«شرق» روند بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را بررسی می‌کند
تهران و دیپلماسی عربی
بعد از احیای روابط ایران و عربستان سعودی، ریاض با شتابی بی‌سابقه، تنش‌زادیی در منطقه را پیش می‌برد. به موازات انجام مذاکرات با انصارالله و تبادل زندانیان، عربستان به فکر نزدیکی با سوریه و بازگرداندن دمشق به اتحادیه عرب است. هرچند نشست مشورتی جمعه گذشته در جده با ابتکار ریاض ذیل مخالفت چند کشور عربی به نتیجه نرسید، اما عربستان دست از تلاش برای نزدیکی با سوریه برنداشته است.
شرق: بعد از احیای روابط ایران و عربستان سعودی، ریاض با شتابی بی‌سابقه، تنش‌زادیی در منطقه را پیش می‌برد. به موازات انجام مذاکرات با انصارالله و تبادل زندانیان، عربستان به فکر نزدیکی با سوریه و بازگرداندن دمشق به اتحادیه عرب است. هرچند نشست مشورتی جمعه گذشته در جده با ابتکار ریاض ذیل مخالفت چند کشور عربی به نتیجه نرسید، اما عربستان دست از تلاش برای نزدیکی با سوریه برنداشته است. پیرو همین مسئله یک منبع آگاه در وزارت امور خارجه سوریه از سفر قریب‌الوقوع وزیر امور خارجه عربستان به دمشق بعد از حدود 12 سال خبر داد. این منبع در خبری اختصاصی به میدل‌ایست‌نیوز گفت که این سفر تا پایان هفته جاری انجام خواهد شد. گفتنی است پیش از این فیصل المقداد، وزیر امور خارجه سوریه، صبح روز ۱۲ آوریل به عربستان سفر کرده بود. عربستان و سوریه پس از دیدار وزرای امور خارجه خود بیانیه مشترکی برای ازسرگیری فعالیت کنسولی و پروازهای مستقیم بین دو کشور منتشر کردند.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز گذشته (دوشنبه) و در نشست خبری خود در پاسخ به سؤالی در ارتباط با اخبار منتشرشده درباره تسریع روند بازگشت مجدد سوریه به اتحادیه عرب و اینکه گفته می‌شود قطر یکی از مخالفان این موضوع است و آیا ایران قصد دارد با توجه به نوع روابطش با دمشق و دوحه در ارتباط با دو کشور برای حل این اختلاف میانجیگری کند، اظهار کرد: «ما از روند مثبت و امیدوارکننده بازگشت کشورهای منطقه و اسلامی به دمشق خوشحال هستیم. ما از موضوع ازسرگیری روابط این کشورها با سوریه استقبال می‌کنیم». کنعانی با بیان اینکه ما از همان ابتدا اعلام کردیم اقداماتی مثل قطع ارتباط با سوریه یا تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب اقدامی نادرست و توأم با محاسبات اشتباه است، عنوان کرد که روند کنونی را روندی مثبت و درست می‌دانیم.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی با تأیید اینکه اتحادیه عرب اتحادیه منطقه‌ای است که ایران عضو آن نیست و این اتحادیه دارای ساز و کار داخلی خود است، تصریح کرد که امیدواریم در تکمیل روند به‌وجود‌آمده در منطقه از جمله در روابط سوریه با کشورهای عرب منطقه شاهد شکل‌گیری روابط رسمی و سازنده بین سوریه و کشورهای منطقه باشیم و این روند هرچه‌زودتر شکل بگیرد. این دیپلمات با تأکید مجدد مبنی بر اینکه ایران از این روند استقبال می‌کند، عنوان کرد که ایران از جمله کشورهایی است که همواره تلاش کرده در ارتباط با حل مسائل منطقه نقش سازنده و مؤثری ایفا کند، اما درباره آنچه شما اشاره کردید (مخالفت قطر با عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب) من خبر تأییدکننده‌ای ندارم که بخواهم درباره آن اظهار‌نظر کنم.
در این میان اذعان کنعانی به عدم توان تأثیرگذاری ایران بر مناسبات اتحادیه عرب برای بازگشت سوریه به این اتحادیه، نکته‌ای بود که از دید پرویز شاکری منبعث از نگاه واقع‌بینانه‌ای است که با توافق تهران - ریاض در داخل ایجاد شد. این کارشناس در گفت‌وگویی که با «شرق» داشت به این نکته مهم نیز اشاره کرد که ایران احتمالا از توان لازم برای تأثیرگذاری روی قطر در جهت موافقت با بازگشت سوریه به جهان عرب برخوردار نیست. هرچند شاکری این را هم مطرح می‌کند که تنها مخالفت به قطر بازنمی‌گردد بلکه طیفی از کشورهای عربی با نگرش‌های مختلف فعلا تمایلی به این بازگشت ندارند. چنانی که از قطر با نگرش اخوان‌المسلمین گرفته تا مصر به‌عنوان کشوری در ضدیت با این جریان، کویت و حتی یمن نیز در این جبهه مخالفان حضور دارند.
