواره فیلم فجر و بخش‌های مختلف آن انداخته‌ایم و در این میان نگاهی به سیمرغ‌های بهترین فیلم‌های جشنواره در ادوار متمادی داشته‌ایم و به نظر می‌رسد فیلم‌هایی با عنوان اجتماعی، در تمامی سال‌های گذشته محبوب‌ترین فیلم‌ها از نگاه هیئت داوران جشنواره فیلم فجر بوده است.*
*طبیعی است که سینمای ایران همواره در غیاب یا عدم شکل‌گیری ژانرهای سینمایی در تولیداتش با عناوینی در تعریف فیلم‌ها همراه بوده و در توضیح این جدول و تعریف فیلم‌های برگزیده از عناوین رایج در سینمای ایران استفاده شده است.
