بازیافت چگونه می‌تواند چین را مهار کند؟

گردآوری و ترجمه: عبدالله مصطفایی-عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه نیرو: عناصر نادر خاکی یا همان (Rare Earth Element» (REE» مشتمل بر 15 عنصر گروه لانتانیدها در جدول تناوبی عناصر به ‌همراه اسکاندیم و ایتریم است که دارای خواص فیزیکی و شیمیایی شبیه لانتانیدها هستند. از عناصر نادر خاکی با عنوان خاک‌های نادر و کمیاب نیز نام برده می‌شود و از آنها در بسیاری از تکنولوژی‌های پیشرفته از تلفن همراه تا توربین بادی و حتی دستگاه‌های فاکس و هدفون استفاده می‌شود و برای اکثر کشورها و به‌خصوص کشورهای پیشرفته از اهمیت خاصی برخوردارند چون این موضوع ابعاد سیاسی و فناورانه دارد. جالب آن است که اخیرا آقای بایدن نیز در اجلاس «جی هفت» در ژاپن به شراکت آمریکا با استرالیا جهت تأمین مواد معدنی استراتژیک برای تولید مگنت‌ها و باتری‌های مورد نیاز صنایع مختلف این کشور اشاره کرده است. به‌علاوه از استرالیا خواسته شده است که تمامی لیتیوم تولیدی خود را در اختیار چین قرار ندهد. به دلیل اهمیت راهبردی این عناصر قبلا در روزنامه «شرق» مورخ 5/8/1389 با عنوان «خاکی ارزشمندتر از طلا» و در مورخ 6/10/1390 با عنوان «نقش قیمت عنصرهای کمیاب در قیمت فراورده‌های صنعتی» و در تاریخ 15/6/1397 با عنوان «عناصر نادر سلاحی زیرخاکی برای تمام فصول» به موضوع آنها پرداخته شده است که علاقه‌مندان می‌توانند به آن مطالب نیز مراجعه کنند. یکی از کاربردهای این مواد در مگنت‌ها یا آهن‌رباهای دائمی است. مثلا در این خصوص در پیشگفتار کتاب عناصر نادر خاکی چاپ انتشارات دانشگاه صنعتی شریف ذکر شده است: برخی از شرکت‌های خودروساز به‌شدت درگیر خرید آهن‌رباهای دائمی حاوی عناصر نادر خاکی نئودیمیمی و ساماریمی هستند. این آهن‌رباها مناسب‌ترین آهن‌رباهای مورد استفاده در موتورهای الکتریکی و ژنراتورهای خودروهای برقی و تلفیقی (هیبریدی) هستند. این آهن‌رباهای حاوی عناصر نادر خاکی بهترین عملکرد مغناطیسی را در دماهای بالا داشته و بدون کاستن از قابلیت اطمینان، وزن و حجم کمی دارند و در اثر گذشت زمان کمترین تأثیر را می‌پذیرند. این آهن‌رباها بهترین بهره انرژی مغناطیسی، قابلیت اطمینان بالا و عملکرد پایدار در شرایط محیطی سخت مکانیکی و گرمایی را به ارمغان می‌آورند که هیچ‌کدام از آنها با استفاده از مواد مغناطیسی معمولی میسر نیست.

