داستان تکراری کاشت درختان مهاجم
صدای ممتد و گوشخراش اره برقی شهرداری‌های مناطق مختلف شهر اهواز، صدای افتادن شاخه‌های کوچک و بزرگ هرس‌شده «کنوکارپوس»، صدای اعتراض عابران پیاده، رانندگان ماشین‌ها و مردمی که از بی‌موقع سد معبر کردن خیابان‌های شهر به ستوه آمده‌اند، در کنار صدای قیچی هرس باغبانی کارگرهای فضای سبز -که باقی‌مانده شاخه‌های درخت را سروسامان می‌دادند - شنیده می‌شود.
معصومه عامری: صدای ممتد و گوشخراش اره برقی شهرداری‌های مناطق مختلف شهر اهواز، صدای افتادن شاخه‌های کوچک و بزرگ هرس‌شده «کنوکارپوس»، صدای اعتراض عابران پیاده، رانندگان ماشین‌ها و مردمی که از بی‌موقع سد معبر کردن خیابان‌های شهر به ستوه آمده‌اند، در کنار صدای قیچی هرس باغبانی کارگرهای فضای سبز -که باقی‌مانده شاخه‌های درخت را سروسامان می‌دادند - شنیده می‌شود. این صداهای ناهنجار صداهایی تکراری و روزمره برای مردم خوزستان است. این سناریو در هر فصل به شکلی در مناطق مختلف استان‌های گرمسیر جنوبی ایران اجرا می‌شود؛ هر بار با کمی تغییر متناسب با منطقه و مدیریت شهری شهرداری‌ها!
از دهه ۸۰، حضور سبز و یکپارچه درختان «کنوکارپوس» را به‌صورت گسترده در شهرهای جنوبی شاهد بودیم. «کنوکارپوس» گویی درختی بومی از سواحل فلوریدا در آمریکا است که با آب و هوای شرجی، خاک شور و کم‌آبی سازگار است و در شرجی‌ترین روزهای سال بیشترین رشد را دارد و ارتفاع آن به حدود۲۰ متر و قطر تنه آن به ۱۴ سانتی‌متر می‌رسد، مقاومت خوبی به خاک‌های شور نشان داده است و سایه نسبتا گسترده‌ای دارد و احتمالا به دلیل این اشتراکات و نادیده‌گرفتن مشکلات عدیده درخت، مدیران شهری استان‌های خوزستان و بوشهر، هرمزگان گوی سبقت را برای کاشت آن ربوده‌اند. فلسفه اصلی کاشت کنوکارپوس، بی‌شک راهکاری برای تثبیت شن‌های روان یا ایجاد فضایی سبز در مناطق بیرون‌شهری بوده که البته می‌توانست زیبایی دوچندان برای مناطق عریان و بدون درخت ایجاد کند؛ اما این اتفاق به شکل دیگری رقم خورد. از دیگر ویژگی‌های «کنوکارپوس» می‌توان ارزان‌بودن، سازگاری با هرگونه آب و هوا و خاک و بی‌نیازی به به‌کارگیری شیوه‌های نگهداری ویژه را نیز اضافه کرد. از‌این‌رو شاهد حجم گسترده حضور این درخت از سال ۸۲ به شهرهای جنوبی کشور بودیم. درختی که بدون در نظر گرفتن عواقب زیست‌محیطی و استفاده از نظر کارشناسان مورد استقبال مسئولان شهرداری‌ها قرار گرفت.
