خسته نمی‌شویم

17 مرداد سال گذشته، در خواب هم نمی‌دیدیم که یک سال بعد، جای نیلوفر و الهه در تحریریه خالی باشد و روز خبرنگار بنویسیم که خبرنگاران دو روزنامه شرق و هم‌میهن «هنوز» در بازداشت موقت هستند. فکرش را هم نمی‌کردیم که امروز، در روز خبرنگار و در فقدان دوستان و همکاران دربندمان، پیگیر آخرین خبرهای «کمیته پیگیری وضعیت روزنامه‌نگاران بازداشتی باشیم». کمیته‌ای که از پاییز سال گذشته تشکیل شد؛ بعد از آن روزهای بلند بعد از مرگ مهسا امینی که تاب و تبش بیش از همیشه به چهاردیواری جهان روزنامه‌نگاران وطنی رسید. کمیته پیگیری وضعیت روزنامه‌نگاران بازداشتی پنج عضو دارد؛ الیاس حضرتی، مهدی رحمانیان، محمد مهاجری، کامبیز نوروزی به عنوان عضو حقوق‌دان و بدرالسادات مفیدی. در کنار این جمع یک هیئت اجرائی نیز برای شناسایی رونامه‌نگاران بازداشتی وجود دارد. مفیدی، دبیر کمیته است و درباره چگونگی شکل‌گیری این کمیته توضیحاتی به «شرق» می‌دهد: «در جریان اعتراضات سال گذشته، شاهد بازداشت عده‌ زیادی از روزنامه‌نگاران بودیم و به‌طور شاخص بازداشت الهه و نیلوفر که هنوز هم ادامه دارد. وقتی شروع به کار کردیم، توانستیم فهرستی از حدود 74 روزنامه‌نگار بازداشتی تهیه کنیم».

تعداد خبرنگاران و روزنامه‌نگاران بازداشتی در ماه‌های آغازین التهابات کم نبود و مفیدی می‌گوید در انجمن روزنامه‌نگاران استان تهران به این ضرورت رسیدند تا کمیته‌ای متشکل از نمایندگان رسانه‌های کشور تشکیل شود تا وضعیت همکاران در بند را پیگیری کند؛ «شناسایی روزنامه‌نگاران بازداشتی، شناسایی رسانه‌هایی که آنها در آن شاغل بودند، اطلاع از وضعیت آنها و تلاش برای آزادی‌شان از طریق تعامل، گفت‌وگو و رایزنی با نهادهای قضائی و امنیتی از اولین اقدامات ما پس از تشکیل این کمیته بود». کمیته مسئولیت رسانه‌ای‌کردن وضعیت خبرنگاران بازداشتی را نیز عهده‌دار بود؛ «جریان بازداشت و وضعیت روزنامه‌نگاران را اطلاع‌رسانی می‌کردیم، اما با پرهیز از هرگونه جنجال و جوسازی. تلاش می‌کردیم و می‌کنیم تا در آرامش بستری فراهم شود که این بچه‌ها هرچه زودتر به آغوش خانواده‌هایشان بازگردند». او توضیح می‌دهد: «با خانواده‌های روزنامه‌نگاران بازداشتی برای کمک‌های فکری و حقوقی به آنها ارتباط می‌گرفتیم؛ کمک برای آزادی هرچه زودتر فرزندانشان. برخی از روزنامه‌نگاران برای آزادی از زندان در تأمین وثیقه مشکلاتی داشتند و در این زمینه نیز با واسطه‌گری مشکل برخی از آنها را حل کردیم. اگر بچه‌‎ها بعد از آزادی به مشاوره نیاز داشتند، کمیته آنها را به کارشناسان و مشاوران حرفه‌ای معرفی می‌کرد. در واقع ما حلقه واسطی برای کمک به این خبرنگاران بودیم».

مهم‌ترین اقدام کمیته

به اذعان اعضای کمیته و هیئت اجرائی آن، در ماه‌های گذشته کمیته کارهای مختلفی برای روزنامه‌نگاران بازداشتی و خانواده‌های آنها انجام داده، اما مهم‌ترین اقدام حضور در محاکم قضائی و تعامل با مقامات امنیتی بوده است. مفیدی از این تجربه می‌گوید: «در این پروسه رفتارهای محاکم و مقامات متفاوت بود. گاهی با افراد و رفتارهای منعطف مواجه می‌شدیم، حتی با همدلی و همراهی و گاهی هم شاهد بی‌اعتنایی بودیم. می‌گفتند بروید و اجازه بدهید ما کار خودمان را انجام دهیم. بااین‌حال، هیچ‌کدام از این رفتارهای دوگانه موجب نشد ما خسته شویم و دست از کار بکشیم. گاهی تلاش‌هایمان به نتیجه می‌رسید و گاهی هم نه. نمی‌گوییم آزادی بچه‌ها تمام و کمال نتیجه کار کمیته بود، اما حتما بی‌تأثیر هم 

نبوده است.

