شبح نفتی بیروت

 پس از سال‌ها مقاومت مدیران شهری، سرانجام فهرست ساختمان‌های پرخطر تهران در دوم خرداد‌ماه امسال از طرف معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور منتشر شد. غلامعباس ترکی در زمان انتشار این فهرست تأکید کرد که برای هر‌یک از این ساختمان‌ها در دادستانی تهران پرونده تشکیل شده و اقدامات قضائی با همکاری سازمان پیشگیری و مدیریت شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی در جریان است. در فهرست منتشرشده نام‌های آشنای بسیاری بود؛ از پاساژهای معروفی که هر روز تعداد زیادی مراجعه‌کننده دارد تا بیمارستان، مدرسه و شهربازی. یکی از مناطق پرخطری که در این فهرست به آن اشاره شده «انبار نفت شهران» است؛ نقطه پرخطری که سال‌هاست تلاش می‌شود از فهرست پرخطرها خارج شود. پیگیری انتقال انبارهای نفت غرب پایتخت از سوی مدیران شهری قدمتی طولانی دارد؛ از شورای سوم تاکنون. در شورای پنجم هم بعد از انفجار در بندر بیروت، مجید فراهانی، عضو شورای شهر پنجم، توجه اهالی پایتخت را به انبار نفت شمال غرب تهران در منطقه شهران جلب کرد؛ مخزن نفت بزرگی که به گفته او در صورت انفجار می‌تواند مثل عروس خاورمیانه که در آتش سوخت، بخش زیادی از تهران را هم تبدیل به تلی از خاکستر کند. او در توییترش نوشت: «انبار نفت محله شهران مانند یک‌ بمب هیدروژنی داخل شهر، روی گسل زلزله مشا بنا شده است. انبار نفت شهران با مخازنی غول‌پیکر درست در بطن بافت مسکونی شمال غرب تهران در محله شهران قرار گرفته و هر روز حدود ۳۰۰ تانکر ۳۰ هزارلیتری حمل سوخت از ابرمخازن این انبار نفت بارگیری می‌کنند و سپس از وسط بافت مسکونی و خیابان‌ها و کوچه‌های شهران می‌گذرند و نهایتا وارد بزرگراه می‌شوند». اما کارشناسان حوزه ایمنی هشدار او را بزرگ‌نمایی دانستند و همان زمان اعلام کردند: انبارهای نفت شهران از نظر ایمنی در شرایط مطلوبی قرار دارند و آسیب‌پذیری آنها در حوادث مترقبه و غیرمترقبه در مقایسه با دیگر ساختمان‌ها و تأسیسات شهری ناچیز است.

در همان مقطع (سال ۱۳۹۹) مدیرکل مدیریت بحران استان تهران در گفت‌وگو با رسانه‌ها تأکید کرد: زمانی که انبار نفت شهران ساخته شد، فاصله درخور توجهی با محدوده مسکونی داشت؛ اما این ساخت‌وساز خانه‌ها بود که موجب شد تا بافت مسکونی تا نزدیکی آن منطقه توسعه یابد. این مقام مسئول تأکید کرد که خطری تهران را از جانب انبارهای نفت تهدید نمی‌کند و هیچ جای نگرانی از این نظر وجود ندارد.

آن زمان هومن طاهری، دبیر شورایاری شهران شمالی، به «شرق» گفته بود: انبار نفت از سال 53 در منطقه شهران تأسیس شده، زمان تأسیس انبار، آنجا منطقه مسکونی نبوده. به‌مرور بعد از افزایش جمعیت تهران، ‌این منطقه تبدیل به بافت مسکونی شده و نزدیک انبار، ساخت‌وساز صورت می‌گیرد. این انبار برای خود حریمی داشته که متأسفانه این حریم شکسته شده و شش دستگاه آپارتمان چسبیده به انبار نفت داریم که نمی‌دانم با مجوز ساخته شده یا غیرقانونی است. البته بقیه ساخت‌وسازها با انبار نفت فاصله دارد؛ اما این دغدغه پیش‌تر از حادثه بیروت وجود داشت و مطالبه مردم از 10 سال گذشته انتقال این انبار بود و مکاتباتی هم در این زمینه صورت گرفته است. قبلا هم برای تانکرهای حمل مواد سوختی حوادثی پیش آمده و باعث شده بود مردم پیگیر جابه‌جایی این انبارها باشند. بعد از ماجرای بیروت این حساسیت بیشتر شد. اصلی‌ترین دغدغه برای ما نزدیکی‌مان به گسل است. اگر موقع زلزله این مخزن آسیب ببیند، حجم زیادی از مواد سوختی که آنجا ذخیره شده،‌ می‌تواند بحران جدی درست کند.

