تور اروپایی بایدن با پرونده «اوکراین»

جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، سفر اروپایی خود را از بریتانیا آغاز کرد. او که به‌ دنبال تعمیق روابط ایالات متحده با پادشاه و نخست‌وزیر بریتانیاست، شامگاه یکشنبه وارد لندن شد و روز گذشته در دیدارهای جداگانه‌ای، با مقام‌های بریتانیایی درباره موضوعات مختلف از تغییرات اقلیمی گرفته تا اوکراین، بحث و گفت‌وگو کرد.

رئیس‌جمهور ۸۰‌ساله آمریکا روز گذشته در کاخ وینزر، با چارلز سوم، پادشاه ۷۴‌ساله بریتانیا، دیدار کرد تا درباره چگونگی کمک به افزایش سرمایه‌گذاری در مقابله با تغییرات اقلیمی گفت‌وگو کنند؛ تهدیدی که هر دو رهبر به وجود آن معترف‌ هستند. برای این دو رهبر که به گفته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، یکدیگر را خیلی خوب نمی‌شناسند، این دیدار فرصتی مناسب بود؛ به‌ویژه اینکه رئیس‌جمهوری آمریکا به تعهد پادشاه بریتانیا به مبارزه با تغییرات اقلیمی امید بسته است. بایدن همچنین روز گذشته به شماره ۱۰ خیابان داونینگ، دفتر نخست‌وزیری بریتانیا، رفت تا با ریشی سوناک، نخست‌وزیر این کشور گفت‌وگو کند. در نخستین دیدار بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهوری از دفتر نخست‌وزیری بریتانیا، دو مقام درباره موضوع‌های مرتبط با اوکراین مذاکره کردند.

در‌حالی‌‌که ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین، هفته‌های گذشته برای جلب حمایت کشورهای عضو ناتو از پیوستن کی‌یف به بزرگ‌ترین ائتلاف نظامی دنیا، مذاکرات مهمی داشته است، جو بایدن پیش از آنکه عازم اروپا شود، جانب احتیاط را نگه داشت و گفت که با توجه به پیمان دفاعی دوجانبه ناتو، پیوستن اوکراین به این ائتلاف ممکن است به جنگ روسیه و ناتو بینجامد. او در مصاحبه با سی‌ان‌ان افزود: «فکر نمی‌کنم در حال حاضر و در میانه این جنگ، بین اعضای ناتو درباره آوردن اوکراین به این ائتلاف اتفاق‌نظر وجود داشته باشد».

بایدن همچنین تصریح کرد که کی‌یف نباید برای پیوستن به ناتو راه میان‌بر را در پیش بگیرد؛ موضوعی که بسیاری از متحدانش با آن هم‌نظر هستند. پس از آن بود که خبرگزاری فرانسه به نقل از جیک سالیوان نوشت: «اوکراین به ناتو نخواهد پیوست».

این اظهارات دو روز مانده به نشست ناتو بیان می‌شوند؛ نشستی که به گمان بسیاری از تحلیلگران، موضوع پیوستن اوکراین به این ائتلاف نظامی بر آن سایه افکنده است. سفر جو بایدن به اروپا در اوج نگرانی متحدان اروپایی درباره تحویل بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین انجام می‌شود. علاوه بر سازمان ملل متحد و هم‌پیمانان اروپایی واشنگتن، بریتانیا و کانادا نیز از‌جمله منتقدان ارسال بمب خوشه‌ای به اوکراین‌اند. آمریکا ادعا می‌کند اوکراین به آنها نیاز دارد؛ در مقابل، مخالفان می‌گویند این بمب‌ها برای بشریت خطری جدی محسوب می‌شوند.

مشاور امنیت ملی کاخ سفید با اذعان به آسیب‌های احتمالی بمب‌های خوشه‌ای به غیرنظامیان، استدلال می‌کند که اگر نیروهای روسیه به دلیل ناتوانی توپخانه اوکراین سرزمین‌های بیشتری از این کشور را تصرف کنند، احتمال آسیب و رنج غیرنظامیان بیشتر می‌شود. او در ادامه می‌افزاید: نظر به آسیب‌های احتمالی، دولت بایدن تا جایی که امکانش بوده، ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را به تأخیر انداخته است.