در‌عین‌حال که محاکم سیاست‌های خودشان را به اقتضای زمان، مکان و محل دستگیری خبرنگاران اعمال می‌کردند و با وجود مشکلات در این مسیر، در مجموع احساس ما این است که فعالیت‌هایمان بی‌نتیجه نیست و تأثیرات خودش را دارد».

او معتقد است: «دادن اطلاعات از وضعیت روزنامه‌نگاران و ایجاد آگاهی و روشنگری نسبت به این موضوع به افکار عمومی و واکنش جامعه و حتی جامعه روزنامه‌نگاری، نشان می‌داد تلاش‌های کمیته بی‌تأثیر نیست. ضمن اینکه ما در تعامل با مسئولان، این آگاهی را می‌دادیم که با این برخوردهای سلبی با روزنامه‌نگاران، عملا آنها را به سمت رسانه‌های خارج از کشور سوق می‌دهید و مرجعیت را از رسانه‌های داخلی به رسانه‌های خارجی انتقال می‌دهید. این موضوع یکی از مصائب کار روزنامه‌نگاری در ایران است. برای پیشگیری از این موضوع طبیعتا باید سهل‌تر گرفته و شأن و امنیت جامعه روزنامه‌نگاری را در نظر بگیرید».

حضور در دادگاه انقلاب

یکی از اقدامات کمیته پیگیری وضعیت روزنامه‌نگاران بازداشتی، حضور در دادگاه انقلاب و در روند رسیدگی به پرونده چند روزنامه‌نگار بود. اقدامی که می‌توان گفت در نوع خود بی‌سابقه است. مفیدی در‌این‌باره می‌گوید: «برای اولین بار اجازه دادند در دادگاه حاضر شویم. تا پیش از این و عموما در دوره اصلاحات، دادگاه‌های مطبوعات با حضور هیئت‌منصفه و به صورت عمومی برگزار می‌شد. اما در دادگاه انقلاب چون دادگاه رسیدگی به جرائم امنیتی محسوب می‌شود، هیچ‌وقت بستری فراهم نمی‌کردند تا نماینده یک صنف حضور یابد و حتی صحبت کند. بااین‌حال، در دادگاه سه نفر از روزنامه‌نگارانی که تقریبا به‌تازگی محاکمه آنها برگزار شده است، ما به‌عنوان نمایندگان صنف حضور داشتیم. در این جلسه یک نفر تبرئه شد و با دو نفر دیگر برخورد سخت‌گیرانه‌تری شد. در آن جلسه به قاضی گفتم در نظر بگیرید وقتی شرایط کار برای روزنامه‌نگاران ایرانی بسیار سخت شده، وقتی درآمد و امنیت شغلی آنها پایین است، طبیعی است اگر بستری برای کار در سایر رسانه‌ها فراهم شود این اقدام را قبول کنند». گرچه نمایندگان انجمن از سد سخت دادگاه انقلاب گذشتند و در جلسه دادگاه سه نفر از روزنامه‌نگاران حاضر شدند، اما امکان حضور آنها در دادگاه نیلوفر حامدی و الهه محمدی فراهم نشد. البته به قول مفیدی با توجه به سخت‌گیری‌های بیشتری که درباره پرونده این دو نفر وجود دارد، این اتفاق قابل پیش‌بینی بود؛ «در دومین جلسه محاکمه نیلوفر، خیلی زود به دادگاه رفتم. در داخل محوطه راهم دادند و من را به مسئول دفتر قاضی صلواتی معرفی کردند. ایشان گفتند قاضی اجازه حضور نمی‌د‌هد و گفته که دادگاه غیرعلنی است. حتی وکیل هم برای حضور ما صحبت کرد، اما بی‌نتیجه ماند. در دادگاه الهه هم همین اتفاق افتاد. فکر می‌کنم این موضوع به تفاوت نگاه قضات مختلف برمی‌گردد. برخی قضات نگاه سخت‌گیرانه‌تری دارند. مثلا قاضی شعبه 26 این همراهی را کرد و قاضی شعبه 15 این همراهی را نداشت». بدرالسادات مفیدی می‌گوید کمیته به دنبال این است تا از هر فرصتی برای آشنایی محاکم قضائی و قضات با مسائل و مشکلات روزنامه‌نگاران استفاده کند. قضاتی که ممکن است چندان با این فضا آشنا نباشند و در این صورت شاید این آگاهی در رأی نهایی آنها اثر‌گذار باشد؛ «بشخصه دلم می‌خواهد اگر کاری از دستم بربیاید، برای بچه‌ها انجام دهم. از موضع مادرانه احساس می‌کنم چرا اینها در سنین جوانی باید در زندان باشند. همیشه از این ماجرا خیلی ناراحت می‌شدم و دوست داشتم برای آنها کاری کنم. فکر می‌کنم بچه‌ها هم وقتی ببینند کسی به‌عنوان حامی در کنار آنها در دادگاه حاضر است، آرامش بیشتری داشته باشند».