اصلی‌ترین خطر برای مردم جدا از انبار نفت، تردد تانکرهاست. این قضیه تانکرها با بحث‌های فنی قابل پیشگیری نیست؛ چراکه بحث اشتباه انسانی در آن دخیل است. کافی است که راننده نتواند تانکر را کنترل کند؛ کمااینکه ما نمونه حوادث مشابه را در 10 سال اخیر داشته‌ایم. سال 93 یک بار تانکری دور میدان شهران که شیب زیادی دارد، واژگون شد و تمام جوی‌های آب پر از بنزین شد. یک بار سال 97 یک ماشین آتش گرفت و خدا را شکر به بنزینش نرسید. جلوی این خطرات را نمی‌توان با ایجاد استاندارد گرفت. دغدغه اصلی مردم جابه‌جایی مسیر تردد تانکرها از انتهای اتوبان باکری است که اتفاقا خیلی ساده‌ امکان‌پذیر است. در‌حال‌حاضر تانکرها مسیری حدودا دوکیلومتری را از بین مجتمع‌های مسکونی تردد می‌کنند و تردد تانکرها با حجم چندین هزار لیتر بنزین به صورت روزانه خیلی خطرناک است و به‌راحتی با تغییر در این انبار از ضلع غربی به شرقی، از انتهای اتوبان باکری می‌توان محل تردد را تغییر داد.

تلاش برای تغییر مسیر تانکرهای جابه‌جاکننده نفت در این دوره از مدیریت شهری هم ادامه دارد. ابتدای امسال بود که احسان شریفی، شهردار منطقه 5 در نشستی که با حضور معاون امور شهری و فضای سبز، معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع انسانی، رئیس ستاد بحران و شهردار ناحیه یک شهرداری منطقه 5 برگزار شد، به موضوع وضعیت ایمنی انبار نفت در شمال غرب تهران (شهران) پرداخته و گفته بود: «انبار نفت شمال غرب تهران به وسعت 22.5 هکتار و ظرفیت ذخیره‌سازی 220 میلیون لیتر نفت، بالغ بر 37 درصد بنزین بخش‌های شمالی و شمال غربی استان تهران به شعاع 135 کیلومتر از حد فاصل صفادشت در شهریار تا جایگاه سوخت ولنجک را تأمین می‌کند. این انبار به صورت شبانه‌روزی با 96 دستگاه نفتکش و جمعا 185 نفر پرسنل خدمات‌رسانی می‌کند. بنزین این مجموعه از تأسیسات نفتی ری، با خط لوله‌ای 14 اینچی به انبار نفت شهران وارد می‌شود. در این انبار فراورده‌هایی مانند بنزین، نفت و گاز با اکتان 88 به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد. انبار نفت شهران با مخازنی غول‌پیکر درست در بطن بافت مسکونی شمال غرب تهران در محله شهران قرار گرفته و هر روز حدود 300 تانکر 30 هزار‌لیتری حمل سوخت از ابرمخازن این انبار نفت بارگیری می‌کنند و سپس از وسط بافت مسکونی عبور می‌کنند».

