در گفتوگو با شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس آخرین وضعیت برجام تشریح شد
تکاپوی اروپایی‌ها برای آغاز مذاکرات
امیرعبداللهیان تمایل داشت از چهره‌های توانمندی مانند عراقچی استفاده شود، اما لابی‌هایی در دولت نگذاشتند
اگرچه مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها در دولت روحانی پیشرفت درخور توجهی داشت و حتی گفته شد در اسفند 99 کار تمام شده بود، اما در نهایت موضع اصولگرایان اجازه نداد تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری، خبری از رفع تحریم‌ها شود و مردم تاوان تأخیر در رفع تحریم‌ها و احیای برجام را با سخت‌ترشدن وضعیت اقتصادی خود پرداختند.
اگرچه مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها در دولت روحانی پیشرفت درخور توجهی داشت و حتی گفته شد در اسفند 99 کار تمام شده بود، اما در نهایت موضع اصولگرایان اجازه نداد تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری، خبری از رفع تحریم‌ها شود و مردم تاوان تأخیر در رفع تحریم‌ها و احیای برجام را با سخت‌ترشدن وضعیت اقتصادی خود پرداختند. پس از آن با تغییر دولت، چند ماهی مذاکرات مسکوت ماند، اما باز هم طرف‌های برجامی جلسات را از سر گرفتند که این بار هم نتیجه‌ای در بر نداشت. شرایط سخت‌تر شد و هریک از طرفین سعی بر گرفتن امتیاز بیشتری داشتند؛ ولی با گذشت 18 ماه مذاکره، همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد و با وجود مسکوت‌ماندن چند‌ماهه مذاکرات هیچ‌یک از طرفین تمایل جدی به ازسرگیری مذاکرات با شرایط قبل ندارند. البته شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم، به «شرق» گفت که آمریکا به‌تازگی به ایران برای مذاکرات دوجانبه و مستقیم پیام داده، اما ایران بنا بر مصالح این درخواست را نپذیرفته است. وال‌استریت ژورنال هم با ابراز نگرانی از سرنوشت برجام، روز گذشته در گزارشی اعلام کرده است «کشورهای اروپایی که از پیشرفت ایران در غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالا نگران شده‌اند، دولت بایدن را برای احیای مسیر دیپلماتیک با تهران تحت فشار قرار می‌دهند که امیدوارند به جلوگیری از مشکلات بیشتر در زمینه رخدادهای هسته‌ای کمک کند». نگرانی دیگر آنها این است که واشنگتن دور جدید مذاکرات را به بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا موکول کند. بااین‌حال، به گفته مقامات آمریکایی، واشنگتن همچنان طرفدار یک راه‌حل دیپلماتیک برای چالش هسته‌ای است، اما با نزدیک‌شدن به رقابت‌های ریاست‌جمهوری، دیپلمات‌های اروپایی بر این عقیده‌اند که پس از ماه‌ها بحث، ایالات متحده هیچ ابتکار جدیدی را که بتواند منجر به گفتوگو شود، ارائه نداده است؛ اتفاقی که از نظر اروپایی‌های طرف برجام چندان خوشایند نیست و آنها تمایل دارند دور جدید مذاکرات هرچه سریع‌تر برگزار شود تا به خیال خودشان ایران را از گریز هسته‌ای بازدارند. از‌این‌رو به دلیل طولانی‌شدن سکوت برجامی، با شهریار حیدری، نماینده اصلاح‌طلب قصر‌شیرین و گیلانغرب در مجلس یازدهم که عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است، درباره سرنوشت برجام گفتوگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
مذاکرات برجامی توقف طولانی داشته است. درباره آخرین وضعیت برجام توضیح بدهید.
در آخرین پیام‌هایی که جدیدا وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره برجام از کشورهای اروپایی طرف قرارداد برجام و همچنین آمریکا دریافت کرده، آنها تمایل دارند مذاکرات برجامی دوباره احیا شود؛ اما تفاوتی که این مذاکرات نسبت به قبل دارد، این است که آنها به دنبال امتیازگیری بیشتر و اعمال فشار بیشتری بر ایران هستند؛ هرچند تاکنون این فشارها بی‌نتیجه بوده است. البته آمریکا به دنبال مذاکرات مستقیم و بدون حضور طرف‌های برجامی اروپایی با ایران است که این امر به صلاح کشور نیست؛ چرا‌که در گذشته آمریکا همواره دشمن درجه‌یک برای ایران تلقی شده و با ما دشمنی کرده است، پس نظام جمهوری اسلامی اعتقادی به مذاکره مستقیم با آمریکا ندارد. مگر اینکه به دلیل رفتارهای متخاصمانه‌ای که در 43 سال گذشته با ملت ایران داشته است، عذرخواهی کند و بعد مستقیم با جمهوری اسلامی ارتباط برقرار کند و باز‌کردن سفارتخانه این کشور و اقداماتی از این دست بررسی شود. البته پیام‌هایی که برای مذاکرات مستقیم با جمهوری اسلامی می‌فرستند، در تحولات منطقه‌ای بی‌تأثیر نیست. از طرفی هم اروپایی‌های طرف قرارداد برجام در تلاش‌اند که به‌زودی جلسه برجام را در کشوری ثالث یا در مقر بین‌المللی برگزار کنند.