کمیته کارهای مختلفی در ماه‌های گذشته برای بهبود وضعیت روزنامه‌نگاران بازداشتی انجام داده است. به قول اعضای کمیته، گاهی نتیجه داشته و گاهی هم نه؛ برای همین منتقدان به کمیته و انجمن روزنامه‌نگاران هم حرف‌های خودشان را دارند.

مفیدی در پاسخ به منتقدان می‌گوید: «وقتی یک صنف در کشوری مثل ایران می‌خواهد کاری انجام دهد که نتیجه مثبتی هم داشته باشد، باید ملاحظات مختلفی را رعایت کند؛ به‌ویژه در صنف روزنامه‌نگاری و کار کمیته این سخت‌گیری‌ها و ملاحظات بیشتر هم هست با برخی مسئولان که تصمیم‌گیری‌هایشان در مورد رسانه‌ها سخت‌گیرانه است. از سوی دیگر خواسته‌های جامعه روزنامه‌نگاری هم مطرح است که گاهی مطالباتی را مطرح می‌کنند. یکی از وظایف ما در کمیته این است که بگوییم به دنبال جوسازی و تهیه خوراک برای رسانه‌های آن سوی آب یا حتی مشهورشدن 

خودمان نیستیم.

ما هدف و منظورمان را آزادی هرچه زودتر روزنامه‌نگاران بازداشتی گذاشتیم. گفتیم حتی اگر منجر به آزادی نمی‌شود، آنها بتوانند با وثیقه و کفالت بیرون بیایند. وقتی هدف و مطلوب این باشد، باقی حرف‌ها و خودنمایی‌ها مهم نیست. برای همین دیگر حداقل برای من مهم نیست وقتی با خانواده بچه‌ها دیدار می‌کنم یا جلوی زندان می‌‎روم، به صورت عمومی اعلام کنم». او می‌گوید به هر حال نمی‌شود همیشه همه را راضی نگه داشت. می‌گوید کمیته با وجود محدودیت‌ها و بضاعت و امکاناتش به تلاش‌هایش ادامه خواهد داد و تا همین‌جا هم از اینکه نتوانسته‌اند برای آزادی الهه و نیلوفر کاری کنند، ناراحت هستند.

بر اساس اعلام کمیته پیگیری وضعیت روزنامه‌نگاران بازداشتی، هنوز وضعیت 11 روزنامه‌نگار مشخص نیست. نیلوفر حامدی، الهه محمدی، نازیلا معروفیان، کامیار فکور، احمدی حلبی‌ساز و مارال دادآفرین در زندان هستند و مابقی در انتظار دادگاه و صدور حکم. همچنین کمیته در طول بیش از 10 ماه گذشته از بازداشت یا احضار بیش از 90 روزنامه‌نگار در شهرهای مختلف ایران خبر می‌دهد. اغلب این خبرنگاران در ماه‌های گذشته به قید وثیقه آزاد شده‌ و تعداد زیادی از آنها هم مشمول عفو شده‌اند، اما همچنان وضعیت تعدادی از آنها مشخص نیست؛ به‌خصوص نیلوفر حامدی و الهه محمدی که دوران حبس موقت آنها طولانی شده است؛ خیلی طولانی و امروز در روز خبرنگار جای خالی آنها در تحریریه بیشتر از همیشه احساس می‌شود.