در کارخانه‌ای در سن مارکوس ایالت تگزاس کارگران اسکوترهای برقی، هارددیسک‌های کامپیوتر، قطعات دستگاه‌های ام‌آرآی و موتور ماشین‌های هیبریدی را جمع‌آوری می‌کنند تا آهن‌رباهای قدیمی حاوی خاک‌های کمیاب (REE) را جدا کنند تا بتوان آنها را آسیا کرد و به آهن‌رباهای جدید تبدیل کرد. این مگنت‌ها یا آهن‌رباهای دائمی قوی همه‌جا هستند، حتی اگر بیشتر مردم اطلاعی از آنها نداشته باشند. آنها داخل همه‌چیز از وسایل نقلیه الکتریکی تا توربین‌های بادی، لوازم الکترونیکی مصرفی و سیستم‌های هدایت موشک وجود دارند. با وجود این سال‌هاست که ایالات متحده آمریکا عمدتا در زمینه این خاک‌های کمیاب به چین وابسته بوده است. شرکت Noveon Magnetics، یک شرکت دانش‌بنیان یا استارت‌آپی است که پشت این پروژه بازیافت قرار دارد که یک طرح بزرگ به همراه تعدادی فناوری ثبت‌شده برای ایجاد یک خلل در این وابستگی است. اسکات دان، بنیان‌گذار و مدیر اجرائی Noveon می‌گوید: «تا دهه گذشته متوجه نبودیم که کمبودهای احتمالی چقدر زیاد است. شما فقط نمی‌توانید یک دکمه را بزنید و اینها را تولید کنید. آنها یک کالا نیستند».

‌چه می‌کنند این مگنت‌ها!

مگنت‌ها داخل موتورها و ژنراتورهایی هستند تا الکتریسیته را به حرکت و حرکت را به الکتریسیته تبدیل کنند. اساسا آهن‌رباهای دائمی ساخته‌شده با عناصر نادر خاکی، نقشی کلیدی در تلاش‌های آمریکا برای کربن‌زدایی از طریق توسعه وسایل نقلیه الکتریکی و توربین‌های بادی ایفا می‌کنند. به دلیل عملکرد بالاتر آنها (موتورهایی کوچک‌تر و قدرتمندتر از موتورهای جایگزین) استفاده از آنها گسترش یافته و همچنان رو به افزایش است. بر اساس گزارش شرکت 

Adamas Intelligence، تقاضای جهانی برای آهن‌رباهای حاوی عناصر نادر خاکی تا سال 2040 سالانه 7.5 درصد افزایش خواهد یافت. البته به نقل از منبع دیگری گفته شده است که در حال حاضر درآمد جهانی حاصل از عناصر نادر بالغ بر شش میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 این رقم سه برابر شود و به 18 میلیارد دلار برسد. آمار جالب دیگر آن است که در قسمت‌های مختلف هر فروند جنگنده اف-35 آمریکا حدود 427 کیلوگرم از این عناصر مصرف می‌شود که نشانگر اهمیت فناورانه این عناصر است. شرکت دانش‌بنیان Noveon نزدیک به یک دهه پیش تأسیس شد و در حال حاضر انتظار دارد امسال فقط 10 میلیون دلار درآمد داشته باشد که درآمد کمی به حساب می‌آید. این از آن جهت است که مانند هر فرایند تولید دقیق ابتدا باید آهن‌رباهای مورد نیاز مشتریان را از طریق یک‌سری آزمایشات تست کند تا قبل از افزایش مقیاس تأییدیه‌ای بر استفاده از آنها باشد. اما این شرکت با تأمین سرمایه‌گذاری 150 میلیون دلاری از طریق فروش سهام و نیز سرمایه‌گذاری جدید 75 میلیون دلاری توسط سرمایه‌گذار انرژی NGP که قبلا گزارش نشده بود، کارخانه خود را با ارزش تقریبا 300 میلیون دلار راه‌اندازی کرده و آماده است تا تولید خود را افزایش دهد. آقای دان تخمین می‌زند که وقتی در سال 2024 یا 2025 تأسیسات سن مارکوس به ظرفیت کامل خود برسد، می‌تواند دو هزار تن مگنت را بر اساس توافق‌نامه‌های بلندمدت با استفاده از ترکیبی از مواد بازیافتی و استخراج‌شده خاک‌های کمیاب، تولید کند. با قیمت فعلی آهن‌رباها این یعنی یک درآمد 250 میلیون دلاری که سود قبل از مالیات آنها بالغ بر 40 درصد خواهد شد. پس از آن نیز او امیدوار است که ظرف مدت پنج سال آینده کارخانه‌های مشابهی را در اروپا و آسیا (خارج از چین) با هدف رسیدن به درآمد یک میلیارد دلاری راه‌اندازی کند.

