بازی دوگانه با چین

آرش فرحزاد: رئیس‌جمهوری فرانسه و رئیس کمیسیون اروپا با دستور کار اوکراین روز گذشته به چین سفر کردند تا مقام‌های چینی را نسبت به تبعات همکاری با روسیه در جنگ اوکراین آگاه کنند. اورسلا فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، در این سفر سه‌روزه امید دارند تا روابط با این شریک مهم تجاری‌شان را از سر بگیرند و همچنین بتوانند درباره مسائل پیچیده‌ای مانند اوکراین و ریسک‌های تجارت با پکن گفت‌وگو کنند. مکرون آخرین بار در سال ۲۰۱۹ از چین دیدار کرد و این در حالی است که خانم فن درلاین برای نخستین بار از زمان ریاست کمیسیون اروپا به این کشور سفر می‌کند. برای رئیس‌جمهوری فرانسه که با اعتراض‌های بازنشستگی در داخل کشور مواجه است، این سفر فرصتی برای کسب برخی از پیروزی‌های اقتصادی است.

یک هیئت تجاری فرانسوی ۵۰‌نفره شامل شرکت هواپیمایی ایرباس، شرکت ترابری آلستوم و شرکت الکتریسیته دو فرانس مکرون را در سفر به چین همراهی می‌کنند. پس از سفر بحث‌برانگیز اولاف شولتس، صدراعظم آلمان به چین در اواخر سال گذشته میلادی که انتقاد مقام‌های فرانسوی را به دنبال داشت، مکرون برای «تقویت وحدت اروپا» از خانم فن درلاین دعوت کرد تا او را در این سفر همراهی کند. اگرچه به گفته مشاوران مکرون، او اتحادیه اروپا را برای تقویت روابط تجاری با چین تحت فشار قرار داده است؛ اما به طور گسترده از مواضع فن درلاین حمایت می‌کند.

پکن نسبت به اظهارات اخیر فن درلاین درباره ریسک‌های تجاری با چین و همچنین موضوع حقوق بشر در این کشور ناخشنود است. فراتر از روابط تجارت، مکرون و فن درلاین گفته‌اند که در سفرشان به چین می‌خواهند پکن را متقاعد کنند تا از نفوذ خود بر روسیه برای برقراری صلح در اوکراین استفاده کرده یا دست‌کم از حمایت مستقیم از متحد خود یعنی مسکو خودداری کند. چین اوایل سال جاری میلادی با ارائه طرح صلح ۱۲‌ماده‌ای برای بحران اوکراین، از دو طرف درگیر در جنگ خواست برای رسیدن به آتش‌بس با کاهش تدریجی تنش موافقت کنند؛ اما این طرح ۱۲‌ماده‌ای به دلیل امتناع چین از محکوم‌کردن روسیه تا حد زیادی از طرف غرب رد شد و آمریکا و ناتو سپس اعلام کردند که پکن در حال بررسی ارسال سلاح به روسیه است؛ ادعاهایی که چین آن را رد کرده است.

بدبینی‌ها درباره انگیزه‌های پکن از ارائه این طرح ۱۲‌ماده‌ای پس از آن تشدید شد که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، ماه گذشته در نخستین سفر خارجی خود از زمان کسب سومین دوره ریاست‌جمهوری به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، دیدار و گفت‌وگو کرد.

مکرون گفته که مایل است به رئیس‌جمهور چین که امروز در کنار فن درلاین با او دیدار خواهد کرد، تأکید کند که اروپا نمی‌تواند ارسال سلاح به روسیه را بپذیرد. یکی از مشاوران مکرون پیش‌ازاین گفته بود که با توجه به نزدیکی پکن با مسکو، چین یکی از معدود کشورهایی است که توان تأثیرگذاری فوری بر جنگ اوکراین را دارد. پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، پس از دیدار هفته گذشته خود با رئیس‌جمهوری چین در پکن گفت که او رهبر چین را تشویق کرده است تا با رئیس‌جمهور اوکراین گفت‌وگو کند. پیش‌بینی می‌شود که مکرون و خانم فن درلاین هم شبیه درخواست نخست‌وزیر اسپانیا را مطرح کنند.

چین پس از میانجیگری میان ایران و عربستان سعودی در ماه گذشته میلادی، در تلاش است تا خود را به‌عنوان یک مصلح جهانی و جایگزین آمریکا معرفی کند. گفت‌وگوهای رهبران اروپایی با رئیس‌جمهوری چین در حالی انجام می‌شود که اختلافات واشنگتن و پکن بر سر تایوان تشدید شده و پس از سرنگون‌کردن بالون چینی در نزدیکی سواحل آمریکا به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. با‌وجوداین سفر مکرون و خانم فن درلاین به چین به‌عنوان تلاشی برای تعامل با شی جین‌پینگ در بحبوحه سردی روابط اتحادیه اروپا و چین به دلیل شکاف‌های گسترده بر سر جنگ اوکراین ارزیابی می‌شود. برخی از تحلیلگران چینی با تأکید بر اهمیت «نمادین» سفر مکرون به چین، بر این نظرند که پاریس آماده است همکاری با پکن را از سر گیرد.

