تور سلطان در خلیج فارس

رئیس‌جمهوری ترکیه روز گذشته اولین سفر خود به کشورهای حوزه خلیج فارس پس از پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر را آغاز کرد. عربستان اولین میزبان اردوغان و هیئت عالی‌رتبه همراه اوست و پس از آن نیز به قطر و امارات سفر خواهد کرد. این دیدارها در پی ماه‌ها تلاش ترکیه برای بهبود روابط با همسایگان منطقه‌ای خود انجام می‌شود و گفته شده است که روی معاملات اقتصادی بزرگ متمرکز خواهد بود و حدود 200 مقام ارشد اقتصادی اردوغان را در این تور همراهی خواهند کرد. انتظار می‌رود رئیس‌جمهور ترکیه در طول سفر خود به این سه کشور حوزه خلیج فارس قراردادهای چندمیلیارد‌دلاری با آنها منعقد کند.

جنبه‌های مالی این سفر برای اردوغان که در ماه می‌‌ سال میلادی جاری دوباره به ریاست‌جمهوری این کشور انتخاب شده و به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی این کشور است، اهمیت زیادی دارد. اقتصاد ترکیه درحال‌حاضر تحت فشار شدید قرار دارد. تورم در ترکیه در بالاترین حد خود است و ارزش لیر واحد پول آن به‌شدت کاهش یافته و ترکیه با کسری بودجه شدید روبه‌رو است. گفته شده که در دیدار اردوغان با مقامات عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر مسائل جهانی و منطقه‌ای هم مورد بحث قرار خواهد گرفت و در این مذاکرات تحولات سوریه، یمن، عراق، سودان، لیبی و فلسطینی‌ها هم بررسی خواهد شد. اردوغان قرار است امروز در شهر «دوحه» با «شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی» امیر قطر و روز چهارشنبه با رئیس امارات در «ابوظبی» دیدار کند.

این دیدارها در حالی است که ترکیه با افزایش مالیات بر فروش سوخت سعی در بهبود اوضاع اقتصادی دارد. نرخ تورم رسمی در ترکیه ماه گذشته به ۳۸ درصد رسید که نسبت به بالاترین رقم ۸۵ درصدی در ماه اکتبر کاهش یافته است. با‌این‌حال، اقتصاددانان مستقل معتقدند نرخ واقعی تورم در ماه ژوئن حدود ۱۰۸ درصد بوده است. اردوغان امیدوار است کشورهای نفت‌خیز عرب خلیج فارس به رفع شکاف اقتصادی ترکیه کمک کنند. ترکیه به تازگی روابط خود را با عربستان سعودی و امارات پس از یک شکاف ۱۰‌ساله ترمیم کرده است. اردوغان سال گذشته با محمد بن سلمان و «محمد بن زاید آل نهیان»، رئیس امارات متحده عربی دیدار کرد. اردوغان در یک نشست مطبوعاتی گفت این دیدارها فرصتی است که به او اجازه می‌دهد شخصا حمایت کشورهای خلیج فارس از ترکیه را ببیند. او گفت که پیش از این کشورهای حاشیه خلیج فارس متعهد به افزایش سرمایه‌گذاری‌های کلان در ترکیه شده‌اند و این سفر به این تعهدات استحکام خواهد بخشید.

از قتل خاشقچی  تا  امروز

در سال ۲۰۱۸، قتل هولناک جمال خاشقجی روزنامه‌نگار مخالف سعودی در کنسولگری استانبول منجر به قطع تقریبا کامل روابط دیپلماتیک ترکیه و عربستان سعودی شد. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در آن زمان گفت خاشقجی «توسط جوخه مرگ فرستاده‌شده از ریاض به قتل رسیده است». او افزود: «ثابت شده است که قتل او از پیش طراحی شده بود». اردوغان از کسی نام نبرد اما گفت: می‌داند که دستور قتل خاشقجی «از سوی بالاترین سطوح حکومت سعودی صادر شده است». در پی آن روابط بین دو قدرت منطقه‌ای به‌شدت وخیم و منجر به تحریم غیررسمی واردات از ترکیه توسط عربستان سعودی شد و تا سه سال پیش، ترکیه و عربستان سعودی مشغول تحریم واردات یکدیگر بودند. اما تیرگی روابط دو کشور در طول یک سال گذشته تا حدودی از بین رفته است. در تابستان سال گذشته ولیعهد عربستان سعودی برای اولین‌بار پس از قتل جمال خاشقجی به ترکیه سفر کرد. در پی آن معاملات تجاری بین دو کشور به‌سرعت رشد کرد؛ به طوری که در سال ۲۰۲۲، تجارت بین دو کشور معادل شش میلیارد و 500 میلیون دلار بود. گسترش روابط تجاری با عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد در میان کشورهای حوزه خلیج فارس برای ترکیه اهمیت زیادی دارد.