‌پیش به سوی فتح جهان

گسترش کارخانه‌هایی مشابه این تأسیسات بسیار سرمایه‌بر است. قیمت‌های خاک‌های کمیاب در درازمدت متغیر بوده و یک عنصر کلیدی در کارخانه‌های بازیافت، حفظ زنجیره تأمین مواد بازیافتی است. اما در مقابل آقای دان معتقد است که تقاضا آن‌قدر زیاد است که Noveon حتی نمی‌تواند نیازهای مشتریان فعلی خود را از محصولات کارخانه سان مارکوس برآورده کند. او می‌گوید: «ما باید چهار یا پنج کارخانه بسازیم تا تقاضای مشتریان خود را برآورده کنیم». البته گویا کشورهای اروپایی نیز دست به کار شده‌اند و به نقل از بلومبرگ، دولت ایتالیا در نظر دارد تا سال 2040 حدود 30 درصد از نیاز خود به این عناصر را از طریق بازیافت آنها تأمین کند. ضمنا بعضی از شرکت‌ها نیز استراتژی‌های دیگری را برای کاهش وابستگی به منابع چین به خدمت گرفته‌اند یعنی از فروشندگان دیگر مثلا فروشندگان استرالیایی نیز خرید می‌کنند تا منابع متنوعی را در اختیار داشته باشند. Noveon تنها شرکت آمریکایی نیست که سعی دارد از طریق ساخت داخل تقاضا برای مگنت را به عنوان جایگزینی برای واردات از چین برآورده کند. MP Materials، یک شرکت سهامی عام چهار میلیارد دلاری (با ارزش بازار) است که مالک یک مرکز بزرگ استخراج و پردازش خاک کمیاب در Mountain Pass، کالیفرنیاست و در حال حاضر در حال ساخت یک کارخانه در فورت‌ورث، تگزاس با ظرفیت هزار تن مگنت است که یک توافق بلندمدت برای تأمین محصولات مورد نیاز جنرال‌موتورز امضا کرده است. ضمنا دو شرکت دیگر مستقر در آمریکا به نام‌های Quadrant Magnetics و USA Rare Earth و همچنین شرکت آلمانی Vacuumschmelze، قصد دارند تا سال 2026 تأسیسات تولید مگنت‌های مورد نیاز بازار را در ایالات متحده ایجاد کنند. آیدان مادیگان کورتیس، یکی از شرکای شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر Eclipse است که البته هیچ رابطه‌ای با Noveon ندارد. او می‌گوید: «اگر بتوانیم فراوری جدیدی توسعه دهیم، این یک نقطه کلیدی در تأمین مواد معدنی مورد نیاز حیاتی ما است که به‌طور مؤثری تعیین‌کننده خواهد بود. برای Noveon، رسیدن به این نقطه کار آسانی نبوده است. دان و دیگر بنیان‌گذاران شرکت یعنی پیتر آفیونی، میها زاکوتنیک و کاتالینا اوانا تودور، سال‌ها صرف مطالعه و پالایش و ثبت اختراع برای این فناوری و چگونگی افزایش مقیاس آن با اخذ کمک مالی از وزارت دفاع و همچنین سرمایه‌گذاران خصوصی کرده‌اند.