پرنده‌های فراری
جای تعجب است که گذشتگان بدون آگاهی از علم روز و دسترسی به متخصصان محیط زیست، گونه متناسب با اقلیم را انتخاب می‌کردند؛ اما در زمان حاضر برخی شهرداری‌ها با این‌‌همه متخصص و سایت‌های اطلاع‌رسانی این درخت را در سطح شهرها کاشتند و به عواقب زیست‌محیطی آن‌هم بی‌تفاوت رفتار کردند. به نظر می‌رسد برای برخی مسئولان جواب این سؤال‌ها مهم نبود؛ سؤال‌هایی مانند اینکه چرا پرندگان از لانه‌سازی روی این درخت‌ها پرهیز می‌کنند؟چرا هیچ گنجشکی حتی برای مدتی کوتاه روی شاخه‌های درخت کنوکارپوس نمی‌نشیند؟ چرا از شاخه‌های این درخت، آواز هیچ پرنده‌ای به گوش نمی‌رسد؟ کاشت درختان اصیل بومی و مثمر، مثل کنار، سپسون، نخل، انجیر معابد، توت و زیتون و... که سازگار با محیط و پتانسیل بالایی در سرسبزی منطقه و حتی باعث تقویت خاک می‌شدند، چه مشکلی داشت که گیاهی غیربومی و بی‌ثمر را که موجب صدمه به تأسیسات آبی، آب‌های زیرزمینی، سست‌کردن خاک و سایر آسیب‌ها می‌شود، جایگزین آنها کرده‌اند؟
حمله درخت به شهر
«کنوکارپوس» گیاهی است که رشدی عمودی دارد و ریشه آن اگر از روزنه‌ای به لوله‌های آب و فاضلاب راه یابد، با رشد سریع و بی‌وقفه‌ای که دارد، همه فضا را هر قدر هم قطور باشد، پر می‌کند و در مدت‌زمانی کوتاه، آب قطع و دفع فاضلاب متوقف می‌شود. لوله‌های شبکه توزیع آب تنها ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر از سطح زمین فاصله دارند و ریشه‌های «کنوکارپوس» از منافذی مانند اتصالات لوله‌ها حرکت می‌کنند، وارد لوله می‌شوند، همه آن را می‌پوشانند و سبب افت فشار می‌شوند. نارضایتی‌‌های مردم از انسداد مسیر فاضلاب‌ها و آب‌گرفتگی‌های خیابان‌ها در زمان بارندگی‌های فصلی، خسارت به تأسیسات شهری، خرابی پیاده‌روها و معابر به دلیل رشد بی‌رویه ریشه‌ها، تخریب زیرساخت‌های شهری، هزینه بالای هرس و نگهداری، ایجاد مشکل در شبکه برق و خطوط انتقال نیرو، آلرژی‌زایی و بروز مشکلات تنفسی در فصل گرده‌افشانی گیاه، از مهم‌ترین خسارات ناشی از رشد زیاد و مخرب درختان کنوکارپوس به شمار می‌رود.
حل مشکل یا تحمل؟
با وجود مشکلاتی که کارشناسان درباره این درخت برمی‌شمردند، آنان راهکارهایی را نیز مطرح می‌کنند. بهترین راهکار به اعتقاد کارشناسان و متخصصان غیر‌ذی‌نفع، مطالعه گزارش‌های واقعی موجود در شهرداری‌هاست. البته پیشنهاد نهایی آنها جابه‌جایی این گیاه به مناطق بیابانی است. کارشناسان بر این اعتقادند پس از جابه‌جایی این درخت می‌توان فضای سبز شهر را با درختان مثمر و مناسب بومی مانند نخل، کنار، زیتون، انجیر معابد، انگور، حنا و... و درخت‌های همیشه سبز و زیبا و گل‌های متنوع کاغذی، شاه‌پسند و شیپوری و... سبز و سرزنده‌تر نمایش دهند. اما توجیهی که دست‌اندرکاران فضای سبز شهرداری‌ها برای ادامه کاشت و عدم تغییر شیوه خود بیان می‌کنند، سخنی تکراری است: «حالا که این درخت‌ها را کاشته‌ایم و بزرگ شده‌اند، اگر به خاطر مشکلاتی که همه آگاهی دارند و مطلع هستیم، بخواهیم اینها را جابه‌جا کنیم، شهر عریان خواهد شد و این انتخابی است بین بد و بدتر». به نوعی و در لفافه اعلام می‌کنند؛ چون ما زمانی در تحقیق و تفحص کاهلی کرده‌ایم؛ پس این درخت را تحمل کنید! و این‌چنین است که مردم شهر ناگزیر از تحمل‌اند و منتظریم تا شاید کسی از شهرداری یا هر ارگان دیگری در استان‌های جنوبی، پیدا شود و مستندات قابل قبول در تأیید کاشت این گیاه در حوزه شهری بدهد؛ هر مستندی تا بتوانیم از دلایل این انتخاب بهره ببریم.