قبول دارید که مذاکرات برجامی کشدار و فرسایشی شده است؟
بله، همین‌طور است. دلیل کشدارشدن مذاکرات برجامی هم حواشی بسیار زیاد آن است. یکی از مخالفان جدی برجام رژیم صهیونیستی است که تلاش می‌کند تا هم مذاکرات کشدار و فرسایشی شود، هم امتیازات بیشتری از ایران گرفته شود.
البته برخی تندروهای داخلی هم در این موضوع بی‌تأثیر نیستند.
این حرف را قبول دارم. اگر قصد آسیب‌شناسی برجام را داشته باشیم، در دوره آقای احمدی‌نژاد که تمایلی به برجام نداشت، به سمت‌وسوی مذاکرات نرفت. اقدامی که قطعا در طولانی‌شدن روند مذاکرات بی‌تأثیر نیست. تندروهای داخلی در دولت گذشته هم کم در‌این‌باره مقابل دولت سنگ‌اندازی نکردند. بااین‌حال در دولت آقای روحانی، با وجود همه مخالفت‌ها، برجام به‌خوبی پیش می‌رفت و تصمیمات خوبی هم گرفته شد؛ اما بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم چند ماه مذاکرات متوقف شد و این توقف و فاصله هم در ادامه‌دارشدن روند مذاکرات اثر داشته است. امیدوارم با توجه به رایزنی‌هایی که انجام شده و پیگیری‌هایی که وزیر خارجه انجام می‌دهد، برجام هرچه سریع‌تر به نتیجه مطلوب برسد و فشارهای مختلفی که به واسطه تحریم‌ها بر مردم تحمیل شده است، از دوش آنها برداشته شود.
البته در این مدت حدود دو سالی که از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای تاکنون نتوانسته‌اند مذاکرات برجامی را به مرحله قابل قبولی برسانند؛ اما شاهدیم در دو موردی که مسئولیت مذاکرات را دبیر شورای عالی امنیت ملی آقای شمخانی بر عهده گرفت، به نتیجه رسید.
این اتفاقات بسته به جایگاه افراد متفاوت است. وقتی موضوعی به نتیجه نمی‌رسد، باید از ظرفیت بالاتر استفاده کرد. به اعتقاد من هریک از شخصیت‌های کشوری یک جایگاه حقیقی و یک جایگاه حقوقی دارند. جایگاه حقیقی برخی از آنها بالاتر از جایگاه حقوقی آنها است؛ اما متأسفانه از این ظرفیت‌ها کمتر استفاده کرده‌ایم.
آیا این تصمیم بیرون از دولت بود که در برخی نشست‌ها از آقای شمخانی استفاده شود و البته آن مذاکرات و جلسات به نتیجه هم رسید؟
بله، شورای عالی امنیت ملی تصمیم گرفت که آقای شمخانی به برخی تصمیمات منطقه‌ای ورود کند و البته این نشست‌ها نتیجه‌بخش هم بود؛ از‌جمله دیدار با مقامات عربی و مذاکرات با مقامات چین که منجر به نتیجه شد؛ بنابراین از آنجایی که برخی شخصیت‌ها جایگاه حقیقی بالاتری از جایگاه حقوقی‌شان دارند، باید از این ظرفیت که در جامعه جهانی هم عرف است، استفاده شود.
ممکن است مذاکرات برجامی در نهایت به شورای امنیت ملی واگذار شود؟
این مسئولیت به وزارت امور خارجه سپرده شده و سیاست‌گذاری با شورای عالی امنیت ملی است. پس باید این خط‌کشی‌ها رعایت شود. شورای عالی امنیت ملی مرجع تصمیم‌گیری مذاکرات برجام است و وزیر خارجه مجری این تصمیمات. به اعتقاد من وزیر خارجه تلاش دارد که برجام به نتیجه برسد و متناسب با تصمیماتی که اتخاذ می‌شود، عمل می‌کند. تصمیمات هم بر پایه مصلحت کشور و نظام و مردم باید استوار باشد و شورای عالی هم طبق مصلحت نظام عمل می‌کند.