‌حمایت از بازیافت

به‌طور معمول بازیافت آهن‌رباهای دائمی منجر به کاهش عملکرد آنها می‌شود، اما دان می‌گوید که این عیب در فناوری انحصاری Noveon وجود ندارد. مشتریان اولیه این شرکت عبارت‌اند از شرکت Nidec Motor، یک تولیدکننده بزرگ موتور که بخشی از سهام Nidec Corp ژاپن (با ارزش بازار 30 میلیارد دلار) را در اختیار دارد و نیز شرکت Eriez به‌عنوان یک سازنده خصوصی تجهیزات صنعتی به علاوه تعدادی از دیگر مشتریان که آقای دان از نام‌بردن آنها خودداری می‌کند. به‌هرحال، دریافت آهن‌رباهای حاوی خاک‌های کمیاب برای شرکت‌هایی که به آنها نیاز دارند، مشکل بزرگی است و با توجه به اینکه چین به دنبال اعمال محدودیت‌های واشنگتن درمورد نیمه‌رساناها، صادرات برخی از این آهن‌رباها را ممنوع کرده است، داشتن توان تولید داخلی، یک مزیت رقابتی بزرگ به شمار می‌رود. کرک اندرسون، مدیر امور دولتی شرکت Nidec Motor می‌گوید: «ارزش آهن‌رباهای دائمی برای موتورها همان ارزشی است که لیتیوم برای باتری‌ها دارد. این آهن‌رباها و به‌طورکلی مواد معدنی حیاتی، کلید دستیابی به اهداف کربن‌زدایی هستند که دولت آمریکا درباره آن صحبت می‌کند». در سال 2021 وزارت بازرگانی آمریکا تحقیقاتی را درباره تأثیرات واردات آهن‌رباهای حاوی عناصر نادر خاکی بر امنیت ملی آغاز کرد. گزارش حاصل در فوریه منتشر شد و این گزارش به این نتیجه رسید که مقادیر و شرایط فعلی واردات آهن‌رباها «تهدیدکننده امنیت ملی است» و ازاین‌رو تقویت تولید داخلی این آهن‌رباها در آمریکا با اعتبار مالیاتی و نیز ادامه سرمایه‌گذاری از طریق قانون تولید ملزومات دفاعی در کنار راهکارهای دیگر توصیه شده است. در ماه آوریل، دو نماینده به نام‌های گای رشنتالر جمهوری‌خواه (R-Pa.) و اریک سؤالول دموکرات (D-Calif.) یک لایحه دو حزبی برای حمایت از تولید داخلی آهن‌رباهای حاوی خاک‌های کمیاب را با اعتبار مالیاتی ارائه کردند. با توجه به اینکه موضوع مواد معدنی حیاتی یک مسئله مهم سیاسی نیز هست، گرگ ابوت، فرماندار تگزاس، کارخانه Noveon را به عنوان موضوع سخنرانی سالانه خود در فوریه انتخاب کرد. ابوت با نامیدن Noveon به عنوان «یک تجارت پیشرفته در زمینه حیاتی عناصر نادر خاکی» متذکر شد که ما باید وابستگی خود را به چین برای این مواد معدنی کاهش دهیم. به‌علاوه او گفت: «اگر این عرضه مختل شود، بسیاری از کارهایی که ما هر روز انجام می‌دهیم متوقف می‌شوند».