البته شاکری روی نگاه سوریه هم تأمل دارد و برای تشریح نگاه دمشق در جهت بازگشت به جهان عرب به ذکر چند نکته مهم می‌پردازد؛ اول اینکه تحرکات سوریه در سایه انجام سفر به کشورهای عربی منطقه و شمال آفریقا لزوما به این مهم نخواهد انجامید؛ چراکه از دید او دمشق هم برای بازگشت به جهان عرب پیش‌شرط‌های خود را دارد که فیصل مقداد اخیرا به آنها پرداخت. اشاره این کارشناس به گفت‌وگوی فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه با شبکه بین‌المللی «الجزائر» است که نکات مهمی را در برداشت. مقداد صراحتا آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت: «تصحیح روابط بین کشورهای عربی در بعد دوجانبه تقریبا غیرممکن است. سوریه به بُعد عربی تمام مسائل جهان عرب باور داشته و همیشه خواهان وحدت تمام کشورهای عربی و مواضعشان بوده است».
رئیس دستگاه دیپلماسی سوریه تأکید کرد: «نمی‌توان پذیرفت که ما کشوری مسئولِ تفرقه بین کشورهای عربی باشیم. اگر حضور سوریه در اتحادیه عرب برخی مشکلات را حل می‌کند، مانعی ندارد، ما حاضریم برای مدتی کوتاه خودمان را برای بازگشت وحدت عربی فدا کنیم». با‌این‌حال فیصل مقداد درباره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب آب پاکی را روی دست همه ریخت و بیان کرد که این مسئله قبل از تصحیح روابط دوجانبه تقریبا غیرممکن است. وزیر امور خارجه سوریه خاطر‌نشان کرد که سفرهای مسئولان سوری به برخی کشورهای عربی در برهه اخیر با تمایل مشترک و با هدف بستن صفحه گذشته و گشودن صفحه‌ای جدید در روابط جهان عرب بوده است. مقداد در ادامه گفت‌وگو اشاره کرد که «صلاح در روابط بین کشورهای عربی همان راه واقعی برای ایجاد همکاری کشورهای عربی است که خودشان از آن بهره خواهند برد».
وزیر امور خارجه سوریه در بخش دیگری از مصاحبه خود به موضوع تجاوزات اسرائیل پرداخت و اظهار کرد: «پاسخ به حملات اسرائیل حتمی و قطعی است و ما در هر زمانی که به نفعمان باشد به آن پاسخ خواهیم داد». مقداد عنوان کرد که اسرائیل به ارتکاب جنایات متعددش معروف است و امکان ندارد بگوییم چالش‌هایی که ملت سوریه با آنها روبه‌رو هستند و تجاوزات اسرائیل جدای از آنچه است که امروز در فلسطین می‌گذرد. این دیپلمات ارشد سوری اضافه کرد: «حمایت ما از ملت فلسطین پاسخی به حملات اسرائیل است».
پیرو آنچه عنوان شد، شاکری انجام سفرهای متعدد مقامات سوری به کشورهای عربی منطقه از خاورمیانه تا شمال آفریقا و پالس‌های مثبت برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را لزوما مترادف ایجاد صلح و ثبات پایدار نمی‌داند تا زمانی که به گفته این تحلیلگر، اختلافات ریشه‌ای و برجای‌مانده که جنگ داخلی در سوریه را شکل داد، حل‌وفصل شود. شاکری معتقد است که اگرچه شعله‌های جنگ داخلی در سوریه فروکش کرده اما هنوز به پایان نرسیده است؛ بنابراین سوریه برای رسیدن به فضای تعاملی قبل از 2011 و شکل‌گیری روابط عادی با جهان عرب خواسته‌ها، مطالبات و پیش‌شرط‌هایی دارد که باید مورد‌نظر قرار گیرند. در غیر این صورت به گفته فیصل مقداد شاید سوریه بنا به ملاحظاتی و به‌صورت موقت و کوتاه‌مدت خود را برای همبستگی در جهان عرب فدا کند اما بدون حل این اختلافات و تحقق مطالبات دمشق هر لحظه امکان برهم‌خوردن معادلات و بازگشت به نقطه صفر وجود دارد. در لایه بعدی تحلیل، از دید شاکری، سوریه به موازات بهبود مناسبات منطقه‌ای خود به دنبال ایجاد یک فضای ضداسرائیلی نیز هست. در این راستا تحرکات دمشق با تمرکز بر تداوم و تشدید تجاوزات اسرائیل به خاک این کشور می‌تواند یک کمربند دیپلماتیک به‌طور هم‌زمان برای تهران و دمشق ایجاد کند. به‌ویژه که این تحلیلگر حوزه بین‌الملل تأکید دارد که کارنامه پنج‌ماهه بی‌بی و کابینه افراطی او در تجاوز و کشتار ملت فلسطین باعث شده است تا جهان عرب و جهان اسلام در گسل و شکاف با تل‌آویو قرار بگیرند.
این گسل با خوانش شاکری عملا یک فضای مطلوب برای سوریه و ایران خواهد بود که کشورهای عربی را در جبهه خود و در جهت پاسخ‌گوکردن اسرائیل داشته باشند. البته طیفی از تحلیلگران و ناظران برخلاف آنچه شاکری به آن اشاره دارد، بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و نزدیکی دمشق با این کشورها را خالی از خطر و تبعات منفی برای تهران نمی‌دانند. به همین دلیل بازی ایران با کارت سوریه پیچده‌تر از آن است که تصور می‌شود.