چرا اراده‌ای که برای برقراری ارتباط با عربستان وجود داشت، در بحث برجام وجود ندارد؟
موضوع مذاکرات برجامی از رابطه ما با یک کشور متفاوت است. برجام یک موضوع بین‌المللی است و مذاکره با عربستان یک موضوع منطقه‌ای؛ پس باید در‌این‌باره تفاوت قائل شد و به تصمیمات توجه کرد.
چرا از دیپلمات‌های کارکشته و توانمندی مانند عراقچی که این توانایی را دارند و در دولت قبل نشان دادند که می‌توانند برجام را به نقطه مطلوبی برسانند، استفاده نمی‌شود تا پس از این مانع فرسایشی‌شدن مذاکرات برجامی شویم؟
به اعتقاد من هم باید از توانمندی و تجربه این افراد استفاده شود. حتی از سال 2015 که برجام مستقیم در دستور کار قرار گرفت، باید از تجربه و توانایی همه افرادی که مستقیم و غیرمستقیم در‌این‌باره دخیل بوده‌اند، استفاده شود. استفاده از تجربه افرادی مثل دکتر ظریف و عراقچی در‌این‌باره از اهمیت بالایی برخوردار است. باید از ظرفیت این فرزندان انقلاب که دلسوز نظام و انقلاب و مردم هستند، استفاده کرد. بالاخره مجموعه تلاش‌های آقای ظریف مورد تأیید نظام و در چارچوب نظام بوده است. اما متأسفانه وقتی دولت عوض می‌شود، ما تنها کشوری هستیم که همه تجربیات مدیران ارشد را کنار می‌گذاریم. آفت کشور ما همین است که تجربه افراد توانمند با تغییر دولت یکباره کنار گذاشته می‌شود؛ در‌حالی‌که دلیلی ندارد کسانی که باتجربه و توانمند هستند، با تغییر دولت کنار گذاشته شوند. ناگفته نماند، آقای امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فعلی هم تمایل داشت از این چهره‌های توانمند در تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای استفاده شود، ولی لابی‌ها و رایزنی‌هایی که در دولت شکل گرفت، متأسفانه باعث شد از توانمندی و ظرفیت این افراد توانمند محروم شویم.
در دولت احمدی‌نژاد، سعید جلیلی که مسئول مذاکرات برجامی بود، ظاهرا آن‌طور که باید اراده‌ای بر انجام مذاکرات نداشت و آن‌طور که گفته شده است، در‌حال‌حاضر همچنان همان رویکرد در بدنه اجرائی در مسیر مذاکرات حاکم است که جلوی پیشرفت مذاکرات گرفته شده، آیا این گمانه‌زنی‌ها درست است؟
بهتر است وارد مصادیق و فرد نشویم؛ اما واقعیت این است که در چند سالی که برجام در دولت آقای خاتمی شروع شده بود تا زمان فعلی دولت آقای رئیسی، نوسانات برجام بر اساس شرایط دولت‌های مختلف بوده است. در هشت سال دولت آقای احمدی‌نژاد برجام نه‌تنها پیشرفتی نداشت، بلکه پسرفت هم داشت. در دولت آقای روحانی شرایط پیشرفت خوبی داشت و در حال به نتیجه رسیدن بود که عمر دولت به سر رسید؛ اما در این دولت به دلیل حواشی‌ای که ایجاد شد، مذاکرات به کندی پیش می‌رود و مسکوت ماند. البته نمی‌توان گفت که تفکر دولت احمدی‌نژاد بر این دولت حاکم است و با هم تفاوت‌هایی دارند؛ اما نمی‌توان منکر این حقیقت شد که مدیران و نیروهای احمدی‌نژاد در سطوح مختلف دولت رخنه کرده‌اند و کسی نمی‌تواند این واقعیت را انکار کند.
آیا در نهایت اراده‌ای برای به نتیجه رساندن برجام وجود دارد؟
حاکمیت یکپارچه اراده دارد که برجام به نتیجه برسد؛ اما آنچه مصلحت نظام و مردم است، باید در مذاکرات برجامی تأمین شود. دولت با محوریت وزیر خارجه و سیاست‌گذاری شورای عالی امنیت ملی پیگیر موضوع است. در نهایت هم تاکتیک دولت‌ها متفاوت، ولی سیاست‌ها مشترک است. تاکتیک دولت‌ها در قبال برجام با یکدیگر فرق دارد. تاکتیک دولت آقای روحانی موفق بود و خوب پیش می‌رفت، اما عمر دولت کفاف نداد. هرچند در دو سالی که از عمر دولت سیزدهم می‌گذرد، متأسفانه برجام پیشرفتی نداشته است و باید همچنان به آینده امیدوار بود.