‌بچه بازیافت

آقای دان 34ساله در شهر بل‌ایر در ایالت مریلند یعنی جایی که خانواده او یک شرکت خصوصی در زمینه تولید زره‌پوش و موشک بالستیک داشتند، بزرگ شد. او در آکادمی نیروی دریایی ایالات متحده تحصیل کرد و سپس به دانشگاه کالیفرنیای جنوبی منتقل شد و در آنجا علوم محیط زیست خواند. هرچند کسب‌وکار خانوادگی دان، کوچک بود اما کارهای جالبی داشتند مانند آزمایش شیشه ضد گلوله برای وسایل نقلیه ریاست‌جمهوری. دان اولین‌بار درباره بازیافت در آنجا یاد گرفت و آن زمانی بود که پدرش در نوجوانی از او خواست تا بفهمد با مقداری از آلیاژ آلومینیوم باقی‌مانده به نام 6061 چه کار می‌شود کرد. ازاین‌رو او می‌گوید: «من از 12سالگی با فلزات قراضه سر و کار داشته‌ام». پس از کالج او مسیر بازیافت را ادامه داد. ابتدا در یک شرکت در لس‌آنجلس که بهینه‌سازی انرژی انجام می‌داد و سپس با یکی از بنیان‌گذاران شرکت دانش‌بنیان خود یعنی آقای آفیونی، که سابقا همکار بود این کار را انجام می‌داد. آنها با آموختن اینکه چقدر فلز ارزشمند را می‌توان از سیستم آبگرمکن‌های خورشیدی قدیمی بازیافت کرد، اولین تلاش خودشان را بر روی این موضوع متمرکز کردند. آقای دان می‌گوید: «ما این جنس‌ها را مستقیما به یک کارخانه ذوب مس در فیلیپین که متعلق به یک شرکت ژاپنی بود، می‌فروختیم». این کسب‌وکار که ابتدا شرکت Urban Mining نامیده می‌شد، پس از آنکه یکی از اساتید آقای دان و یکی از مربیان آقای آفیونی آنها را تشویق کردند تا مواد مرتبط با باتری و نیز عناصر نادر خاکی را نیز بررسی کنند، به Noveon تبدیل شد. درحالی‌که مصرف‌کننده معمولی از اهمیت مواد کمیاب خاکی غافل بود، نیاز به آنها برای برقی‌کردن خودروها در محافل خاص با محبوبیت خودروی هیبریدی پریوس و معرفی اولین تسلا رودستر به بازار بیشتر شناخته شد. در سال 2010 پس از حادثه توقیف کشتی چینی در آب‌های تحت کنترل ژاپن که مورد اعتراض چین قرار گرفت، دولت چین صادرات عناصر نادر خاکی را محدود کرد و قیمت دو عنصر کلیدی که در آهن‌رباها استفاده می‌شود، با افزایش 750 درصدی نئودیمیم و افزایش دوهزار درصدی دیسپروزیم مواجه شد. آقای دان می‌گوید: «من و پیتر کمی در جریان امور بودیم. به عنوان یک سرمایه‌دار خودخواه، می‌توانید بگویید این مناطق فرصت‌هایی هستند که می‌خواهید در جریان آنها قرار بگیرید». در ابتدا دان و آفیونی، با تکیه بر پیشینه بازیافت خود به این نتیجه رسیدند که به‌سادگی سعی کنند مخلوطی از مواد خاک‌های کمیاب را ادغام کرده و به جداکننده‌هایی در چین و ژاپن بفروشند. تا سال 2012، این دو به معادن و تأسیسات جداسازی مختلفی در جهان (چین، هند، فیلیپین، و همچنین آمریکا و کانادا) سفر کردند. دان می‌گوید: «حادثه توقیف کشتی چینی در محافل دفاعی در آمریکا کمی سروصدا کرد. با نگاهی به گذشته، این موضوع به نظر بی‌معنی می‌آمد. اما 10 یا 12 سال پیش، ما نمی‌دانستیم که مسائل با چین چگونه خواهد شد». در سال 2012 درحالی‌که این کسب‌وکار آنها متوقف شده بود، دان و آفیونی در یک کنفرانس آهن‌ربای دائمی در ناکازاکی شرکت کردند جایی که با آقای زاکوتنیک (اکنون مدیر ارشد فناوری این شرکت دانش‌بنیان است) و خانم تودور ملاقات کردند. زاکوتنیک در مورد فرایند بازیافت آهن‌رباهای کمیاب به آنها توضیح داد. آقای دان می‌گوید: «این مرد در آن زمان موهای دم‌اسبی بزرگی داشت و بنابراین من فکر کردم، این مرد یک دانشمند دیوانه است و از این رو او را باور نمی‌کردم». آقای دان می‌گوید با این وجود ما سفرمان را تغییر دادیم و من به چین رفتم و آنجا بود که میها زاکوتنیک به نوعی ما را منفجر کرد.