هشدار بورل به چین

این سفر در حالی انجام می‌شود که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به چین به‌ دلیل حمایت از روسیه در میانه حمله به اوکراین کنایه زد و رویه این کشور را «نقض آشکار» تعهدات پکن به سازمان ملل متحد نامید. جوزپ بورل، پیش از سفر اورسلا فن درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، به پکن گفت: «نمی‌شود طرف متجاوز باشید». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود: «از یکی از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد انتظار می‌رود که برای دفاع از نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین عمل کند. چین برای کمک به برقراری صلح عادلانه، وظیفه اخلاقی دارد».

روزنامه هیوستون کرونیکل می‌نویسد بورل که در کنار آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، ایستاده بود، در محکومیت چین بسیار محکم بود. او ابراز کرد که چین به طور فزاینده‌ای از شراکت با اتحادیه اروپا دور شده و به یک رقیب در صحنه جهانی تبدیل شده است.

این اظهارات درست پیش از سفر فن درلاین و مکرون مطرح می‌شود؛ جایی که این دو مقام ارشد اروپایی، پکن را درباره دوستی نزدیک روسیه و چین تحت فشار قرار خواهند داد. حمایت چین از روسیه در حمله روسیه به اوکراین یک خط قرمز برای اروپاست. انتظار می‌رود مکرون و فن در‌لاین در گفت‌وگو با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، به پکن هشدار دهند از ارسال سلاح به روسیه اجتناب کند. درست پیش از این دیدار، فن در‌لاین با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، تماس تلفنی داشت و دو طرف درباره استراتژی متحدان در جنگ اوکراین بحث کردند. به نوشته روزنامه هیوستون کرونیکل، حتی اگر پکن موضع بی‌طرفی در جنگ بگیرد، دیدار دو هفته پیش شی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در مسکو نشانه دوستی نزدیک پکن و مسکو است.

بورل درباره نشست مسکو گفت: «آنها درباره نیاز به ارسال‌نکردن تسلیحات هسته‌ای به خارج از کشور به توافق رسیده بودند». او با اشاره به صحبت‌های اخیر پوتین درباره استقرار چنین سلاح‌هایی افزود: «چند روز بعد، روسیه سلاح‌های تاکتیکی و تاکتیکی-هسته‌ای در بلاروس مستقر کرد». بورل گفت اگر روابط رو به وخامت نبود، به‌ دنبال تغییر موضع پکن بود. او گفت: «ما برای چین روشن کرده‌ایم که موضع آنها درباره جنایات جنگی روسیه کیفیت روابط ما با پکن را تعیین خواهد کرد». موضوعات گفت‌و‌گوی مکرون، شی و فن در‌لاین عمدتا بر تجارت، جنگ در اوکراین و تغییرات آب‌و‌هوایی متمرکز خواهد بود.

به احتمال زیاد مقام‌های اروپایی بر اهمیت نقش چین در حمایت از صلح تأکید خواهند کرد. این مقام‌ها همچنین شی را تشویق به دیدار مستقیم با زلنسکی، به‌ویژه پس از سفر ماه گذشته او به مسکو می‌کنند. آنها همچنین از او خواهند خواست برای مقابله با تهدید استفاده از سلاح‌های اتمی از طرف کرملین در جنگ علیه اوکراین، پوتین را تحت فشار قرار دهد. اتحادیه اروپا انتظار تغییر درخور‌توجهی در موضع چین را ندارد؛ اما معتقد است بسیار مهم است روابط را با این ابرقدرت‌ حفظ کند و به‌ویژه درباره مسائل تجاری گفت‌و‌گو کند. چین در سال ۲۰۲۲ سومین واردکننده بزرگ کالا از اتحادیه اروپا و بزرگ‌ترین صادرکننده به این اتحادیه بود. رهبران اتحادیه اروپا می‌خواهند رابطه تجاری خود را با پکن متعادل کنند. آنها همچنین تلاش می‌کنند وابستگی این بلوک ۲۷‌کشوری به چین از‌ جمله در بخش‌های راهبردی مانند مواد خام مهم، فناوری‌های مرتبط با محاسبات، نیمه‌هادی‌ها و فناوری‌های انرژی پاک را کاهش دهند.