کاخ سفید در حالی چنین تصمیمی گرفته است که تسلیحات خوشه‌ای از‌‌جمله مهمات نظامی ممنوعه به شمار می‌روند. موشک‌های خوشه‌ای حامل صدها بمب کوچک‌اند و قادر نیستند میان اهداف نظامی و غیرنظامی تمایز قائل شوند؛ از این‌رو، استفاده از بمب خوشه‌ای از مصادیق جنایت جنگی محسوب می‌شود. گفته می‌شود تسلیحات خوشه‌ای آمریکا که روانه اوکراین می‌شوند، بخشی از بسته جدید کمک‌های نظامی ایالات متحده به کی‌یف به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار است. ریشی‌ سوناک به‌طور مستقیم از جو بایدن انتقاد نکرده است، اما قبل از دیدار با بایدن تأکید کرد بریتانیا یکی از 123 کشوری است که به پیمان منع استفاده از تسلیحات خوشه‌ای پیوسته‌اند. نیوزیلند، یکی از متحدان دیگر آمریکا در ناتو، روز یکشنبه گفت این تسلیحات «آسیب زیادی به مردم بی‌گناه می‌زند». بمب خوشه‌ای سلاحی است که از هوا یا زمین پرتاب می‌شود و بمب‌های کوچک انفجاری را به بیرون پرتاب می‌کند که برای کشتن انسان یا از بین بردن وسایل نقلیه طراحی شده‌اند. از انواع دیگر بمب‌های خوشه‌ای می‌توان برای از بین بردن باند فرودگاه‌ها، پخش‌کردن مین‌های زمینی یا پخش‌کردن سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی استفاده کرد.

چند کشور عضو ناتو به‌سرعت با ارسال تسلیحات خوشه‌ای‌ به اوکراین مخالفت کردند. کانادا، اسپانیا و نیوزیلند در این فهرست هستند. مارگریتا روبلز، وزیر دفاع اسپانیا گفته است ما به بمب خوشه‌ای نه می‌گوییم و به حق دفاع مشروع اوکراین بله می‌گوییم؛ حقی که نباید با استفاده از بمب خوشه‌ای به دست بیاید. آلمان که پیمان منع استفاده از تسلیحات خوشه‌ای را امضا کرده، گفته است اگرچه خود چنین تسلیحاتی در اختیار اوکراین قرار نخواهد داد، اما می‌تواند تصمیم آمریکا را درک کند. رئیس‌جمهوری آمریکا به‌طور آشکار اعلام کرده است تا زمانی که لازم باشد از اوکراین حمایت خواهد شد. از همین‌رو، برای پاسخی «درخور» به حمله روسیه، تسلیحات نظامی درخور توجهی در اختیار کی‌یف قرار داده است. با‌این‌حال، به نظر می‌رسد میان متحدان آمریکا در ناتو درباره ادامه حمایت‌های این ائتلاف از اوکراین تردید‌هایی در حال پدیدارشدن است.

در واشنگتن نیز بیشتر جمهوری‌خواهان کنگره ساز مخالف می‌زنند؛ خاصه آنکه نامزدهای اصلی جمهوری‌خواهان برای ریاست‌جمهوری با حمایت مالی برای مقابله با ولادیمیر پوتین آشکارا مخالفت کرده‌اند. از همین‌رو، بازتاب این دو‌پارگی نگرانی‌هایی را در سراسر اروپا برانگیخته است؛ به‌ویژه در صورت راهیابی جمهوری‌خواهان به کاخ سفید، احتمال فروپاشیدن این اتحاد در سال ۲۰۲۴ دور از ذهن نیست. بایدن پس از بریتانیا عازم لیتوانی می‌شود تا در نشست امروز سران ناتو در ویلنیوس، پایتخت این کشور، شرکت کند؛ نشستی که ۵۰۰ روز پس از آغاز حمله روسیه به همسایه‌اش برگزار می‌شود. ناتو نزدیک به هزار کیلومتر دورتر از میدان جنگ، پایتخت لیتوانی را به دژی مستحکم تبدیل کرده است که با تسلیحات پیشرفته از نشست این ائتلاف در برابر هر‌گونه تهدیدی محافظت می‌کند. در میدان جنگ نیز اوکراین به آرامی ضدحمله‌ای را پیش می‌برد که برای تدارک آن، اعضای ناتو از ماه‌ها پیش حمایت نظامی تمام‌عیار خود را نشان داده‌اند.