پس از این نشست مدیریت شهری منطقه از مسیر جایگزین تردد نفتکش‌های توزیع سوخت از اتوبان باکری بازدید کرد. به نظر می‌رسد مسیر ایجاد‌شده برای افزایش امنیت تانکرهایی است که سوخت را به بخش‌های شمالی و شمال غربی استان تهران انتقال می‌دهند. شهردار منطقه 5 اسفند سال ۱۴۰۰ هم درباره انبار نفت و وضعیت ایمنی آن گفته بود: «برای اینکه خودروهای نفتکش انبار نفت در مسیر شهران تردد نکنند، یک دسترسی از مسیر جنوب انبار نفت با ایجاد یک پل روی سیمون بولیوار و سپس خروجی به بزرگراه شهید باکری جنوب طراحی شده است و در آخرین جلسه کمیته ایمنی شورای پنجم بر این موضوع تأکید شد. درحال‌حاضر درباره اینکه چه کسی این پل را اجرا کند، محل اختلاف است و به‌تازگی نیز با توجه به اینکه وزارت نفت به تعهد خود عمل نکرده و این مسیر در طرح تفصیلی نشسته است، شهردار تهران نامه‌ای را خطاب به وزیر نفت تنظیم و درخواست کردند که در اجرای این دسترسی تسریع کنند». به گفته شهردار منطقه 5 مدیریت انبار نفت با شهرداری نیست و قرارگاه ثارالله در این زمینه مسئولیت دارد.

قرارگرفتن نام انبار نفت شهران در فهرست پرخطرها دوباره ساکنان این منطقه را دچار نگرانی کرده است. مهدی بابایی، رئیس کمیته ایمنی و مدیریت بحران شورای شهر تهران، به «شرق» می‌گوید: ستاد بحران شهرداری تهران مصوباتی درباره انبار نفت شهران داشته است؛ اینکه دسترسی‌های انبار نفت و رفت‌و‌آمد مواد سوختی از منطقه مسکونی صورت نگیرد و دسترسی مجزا به اتوبان برای آنجا ایجاد شود که این مصوبات اجرائی نشده است.

او ادامه می‌دهد: یکی از دلایلی که شهرداری تهران این نقطه را از فهرست ساختمان‌های پرخطر خارج نکرده است، همین موضوع بوده که دسترسی‌های خارج از منطقه مسکونی باید برای انبار نفت در نظر گرفته شود و این حمل‌ونقل مواد سوختی خطرآفرین برای مناطق مسکونی نباشد. تا وقتی که این مصوبه اجرائی نشود، در فهرست ساختمان‌های پرخطر شهرداری است.

بابایی تأکید می‌کند: اکنون در این منطقه با یک‌پنجم ظرفیت کار می‌کنند تا موضوع ایمنی رعایت شود و در آخرین جلسه‌ای که با متولیان امر داشتیم، اعلام شد مدیریت HSE مستقر است که مدیریت سخت‌گیرانه‌ای در حوزه مواد سوختی و پالایشگاهی دارند.

علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران هم درباره اینکه چرا هنوز انبار نفت شهران در فهرست پرخطرهاست، به «شرق» می‌گوید: ‌اقدامات زیادی برای اینکه انبار نفت شهران برای مردم منطقه شهران مشکل‌ساز نشود، انجام شده و یک نمونه آن این است که این مخزن با درصد پایینی از ظرفیت خود کار می‌کند؛ اما ما به دنبال این هستیم که مجموعه مخازن سوخت ازجمله انبار نفت شهران در خارج از شهر باشند. این به آن معنا نیست که قرار است فردا صبح در این انبار نفت، انفجاری رخ دهد و مردم شهران نگرانی در دل‌شان باشد که هر لحظه چه اتفاقی می‌افتد. این موارد ناایمنی درجاتش با هم فرق می‌کند.

نصیری می‌گوید جزئیات پرونده انبار نفت شهران را به خاطر ندارد؛ اما جلساتی درباره ایمن‌سازی آنجا برگزار شده است. نقاطی که پرریسک‌تر هستند، دسترسی‌ها بسته شده و در حریم بافت مسکونی نیست و در مجموع دلیلی برای نگرانی مردم وجود ندارد و ما مسئولان نیز باید تلاش کنیم استانداردهای ایمنی در هر نقطه از شهر را روز‌به‌روز افزایش دهیم.