تولدی دوباره

 دو سال گذشته برای اصغر فرهادی خوش‌یمن نبود. درست از زمانی که «قهرمان»، آخرین ساخته سینمایی او، در جشنواره فیلم کن 2021 به نمایش گذاشته شد؛ فیلمی که پیش از اکران در ایران، توجه مخاطب جهانی را به خود جلب کرد و جایزه بزرگ هیئت داوران جشنواره فیلم کن را مشترکا با فیلم «کوپه شماره ۶» به خود اختصاص داد. هر‌چند نشست خبری جشنواره فیلم کن درباره چرایی ساخت «قهرمان» برای فرهادی چالش‌برانگیز و پرحاشیه بود اما این حواشی در مقابل چیزی که او زمان اکران فیلمش در ایران تجربه کرد، چشمگیر نبود. هم‌زمان با اکران فیلم در ایران، آزاده مسیح‌زاده، یکی از هنرجویان کارگاه فیلم‌سازی اصغر فرهادی، به دلیل سرقت ادبی از طرح فیلم مستند او از سوی فرهادی در فیلم «قهرمان» به دادگاه شکایت کرد. شکایت مسیح‌زاده و صحبت‌های بعدی که درباره این موضوع جنجالی از سمت حقوق‌دانان، اهالی رسانه و سینما و منتقدان و حتی بازیگران رسانه‌ای شد، عملا مسیر تازه‌ای را پیش‌روی فرهادی قرار داد. درست یک سال بعد فرهادی در جشنواره فیلم کن 2022 که این بار به عنوان یکی از داوران بخش رقابتی جشنواره‌ در آن حضور داشت، صحبت‌های کوتاهی درباره حواشی ایجاد‌شده برای فیلم «قهرمان» انجام داد و در بخشی از صحبت‌هایش تأکید کرد مستند «دو سر برد، دو سر باخت» ساخته آزاده مسیح‌زاده چیزی بود که من در یک کارگاه دیدم. من در مورد آن با دانشجو صحبت کردم اما خیلی بعد، فیلم «یک قهرمان» را ساختم و نمی‌توان به آن به‌عنوان یک سرقت ادبی نگاه کرد. در‌واقع در «قهرمان» آنچه در فیلم وجود دارد چیزی کاملا متفاوت است. مشخصا این ماجرا یک مقدار احساس ناخوشایندی ایجاد کرده‌ است، اما فیلم من بر اساس مستند ساخته نشده و حتی پیشنهاد شد که درآمد فیلم بین ما تقسیم شود. فکر می‌کنم بدون شک موضوع روشن خواهد شد و متأسفم که این‌قدر احساس ناخوشایند ایجاد کرده‌ است. اما آبان سال گذشته بود که مجله نیویورکر در گفت‌وگو با همکاران و بازیگران فیلم‌های سابق فرهادی بیشترسوابق سینمایی او را زیر سؤال برد. جاناتان گاردنر، وکیل فرهادی نیز در واکنش به نیویورکر نوشت: «نیویورکر تمام نظرات و شواهدی را که آقای فرهادی به او درباره ادعاهای مطرح‌شده در مقاله داده کنار گذاشته و حذف کرده است». اما نیویورکر در پاسخ صحبت وکیل فرهادی گفت: «‌خبرنگار این رسانه به‌طور مفصل با آقای فرهادی صحبت کرده و این مقاله نقطه دید او را به تفصیل بررسی می‌کند و بازتابی از نظرات مفصل او هم هست». حواشی موضوعات حقوقی آخرین اثر فرهادی به قدری چشمگیر بود که خود اثر چندان دیده نشد. منتقدان بسیاری از اجرا و کارگردانی درست او در این فیلم سینمایی نوشتند. چنان که سعید عقیقی، منتقد و مدرس صاحب‌نام سینمای ایران، در گفت‌وگو با «ایسنا» اشاره کرد که «در سینمای ایران کم پیش می‌‌آید فیلمی را در سه روز نخست اکران چهار بار ببینم و باز مشتاق تماشایش باشم. اهمیت فیلم برای من ربطی به نام کارگردان، مسائل غیرسینمایی و حتی جوایز و موفقیت‌هایی که به دست آورده یا ممکن است بعدها به دست بیاورد، ندارد. «قهرمان» جهشی عجیب در کار فیلم‌ساز و یکی ازنقاط اوج کار او در پرداخت کلاسیک بر بستر واقع‌گراست. این را می‌شود در پاسخ‌دادن به ایده محرک فیلم‌نامه دید که مثل یک کلاف به‌طور دائمی دور ایده‌ اولیه می‌پیچد تا آن را به نتیجه برساند و تمام فرضیه‌هایی که سال‌هاست به‌ نادرست درباره کار فرهادی مطرح می‌شود، مثل «مدرنیسم» و «پایان باز» را کاملا باطل می‌کند و نشان می‌دهد فیلم تا چه اندازه بر اصول سینمای کلاسیک -که ما معمولا در تشخیص قواعد ابتدایی آن دچار مشکل می­‌شویم- در مسیری رئالیستی پافشاری می‌‌کند». بی‌تردید اصغر فرهادی را می‌توان جریان‌سازترین کارگردان دهه 90 سینمای ایران دانست. فیلم‌سازی که به‌واسطه نگارش فیلم‌نامه‌هایی که خود تصویر می‌کند، جهان دیگری را پیش‌روی مخاطبانش می‌گذارد. او در سال‌های اخیر، از‌جمله فیلم‌سازان مطرح ایرانی در عرصه جهانی بوده است. کارگردانی که در خارج از مرزهای کشورش فیلم ساخت و بازیگران غیر ایرانی مقابل دوربینش ایفای نقش کردند. مسیر فیلم‌سازی او ثابت می‌کند او همواره آهسته و پیوسته قدم برمی‌دارد و سعی کرده تا جهان ذهنی‌اش را در آثارش حفظ کند. او بعد از ساخت 9 فیلم بلند داستانی، اکنون در نقطه حساسی از فعالیت هنری‌اش ایستاده است. نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از آینده کاری او داشت و نمی‌توان حدس زد که قدم بعدی او برای فیلم‌سازی چیست. باید منتظر ماند و دید اصغر فرهادی پس از پشت سر گذاشتن اتفاقاتی که تا حد زیادی کارنامه او را تحت تأثیر قرارداده‌اند‌، مسیر متفاوتی را طی خواهد کرد و تولد دوباره‌ای را در فیلم‌سازی تجربه خواهد کرد؟