فنلاند برای اولین بار بعد از پیوستن به این ائتلاف در ماه آوریل، در اجلاس ناتو شرکت خواهد کرد. سوئد هنوز نتوانسته است به دلیل مخالفت ترکیه به ناتو بپیوندد. انتظار می‌رود بایدن بتواند بریتانیا را برای متقاعدکردن ترکیه در این زمینه به کمک بطلبد. پیش‌بینی می‌شود این موضوع در عین‌ حال در کنار موضوع تأمین مهمات جنگی اوکراین، در دستور کار اجلاس ناتو باشد.

اوکراین نیز می‌خواهد به ناتو بپیوندد، اما بایدن پیش از سفر خود در آمریکا به شبکه خبری سی‌ان‌ان گفت بر اساس سیاست ناتو این کار تا زمانی که جنگ اوکراین به پایان نرسیده است، عملی نخواهد بود. رئیس‌جمهوری اوکراین پیش‌تر به این موضوع اذعان کرده بود و به‌طور تلویحی خواستار آن شده بود که با پایان جنگ بتواند به این ائتلاف بپیوندد. انتظار می‌رود زلنسکی در اجلاس امروز ناتو شرکت کند.

بایدن پس از شرکت در نشست ناتو، برای حضور در نشست رهبران کشورهای شمال اروپا، عازم هلسینکی می‌شود تا در مراسم ویژه اهتزاز پرچم نمادین این ائتلاف در خاک جدیدترین عضو ناتو حضور یابد؛ جایی که پنج سال پیش سلف او، دونالد ترامپ، با ولادیمیر پوتین ساعت‌ها تنهایی گفت‌وگو کردند. حالا این گمانه قوت گرفته که پوتین با وجود ناکامی‌های نظامی در میدان نبرد، ممکن است جنگ را تا راهیابی احتمالی ترامپ به کاخ سفید کش دهد؛ چیزی که زلنسکی را به‌شدت نگران کرده است و از همین‌رو برای راضی‌کردن غرب به پیوستن اوکراین به ناتو و درخواست حمایت بیشتر برای بیرون‌راندن نیروهای روسیه از خاک کشورش تلاش می‌کند.

پنهان‌کاری مسکو

بر اساس اولین تحلیل آماری مستقل از کشته‌شدگان جنگ روسیه، گفته می‌شود نزدیک به ۵۰ هزار مرد روس در جنگ اوکراین کشته شده‌اند. روسیه تنها کشته‌شدن حدود شش هزار سرباز خود را به‌طور رسمی تأیید کرده است؛ در حالی که فعالان و روزنامه‌نگاران مستقل معتقدند آمار واقعی طور دیگری است. دو رسانه مستقل روسی به نام‌های «مدیازونا» و «مدوزا»، در همکاری با یک متخصص امور داده‌ها از دانشگاه توبینگن آلمان، توانستند با استفاده از داده‌های دولتی روسیه به یکی از مرموزترین اسرار مسکو یعنی هزینه واقعی انسانی تهاجم این کشور به اوکراین پی ببرند. به منظور انجام این کار، آنها بر یک مفهوم آماری به نام «فزونی مرگ‌و‌میر» که در دوران همه‌گیری کووید‌۱۹ هم بسیار متداول بود، متکی بودند. آنها با تکیه بر سوابق اسناد ارث و میراث و همچنین داده‌های رسمی مرگ‌و‌میر، توانستند تعداد مردان زیر ۵۰ سالی را که در بازه زمانی فوریه ۲۰۲۲ تا می‌ ۲۰۲۳ فوت کرده‌اند، بررسی کنند و آمار فزونی مرگ‌و‌میر را از آن استخراج کنند. بر اساس نخستین تحلیل مستقل آماری از کشته‌شدگان جنگ روسیه، نزدیک به ۵۰ هزار مرد روسی در جنگ اوکراین کشته شده‌اند.