رابطه با  قطر  و  امارات

ترکیه و قطر به طور سنتی روابط خوبی دارند و آنکارا در در سال ۲۰۱۴، در جریان اولین بحران جدی دیپلماتیک این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس، طرف قطر را گرفت. این جدال دیپلماتیک که میان قطر و بلوک عربستان، امارات، مصر و بحرین بود، بعدا شدیدتر شد. در جریان آن تنش، بلوک عربستان، امارات، مصر و بحرین روابط سیاسی و اقتصادی خود با قطر را قطع کردند و این کشور را به حمایت مالی از «تروریسم» در منطقه متهم کردند و قطر علاوه بر ازدست‌دادن مرزهای آبی و خاکی خود با این کشورها، مرز هوایی معمول خود برای آمد و شد پروازهای قطر ایرلاینز را که برایش حیاتی بود، از دست داد.

قطر بین سال‌های ۲۰۱۷ تا اوایل سال ۲۰۲۱ در انزوای همه‌جانبه قرار گرفت به طوری که با کمبود غذا و دارو مواجه شد و ترکیه به رهبری اردوغان به کمک قطر شتافت. رجب طیب اردوغان انزوای قطر را غیرانسانی و خلاف ارزش‌های اسلامی توصیف کرد و آن را با «حکم اعدام» مقایسه کرد.

ترکیه سپس غذا، آب و دارو به قطر ارسال کرد و به همسویی با قطر ادامه داد و تا آنجا پیش رفت که نیروهای ترکیه را در آنجا مستقر کرد. قطر هم از طریق حمایت از ترکیه در صحنه بین‌المللی و هم از طریق سرمایه‌گذاری‌های مالی بزرگ در این کشور به حمایت‌های ترکیه پاسخ داده است. برای مثال در سال ۲۰۱۸ که لیر ترکیه حدود ۴۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داد، قطر با سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری به کمک ترکیه رفت. سرمایه‌گذاری قطر در ترکیه بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ حدود ۵۰۰ درصد افزایش یافته است.

روابط دیپلماتیک امارات متحده عربی با ترکیه هم از اواخر سال ۲۰۲۱، در پی استقبال امارات از بازگشت قطر به عرصه دیپلماتیک کشورهای حوزه خلیج فارس بهبود یافته است. روابط ترکیه و امارات در جریان تنش میان قطر با بلوک عربستان سعودی در پی جانبداری آنکارا از قطر به‌شدت تیره شده بود. اما ترکیه و امارات حالا توانسته‌اند روابط خود را بهبود ببخشند، به طوری که سه روز پس از پیروزی اردوغان در انتخابات ماه می، ترکیه با دو کشور یک توافق تجاری به ارزش ۴۰ میلیارد دلار برای پنج سال آینده امضا کرد.

شواهد نشان می‌دهد که ترکیه بعد از پیروزی دوباره اردوغان تلاش دارد جای پای خود را در کشورهای حاشیه خلیج فارس محکم‌تر کند. در همین راستا هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، اخیرا با همتایان عراقی، کویتی و الجزایری‌اش در حاشیه گردهمایی جنبش عدم تعهد در باکو گفت‌وگوهای دوجانبه انجام داد. وزیر امور خارجه سوریه نیز در این گردهمایی حضور داشت.

هم‌زمان روابط ترکیه با مصر نیز رو به بهبود است، تا جایی که بعد از یک دهه بن‌بست، دو کشور قرار است سفرای خود را بازگردانده و روابط دیپلماتیکشان را احیا کنند؛ روابطی که به‌واسطه مقابله دولت مصر با اخوان‌المسلمین درگیر چالش‌های جدی شد. مقامات ترکیه اعلام کردند که در باب نشست اردوغان و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر توافق شده است اما تاریخ این دیدار مشخص نیست. بر اساس گزارش‌های مطبوعات ترکیه، سیسی قرار است در 27 جولای به آنکارا سفر کند، درحالی‌که رسانه‌های عربی به نقل از منابع دیپلماتیک اعلام کردند که این دیدار احتمالا در دو هفته آینده برگزار می‌شود.