‌ز  رحمت گشاید در دیگری

زاکوتنیک 47ساله اهل اسلوونی و یک شیمی‌دان و دانشمند مواد است. او فرایندی را برای بازیافت آهن‌رباهای دائمی حاوی عناصر نادر خاکی از طریق فرایند متالورژی پودر اختراع کرده بود. زاکوتنیک که تحقیقات خود را در سال 2008 منتشر کرد، می‌گوید: «به‌عنوان بخشی از تز دکترایم، نشان دادم که فرایند بازیافت ما می‌تواند نه برای یک بار، بلکه برای دو، سه و حتی چهار بار استفاده شود». قبل از پیوستن به آقای دان، او دانشمندی در شرکت Yantai Shougang Magnetic Materials در چین و نیز استاد مدعو در دانشگاه فناوری پکن بود که در مورد مواد مغناطیسی حاوی عناصر نادر خاکی تحقیق می‌کرد. اما او همیشه می‌خواست نتایج تحقیقات خود را به دنیای واقعی برساند. او می‌گوید: «پنج بار سعی کردم این شرکت را تشکیل دهم. من پنج بار شکست خوردم». مشکل این بود که راه‌اندازی یک کارخانه بازیافت آهن‌ربا به سرمایه هنگفتی نیاز دارد، بدون اینکه این کسب‌وکار سابقه داشته باشد. او می‌گوید: «در بازیافت آهن‌رباها بحث‌های زیادی وجود دارد». با بازگشت به ایالات متحده، دان و تیمش کسب‌وکار خود را با هزینه کم در دلاویر آغاز کردند. پدر دان که شرکت زره و موشک بالستیک را به اینترتک فروخته بود، اولین سرمایه‌گذار آنها بود که یک میلیون دلار سرمایه گذاشت. آنها به زودی اولین بودجه دولتی خود را از طریق برنامه تحقیقاتی نوآوری مشاغل کوچک فدرال معروف به SBIR، دریافت کردند. در سال 2015، پس از ثبت اختراع برای فناوری خود، 25 میلیون دلار اضافی در ازای سهام و نیز به صورت تأمین مالی بدهی از خانواده Kloiber در کنتاکی دریافت کردند. این پول‌ها به آنها اجازه داد تا به تگزاس نقل مکان کنند و یک کارخانه پایلوت در شهر آستین راه‌اندازی کنند. آنها معتقد بودند که این فرایند بازیافت نه‌تنها به آنها برتری می‌دهد، بلکه به آنها اجازه می‌دهد تا یک فرایند شدیدا سمی را با انرژی کمتر و سازگار با محیط زیست به اجرا درآورند. ساخت مگنت‌ها معمولا یک فرایند کثیف است و دفع آنها دشوار است زیرا آنها آلاینده محسوب می‌شوند و این می‌تواند از جمله دلایلی باشد که چرا پردازش آنها به چین منتقل شده است. فرایند Noveon هر دوی این مشکلات را حل کرد و هنگامی که این شرکت ترکیبات نادر خاکی را از محصولات اسقاط‌شده استخراج کرد، از فلز باقی‌مانده به‌عنوان قراضه استفاده شد. اندرسون از شرکت Nidec Motor می‌گوید: «Noveon آهن‌رباهایی با بالاترین قدرت یا چگالی را می‌سازد. آنها بهترین در بین بهترین‌ها هستند». آقای تری کوبی، مدیر منابع استراتژیک جهانی در شرکت Eriez که در پنسیلوانیا مستقر است اولین‌بار در سال 2019 در مورد Noveon از مهندسی که در یک کنفرانس درباره مبحث مغناطیس در اورلاندو فلوریدا شرکت کرده بود، شنید. به زودی این شرکت صنعتی آهن‌رباهای Noveon را آزمایش کرد و آنها را رضایت‌بخش