هرگونه مستندسازی درباره تعداد کشته‌شدگان جنگ به نوعی امتناع از دستورات تلقی شده و کسانی که این کار را انجام دهند، با آزار و اذیت و اتهام‌های احتمالی کیفری روبه‌رو می‌شوند. با وجود چنین چالش‌هایی، «مدیازونا» با همکاری شبکه‌ای از داوطلبان، از پست‌های رسانه‌های اجتماعی و عکس‌های گورستان‌های سرتاسر روسیه برای ایجاد یک پایگاه داده‌ از کشته‌های تأیید‌شده جنگ استفاده کرده‌اند. آنها تا هفتم جولای ۲۷‌هزار‌و ۴۲۳ سرباز روسی کشته‌شده را شناسایی کرده‌اند. دیمیتری تِرِش‌چانین، سردبیر مدیازونا که به نظارت بر این تحقیقات کمک کرده است، اعلام کرد: «اینها فقط سربازانی هستند که ما آنها را به نام می‌شناسیم و مرگ آنها یک به یک توسط منابع متعدد تأیید شده است». وی در توضیح افزود: «برآوردی که ما با همکاری مدوزا انجام دادیم، به ما امکان می‌دهد مرگ‌های پنهان را هم در برآورد خود بگنجانیم؛ مرگ‌هایی که دولت روسیه بسیار وسواس‌آمیز و ناموفق تلاش می‌کند تا آنها را پنهان کند».

برای دستیابی به آمار جامع‌تر، روزنامه‌نگاران مدیازونا و مدوزا سراغ سوابق پرونده‌های ارث و میراث رفته و توانستند آنها را به دست آور‌ند. داده‌های آنها از ثبت ملی اسناد، حاوی اطلاعاتی درباره بیش از ۱۱ میلیون نفر بود که بین سال‌های ۲۰۱۴ تا می‌ ۲۰۲۳ جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس تجزیه و تحلیل آنها، در سال ۲۰۲۲ تعداد ۲۵ هزار پرونده ارث و میراث برای مردان ۱۵ تا ۴۹‌ساله بیش از حد انتظار معمول تشکیل شده است و تا ۲۷ ماه می ‌۲۰۲۳، تعداد موارد فزونی مرگ‌ومیر مردان تا ۴۷ هزار نفر افزایش یافت.

این فزونی مرگ‌ومیر تقریبا با ارزیابی منتشرشده کاخ سفید در ماه می‌ مبنی بر کشته‌شدن بیش از ۲۰ هزار سرباز روس از ماه دسامبر تا‌کنون مطابقت دارد؛ هرچند این رقم کمتر از ارزیابی‌های اطلاعاتی ایالات متحده و بریتانیا از تلفات کلی روسیه است. در ماه فوریه، وزارت دفاع بریتانیا اعلام کرده بود احتمالا حدود ۴۰ هزار تا ۶۰ هزار روس در این جنگ کشته شده‌اند. یک ارزیابی دیگر از سوی آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده، تعداد روس‌هایی را که در سال اول جنگ در عملیات کشته شدند، بین ۳۵ هزار تا ۴۳ هزار نشان می‌دهد.

روس‌هایی که مفقود شده‌اند اما رسما مرگ آنها تأیید نشده است و همچنین شهروندان اوکراینی که در واحدهای جمهوری‌های خودخوانده دونتسک و لوهانسک می‌جنگند، شامل این شمارش نمی‌شوند. همچنین برخی ابهام‌ها، به‌ویژه درباره مرگ مردان مسن‌تر، همچنان باقی است. علاوه بر این، دانستن اینکه چند سرباز مفقودشده روسیه واقعا کشته شده‌اند، دشوار است. بااین‌حال، این عوامل احتمالا تأثیر زیادی بر آمار کلی نخواهد داشت.