قرار نیست کاری شود؟
آینده درمان در ایران چه خواهد شد؟ این روزها اخباری درباره مهاجرت پزشکان و تغییر شغل آنها، حضور غیر‌قانونی و تقلب برخی دانشجویان در رشته پزشکی که تلاشی برای حذف آنان از دانشگاه نمی‌شود و همچنین افزایش تعداد حضور افراد سهمیه‌ای در رشته‌های پزشکی، نگرانی را درباره روند درمان در آینده ایران و افزایش خطاهای پزشکی بیشتر کرده است.
آینده درمان در ایران چه خواهد شد؟ این روزها اخباری درباره مهاجرت پزشکان و تغییر شغل آنها، حضور غیر‌قانونی و تقلب برخی دانشجویان در رشته پزشکی که تلاشی برای حذف آنان از دانشگاه نمی‌شود و همچنین افزایش تعداد حضور افراد سهمیه‌ای در رشته‌های پزشکی، نگرانی را درباره روند درمان در آینده ایران و افزایش خطاهای پزشکی بیشتر کرده است.
تغییر شغل
برخلاف تصور عمومی، بسیاری از پزشکان درآمد بالایی ندارند و همین مسئله باعث شده تا برای تأمین هزینه‌های زندگی خود با مشکل مواجه شوند. بر اساس شرایط موجود، عده‌ای از پزشکان تصمیم می‌گیرند عطای کار پزشکی را به لقایش بخشیده و برای تأمین هزینه‌های زندگی خود به مشاغل دیگری روی بیاورند. به گزارش سایت پالنا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران گفته است: «شرایط زندگی برای پزشکان بسیار وخیم شده است. پزشکانی داریم که مسافرکشی می‌کنند. تعدادی از پزشکان شغل طبابت را رها کرده و به مشاغل دیگر رو آورده‌اند. برخی بساز‌و‌بفروش شده‌اند و حتی برخی از آنان به دلارفروشی رو آورده‌اند». همچنین ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران معتقد است: «روی‌آوردن پزشکان به مشاغل دیگر مربوط به امروز و دیروز نیست؛ سال‌هاست که این اتفاق در سکوت خبری رخ می‌دهد. بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته پزشکی وقتی شرایط را بغرنج می‌بینند، به جای اینکه بخواهند ساعت‌های طولانی در بیمارستان‌ها یا مناطق دور‌افتاده کار کنند، ترجیح می‌دهند به شغل دیگری روی بیاورند تا هم در کنار خانواده‌شان باشند و هم بتوانند هزینه‌های زندگی‌شان را راحت‌تر تأمین کنند».
مهاجرت
بیش از دو سال است که بسیاری درباره مهاجرت پزشکان هشدار می‌دهند. در این میان، به عوامل متعددی درباره این رویکرد اشاره شده است. آمار مهاجرت نخبگان و پزشکان همچنان روندی صعودی دارد؛ نخبگانی که پرورش‌شان برای کشور هزینه داشته و از‌دست‌دادن آنها نیز هزینه‌ای گزاف‌تر به جامعه تحمیل می‌کند. طبق آمارها حدود 40 درصد از رتبه‌های برتر کنکور و المپیاد‌ها از کشور مهاجرت می‌کنند؛ چنین آمار و ارقامی به این می‌ماند که بخشی از وزارت علوم، بهداشت و درمان و نظام آموزشی کشور به دستگاهی برای پرورش استعدادها و نیروهای کار متخصص دیگر کشورها تبدیل شده‌اند. آسیب‌شناسی مهاجرت از کشور نشان می‌دهد برخی از سیاست‌ها و برنامه‌های نادرست اجرائی‌شده در کشور از یک سو و تأثیرات فضای مجازی و فضای ارتباطی از سوی دیگر بر پدیده مهاجرت به‌ویژه مهاجرت اعضای کادر درمان تأثیر مستقیم داشته است. در سال گذشته، ۱۶۰ متخصص قلب از کشور مهاجرت کرده‌اند. در همین مدت