یافت. و از اینجا بود که مشتری آنها شد. کوبی می‌گوید: «آنها کیفیت بسیار بالایی داشتند و ما واقعا تحت تأثیر قرار گرفتیم. استخراج ترکیبات نادر خاکی از مواد قراضه بسیار پیچیده است». آهن‌رباهای دائمی بسته به کاربرد نهایی آنها انواع مختلفی دارند و هر کدام باید ماه‌ها قبل از آماده‌شدن برای تولید انبوه آزمایش شوند. طولی نکشید که اخباری در مورد آهن‌رباهای ساخت داخل Noveon منتشر شد. آقای دان در این خصوص می‌گوید: «تقاضا برای محصول ما شروع به انفجار کرد. بعضی شرکت‌های خودروسازی بودند که با ما تماس می‌گرفتند و می‌گفتند: «چقدر می‌توانید بسازید و چندوقته می‌سازید؟». برای دوره‌ای کوتاه که سهام فناوری و معاملات SPAC در حال رونق‌گرفتن بودند، به Noveon گفته شد که سهام آنها یک میلیارد دلار ارزش دارد. امروز دان فقط به این عدد می‌خندد. او می‌گوید: «من مجبور شدم نگذارم آب از لب و لوچه بانکدارمان سرازیر شود». من در یک تجارت خانوادگی بزرگ شده‌ام. من دیده‌ام که وقتی وانمود می‌کنید پولی روی کاغذ دارید چه اتفاقی می‌افتد که در واقع ارزش آن نیست». از این گذشته، هنوز مسائل بزرگی وجود دارد، ازجمله می‌توان به نحوه دریافت مواد کافی از آهن‌رباهای قدیمی برای تبدیل‌شدن به آهن‌رباهای جدید اشاره کرد. دان می‌گوید که امروزه بیشتر محصولی که Noveon تولید می‌کند از آهن‌رباهای بازیافتی ساخته می‌شوند، این کارخانه تا دوهزار تن ظرفیت تولید دارد و هدف آن این است که حداقل 50 درصد آن از مواد بازیافتی تأمین شود. یک سؤال بزرگ‌‌تر در درازمدت این است که آیا می‌توان جایگزین‌های مناسبی برای خاک‌های کمیاب یافت؟ در ماه مارس، تسلا اعلام کرد که نسل بعدی خودروهای الکتریکی آن حاوی خاک‌های کمیاب نیست. درحالی‌که محققان شرکت آداماس تخمین می‌زنند که حرکت تسلا در کوتاه‌مدت تنها دو تا سه درصد تقاضای جهانی را کاهش می‌دهد، اما توجه را به پتانسیل‌هایی برای جایگزین‌هایی که می‌توانند هزینه‌ها را کاهش داده و از محدودیت‌های زنجیره تأمین اجتناب کنند، متمرکز کرده ‌است. البته اخیرا شرکت Vitesco نیز اعلام کرده است که توانسته بدون بهره‌گیری از این خاک‌های نادر، موتورهایی مناسب برای خودروهای برقی بسازد. در حال حاضر، عدم تعادل عرضه و تقاضا به قدری زیاد است که تمرکز Noveon بر روی افزایش کارخانه خود برای ارائه یک منبع جایگزین از آهن‌رباهای ساخت آمریکا به مشتریان است. همان‌طور که دان می‌گوید: «ما فقط نمی‌خواهیم چین کیفیت زندگی ما را به ما ارائه دهد و کنترل سرنوشت ما را در دست داشته باشد». البته اخیرا محققین دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا به راهنمایی Joseph Cotruvo با استفاده از پروتئین باکتری توانسته‌اند عناصر نادر خاکی را از یکدیگر جدا کنند که این تحقیق کمک شایانی به این صنعت خواهد کرد و راه را برای تحقیق‌های بیشتر می‌گشاید.

