موزه چه تصویری از معلولیت در اذهان ساخته است؟

این سؤالی است که شاید پاسخ آن را نباید در فضای سالن‌های موزه‌ها جست‌وجو کرد، بلکه باید از تأثیرات فرهنگی که تاریخ و نمایش آثار تمدن در جامعه ایجاد می‌شود، به آن دست یافت. متولیان موزه‌ها و مجموعه‌داران به عنوان یک قشر فرهنگ‌ساز می‌توانند چراغ راه فرهنگ جامعه باشند و با رویکرد پیشروانه، این مقوله را به سمت مطلوب هدایت کنند. برای ورود به بحث ابتدا لازم است سه رویکرد کلی نسبت به جامعه‌ معلولان در میان اجتماع مورد اشاره قرار گیرد؛ رویکرد اول که تا حدی می‌شود گفت یک رویکرد فطری و طبیعی است، می‌تواند نگاه از روی ترحم و دلسوزی باشد. این رویکرد در بهترین حالت نهایتا کمک‌های مقطعی را برای معلولان به همراه می‌آورد. رویکرد دوم، رویکرد بی‌تفاوتی است که ممکن است در برخی افراد جامعه وجود داشته باشد. برای این قبیل افراد اساسا مشکلات دیگران اعم از معلول و غیرمعلول موضوعیت ندارد و نگاه دغدغه‌مند نسبت به همنوعان در این رویکرد مشاهده نمی‌شود. معمولا از نگاه معلولان این رویکرد نسبت به دیدگاه قبلی قابل تحمل‌تر است. اما رویکرد سوم اگرچه ممکن است در باطن رگه‌هایی از رویکرد اول نیز در آن وجود داشته باشد اما زهر آن را ندارد. این رویکرد عبارت است از نگاهی «مسئولانه و وظیفه‌محور» در قبال آحاد جامعه که معلولان نیز جزئی از آن هستند. از نگاه افراد صاحب این رویکرد، هیچ مرز و دیواری بین افراد معلول و غیرمعلول وجود ندارد و اساسا باید به بنی‌آدم کمک کرد تا بتواند زندگی بهتری در کنار سایر افراد جامعه داشته باشد. بدون شک رویکرد اخیر بهترین نوع نگاهی است که می‌توان به معلولان داشت؛ چون از این رهگذر خود معلول هم تفاوتی میان خود و دیگران نمی‌بیند و بر همین اساس می‌تواند کیفیت زندگی خود را همانند یک انسان سالم تنظیم کند. از نگاه جامعه‌شناسان هیچ پدیده‌ای در اجتماع جز با ریشه‌های تربیتی و فرهنگی وجود ندارد. لذا زندگی اجتماعی ایجاب می‌کند که برای برخورد با پدیده‌های گوناگون، زمینه‌های فکری، تربیتی و فرهنگی وجود داشته باشد و بر این اساس زندگی جمعی شکل بگیرد. یکی از ابزارهای فرهنگ‌سازی در هر جامعه‌ای تاریخ و به‌طور خاص موزه‌ها هستند. حال باید ببینیم فلسفه موزه و موزه‌داری در قبال معلولان کدام‌یک از رویکردهای ذکرشده را اتخاذ کرده است. تاریخ، هویت، آموزش و درنهایت تغییر نگرش جوامع از قدرت‌های موزه هستند. جامعه افراد دارای معلولیت کشور، این بزرگ‌ترین اقلیت اجتماعی، برای دستیابی به گردشگری دسترس‌پذیر، ایجاد تسهیلات، مناسب‌سازی اماکن و موزه‌ها و تغییر نگرش آحاد مردم نسبت به افراد دارای معلولیت، نیازمند استفاده از قدرت موزه هستند.

1- اولین سال گرامیداشت روز موزه و معلولیت، موزه صلح پارک شهر (95)

با مشارکت انجمن فرهنگی، ورزشی و گردشگری معلولان پارس اولین انجمن تخصصی گردشگری افراد دارای معلولیت و سالمندان و بنیان‌گذار پاراتوریسم در ایران و همچنین با پیشنهاد و موافقت آقایان دکتر سیداحمد محیط‌طباطبایی و مهندس سیدمحمد بهشتی در ایام هفته موزه‌گردی روزی را به نام «روز موزه و معلولیت» نام‌گذاری کردند. حضور گسترده انجمن‌های معلولان و افراد دارای معلولیت در این مراسم چشمگیر بود.

2- دومین سال گرامیداشت روز موزه و معلولیت، کاخ گلستان (2 خرداد 96)

حضور ریاست سازمان خانم احمدی‌پور... دستور جهت بررسی مشکلات و مناسب‌سازی موزه‌ها و تقدیر از گردشگران و افراد دارای معلولیت... هنرنمایی افراد دارای معلولیت سندرم داون و برگزاری نمایشگاه آثار هنری جوار مراسم.

3- سومین گرامیداشت روز موزه و معلولیت، سعدآباد (29 اردیبهشت 97)

بررسی موارد مناسب‌سازی فضای موزه‌ها و تحلیل مشکلات و ارائه راهکارهای مناسب با حضور کارشناسان و پژوهشگران.

4- چهارمین گرامیداشت روز موزه و معلولیت، سعدآباد (اول خرداد 98)

نشست تخصصی روز موزه و معلولیت با محوریت نقش معلولین در موزه‌های کشور و ایراد سخنرانی‌های مختلف.

5- پنجمین گرامیداشت روز موزه و معلولیت، کاخ سعدآباد (سوم خرداد 99)

نشست تخصصی با حضور رؤسای انجمن‌های معلولان و جانبازان و تقدیر از تعدادی از موزه‌ها به خاطر رفع بعضی از موانع معماری در موزه‌ها و مناسب‌سازی... برگزاری پاراتور.

6- ششمین گرامیداشت روز موزه و معلولیت، کاخ سعدآباد (دوم خرداد 1400)

نمایش اولین پروژه فعالیت آموزشی گردشگری. این پروژه به‌عنوان اولین فعالیت تصویری «موشن‌گرافیک» آموزش گردشگری در سطح کشور و شاید خاورمیانه در ادامه نشست تخصصی با حضور مدیران ادارات سلامت و امور اجتماعی شهرداری تهران به نمایش درآمد.

7- هفتمین سال روز موزه و معلولیت (سوم خرداد 1401)

ارزیابی و داوری موزه‌های دولتی–خصوصی با شاخص‌های استاندارد مناسب‌سازی محیط‌های موزه‌ها برای افراد دارای معلولیت. برای اولین‌بار برگزاری هم‌زمان پاراتور موزه‌گردی در 12 استان با کمک اعضای ایکوم در استان‌ها و نمایندگان انجمن‌های استانی افراد دارای معلولیت.