۳۰ هزار کادر درمان از دانشکده‌های علوم پزشکی درخواست صدور گواهی حسن انجام کار داشته‌اند که مقصدشان کشور عمان بوده است. همچنین ظرف چهار سال گذشته ۱۶ هزار پزشک عمومی از کشور رفته‌اند و بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، میزان مهاجران ایرانی در سال ۲۰۲۲ میلادی، حدود دو‌میلیون‌و ۸۰۰ هزار نفر بوده که نزدیک به 3.3 درصد از کل جمعیت کشور را شامل می‌شود. مسئله مهاجرت اعضای کادر درمان برای نخستین‌بار در دی‌ماه ۱۳۹۹ از سوی علی تاجرنیا، مشاور عالی وقت رئیس سازمان نظام پزشکی، در رسانه‌ها مطرح شد. او در گفت‌وگویی اعلام کرد: «تنها در شهر آنتاریوی کانادا حدود ۴۰۰ دندانپزشک ایرانی مشغول به کار هستند». در شهریور سال گذشته نیز محمدرضا ظفرقندی، رئیس وقت سازمان نظام پزشکی، از درخواست مهاجرت بیش از سه هزار پزشک در یک سال گذشته خبر داد. اما بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت و درمان، در آذرماه سال گذشته این ارقام را بیشتر فضاسازی رسانه‌ها خواند و گفت: آمارها نشان می‌دهد وضعیت نیروهای ذخیره متخصص و تربیت‌شده خوب است؛ به‌طوری‌که امسال چهار هزار دستیار به کار گرفته شده که رقم کمی نیست. سخنی که واکنش تند رضا لاری‌پور، سخنگوی سازمان نظام پزشکی را به دنبال داشت. او گفت: «امسال سال جالبی است. پرستار‌ها از بیمارستان‌های دولتی خارج می‌شوند، بیمارستان‌های خصوصی در آستانه ورشکستگی هستند، پزشکان از عضویت هیئت‌علمی خارج و کشور را ترک می‌کنند و افراد دیگر هم شغل خود را تغییر می‌دهند». در گزارش رصدخانه مهاجرت در سال ۱۴۰۱ هم به روشنی آمده است: نکته نگران‌کننده این است کـه افرادی که باقی می‌مانند و تمایل زیادی به مهاجرت دارند، به همان میزان نسـبت به کار در نظام سلامت کشور بی‌انگیزه‌اند؛ چراکه عوامل ترغیب‌کننده به خروج همچنان پابرجاست و این افراد ترجیح می‌دهند از چرخه درمان خارج شوند. اگرچه سازمان‌هایی مانند مرکز ملی استعدادهای درخشان، بنیاد ملی نخبگان، دفتر استعداد درخشان وزارت علوم و بهداشت و بسیاری از نهادهای دیگر در راستای تقویت استعدادهای کشور بسیار تلاش کرده‌اند، اما مهاجرت نخبگان و پزشکان از کشور نه‌تنها کاهش نیافته بلکه در سال‌های اخیر به مرز هشدار رسیده است؛ موضوعی که نیاز به واکاوی عمیق و تجدیدنظر در برخی از سیاست‌ها و برنامه‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
شرایط جامعه
در سه سال گذشته حدود ۱۶ هزار پزشک از کشور مهاجرت کرده‌اند. به گفته متخصصان امر، نگرانی از آینده تحصیلی و شغلی فرزندان، فشارهای سنگین اقتصادی، محدودیت در کسب درآمد، آسیب‌های اجتماعی و مشکلات فرهنگی جامعه در کنار فضای سنگین کار در مراکز درمانی و دانشگاه‌ها از مهم‌ترین علل خروج اعضای کادر درمان به‌شمار می‌روند. از سوی دیگر «سیاوش صحت»، دبیر جامعه جراحان عمومی ایران، از منظری دیگر به شرایط کنونی درمان می‌پردازد و معتقد است: «وظیفه پزشکان است که بهترین خدمت را «تا جایی که امکان دارد» با بهترین کیفیت به بیماران ارائه دهند، ولی یک پزشک اگر از نظر اقتصادی، معیشتی و جایگاه اجتماعی مورد توجه قرار نگیرد، آیا انگیزه‌ای برای خدمت خواهد داشت؟ بنابراین اگر پزشکان کارهایی می‌کنند که در راستای اهداف پزشکی نیست، به دلیل این است که موقعیت اجتماعی ایجاب می‌کند». همه این مسائلی که مطرح شده است، نشانه‌ای هستند از اینکه باید در این زمینه نگران بود و تدبیرهای جدیدی اندیشید تا شرایط به سوی بهبود پیش برود و اوضاع درمان بهتر شود.