‌یک جوالدوز به خودمان

براساس اطلاعات منتشره، در سال ۱۳۹۳ در اکتشاف اولیه پروژه عناصر نادر خاکی که در پهنه ایران مرکزی صورت گرفت، ۲۴ هزار کیلومترمربع از کشور پایش شده است و نهایتا این مساحت به هفت هزار کیلومترمربع منطقه امیدبخش برای استحصال عناصر نادر خاکی رسیده است. در ادامه نیز منطقه شمال شرق کشور به عنوان یکی از امیدبخش‌ترین مناطق برای دستیابی به عناصر نادر خاکی مطرح شده است. البته مسئولان در ابتدا از پتانسیل‌های حدود ۳۰۰ هزارتنی برای عناصر نادر خاکی موجود در کشور صحبت کرده بودند که گویا با شناسایی ذخایر جدید اکنون این میزان با رشد چهاربرابری، به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن افزایش یافته است. در هر صورت واضح است که باید این ذخایر به محصول صنعتی بدل شوند تا ارزآوری بیشتری در خود داشته باشند. در همین زمینه در سال ۱۳۹۶ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی نیز از انجام طرح استانی اکتشاف عناصر نادر خاکی در این استان در سالیان آتی سخن گفته بود. البته می‌توان اطلاعات تکمیلی درخصوص فعالیت‌های انجام‌شده درباره عناصر نادر خاکی در کشور را از مجموعه ایمیدرو در وزارت صنعت، معدن و تجارت کسب کرد. شاید ذکر خبری از راهکار عربستان سعودی بی‌مناسبت نباشد مبنی بر اینکه این کشور در حال راه‌اندازی دومین واحد فرآوری لیتیوم در کشور خود است. این شاید از آن جهت حائز اهمیت باشد که عربستان تولیدی در زمینه لیتیوم ندارد ولی در شرکت تولیدکننده خودروی برقی به نام لوسید نیز سرمایه‌گذاری کرده است و احتمالا برای کاهش ریسک‌های این خودروساز اقدام به راه‌اندازی زنجیره تأمین اجزای خودروی برقی مثل باتری آن کرده است تا مبادا اسیر بازی‌های چین در این عرصه شود. تولید مواد اولیه باتری این خودروها نیازمند انرژی ارزان است که در این کشور به وفور وجود دارد. پس آنها تصمیم دارند با سرمایه‌گذاری شرکت العبیکان، لیتیوم را از معادن اتریش وارد کرده و بعد از تبدیل آن به هیدروکسید لیتیوم، آن را به خودروساز BMW تحویل دهند تا از این طریق در این عرصه نقش‌آفرین باشند. ساخت این تأسیسات بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون‌ دلار هزینه خواهد داشت و احتمالا نخستین هیدروکسید لیتیوم تولیدی را در سال ۲۰۲۶ عرضه خواهد کرد. در اولین واحد نیز عربستان سعودی قراردادی برای ساخت تأسیسات تولید هیدروکسید لیتیوم با ای‌وی متالز، شرکت باتری‌سازی استرالیایی، امضا کرد. نتیجه آنکه در کشور وسیع و غنی ایران می‌توان منابع مناسبی برای این مواد مورد نیاز برای پیشرفت در جهان آینده را یافت، فقط کافی است برای ایجاد ارزش‌افزوده در این مواد، یک اتاق فکر از کارشناسان رشته‌های مختلف پدید آید تا بتوانند با بهره‌جویی از راهکارهای دیگر کشورها و همچنین راهکارهای بومی، مسیری برای رشد ایران ترسیم کنند تا ضمن بهره‌برداری مفید از این منابع در کنار بازیافت محصولات موجود در کشور، فرصت‌های جدید شغلی پدید آمده و با اجرای برنامه‌های تشویقی باعث شوند که شرکت‌های خارجی فناوری‌های جدید را به کشور منتقل کنند و نهایتا باعث تولید ثروت و علاوه بر ایجاد شغل، رفاه عمومی را موجب شوند. این امر فقط با تلاش میسر خواهد شد. در انتها نیز ذکر جمله‌ای از فیلم پروفسور و دیوانه بی‌مناسبت نیست: «زندگی فقط با سختکوشی معنا پیدا می‌کند».

Forbes, 10May 2023