تاوان خیانت

دو ماه پس از شورش عجیب رهبر مزدوران واگنر علیه کارفرمایش، یوگنی پریگوژین هم به سرنوشت دیگر متمردان ولادیمیر پوتین دچار شد. مقام‌های روسیه اعلام کرده‌اند که یوگنی پریگوژین، فرمانده گروه مزدوران واگنر، در جریان سقوط یک جت شخصی در نزدیکی مسکو کشته شده است. 10 سرنشین این هواپیما که گفته شده متعلق به گروه واگنر بوده؛ ازجمله سه خدمه و نیز دیمیتری اوتکین، بنیان‌گذار این گروه، کشته شده‌اند. 

اما دلیل سقوط این هواپیما چه بوده است؟ هنوز دلیل مشخصی برای این سانحه ذکر نشده است و مقام‌های روسیه گفته‌اند در حال تحقیق و انجام عملیات جست‌وجو هستند. جت امبرائر، سابقه‌ای خوب و قابل قبول از نظر ایمنی پرواز دارد و همین امر موجب تقویت این گمان شده که سقوط هواپیما، نتیجه شورش نافرجام دو ماه پیش گروه واگنر به فرماندهی پوگنی پریگوژین بوده است؛ گمانه‌ای که انگشت اتهام را به سمت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، نشانه می‌رود. این اولین بار نیست که مخالفان سر‌به‌نیست می‌شوند؛ فهرست بلندبالایی از افراد، ازجمله منتقدان و تجار روس وجود دارد که با مرگ ناگهانی و سؤال‌برانگیز مواجه شده‌اند.

این احتمال وجود دارد که سقوط هواپیما ناشی از انفجاری در داخل یا خارج از هواپیما باشد؛ مانند انفجار مواد منفجره در داخل هواپیما یا اصابت موشک به هواپیما. دیوید سوسی، بازرس سابق ایمنی در اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده نیز سقوط هواپیما به دلیل انفجار در داخل یا اصابت موشک از خارج را محتمل دانست و به سی‌ان‌ان گفت هواپیما در حالی که تنها یک بال داشت، سقوط کرد.

تعدادی از کانال‌های مرتبط با واگنر در شبکه‌های اجتماعی ادعا کردند که سیستم دفاع هوایی روسیه این جت را سرنگون کرده است. برخی دیگر نیز گفته‌اند که داخل هواپیما یک بمب جاسازی شده بود. برخی رسانه‌های آمریکایی هم گفته‌اند این هواپیما هدف شلیک موشک پدافند هوایی روسیه قرار گرفته است.

انهدام این هواپیما ۲۴ ساعت پس از انتشار خبر برکناری ژنرال سرگئی سوروویکین، فرمانده پیشین مأموریت اوکراین  از فرماندهی نیروی هوایی این کشور انجام شد. سوروویکین که به دلیل روش خاصش در درگیری‌های سوریه، «ژنرال آرماگدون» لقب گرفته بود، به روابط حسنه‌اش با پریگوژین معروف بود و مخالفتش را با برخی مقام‌های ارشد در سلسله‌مراتب امنیتی، از‌جمله سرگئی شویگو، وزیر دفاع، به دلیل نحوه هدایت جنگ اوکراین ابراز کرده بود.

شورش گروه واگنر در اواخر ماه ژوئن و در میانه جنگ با اوکراین، بزرگ‌ترین چالش برای ولادیمیر پوتین در تمام دوران ۲۳‌ساله‌ای که او قدرت را در دست داشته، محسوب می‌شود. روز ۲۴ ژوئن، وضعیت در روسیه و به‌ویژه مسکو به‌شدت غیرعادی بود. نیروهای مسلح در خیابان‌های پایتخت مستقر شده بودند و به‌ نظر می‌رسید گروه واگنر که به ۲۰۰ کیلومتری مسکو رسیده بود، به‌زودی وارد پایتخت می‌شود؛ اما ناگهان و قبل از هر رویارویی مسلحانه‌ای، یوگنی پریگوژین از پایان شورش و عقب‌نشینی نیروهای خود خبر داد. پا‌در‌میانی رئیس‌جمهوری بلاروس که از نزدیک‌ترین متحدان پوتین محسوب می‌شود، باعث شد که فرمانده گروه واگنر، این تصمیم را بگیرد و اعضای گروهش را به بلاروس منتقل کند.

جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: «به‌ طور دقیق نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده است، اما اگر گزارش‌ها تأیید شود، شگفت‌زده نخواهم شد. اتفاق‌های زیادی در روسیه رخ می‌دهد که پوتین پشت آن است». بیل برنز، رئیس سیا و آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، نظرات مشابهی را بیان کرده‌اند و به سابقه طولانی بازپرداخت پوتین و دفعات مرگ منتقدان یا مخالفان روسی در شرایط مرموز اشاره کرده‌اند. میخایلو پودولیاک، مشاور رئیس‌جمهوری اوکراین نیز دراین‌باره گفت: «این حذف نمایشی، پیامی از پوتین به نخبگان روسیه در آستانه انتخابات ۲۰۲۴ است؛ مراقب باشید، خیانت مساوی با مرگ است».

زبیگنیو راو، وزیر امور خارجه لهستان نیز گفت: «مخالفان سیاسی که ولادیمیر پوتین آنها را تهدیدی برای قدرت خود می‌داند، به‌ طور طبیعی نمی‌میرند». بیل برودر، منتقد پوتین که تا پیش از اخراج از روسیه از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در این کشور بود، به سی‌ان‌ان گفت از اینکه پریگوژین پس از شورش همچنان زنده مانده بود، شگفت‌زده بوده است. او گفت ممکن است دیگر رهبران گروه واگنر و متحدان پریگوژین اکنون در حال فرار یا پنهان‌شدن باشند.

ولادیمیر پوتین در نخستین واکنش به انتشار خبر کشته‌شدن یوگنی پریگوژین ضمن تسلیت به خانواده او، از عملکرد پریگوژین تقدیر کرد و او را یک مرد «مستعد» و «فداکار» توصیف کرد. به ادعای رئیس‌جمهوری روسیه، پریگوژین از سفر آفریقا باز‌می‌‌گشت و پیش از سقوط هواپیما جلسات مهمی داشت. به‌ گفته پوتین، مردم روسیه فداکاری‌های پریگوژین را فراموش نخواهند کرد. پوتین از مردم روسیه خواست تا صبور باشند و منتظر بمانند تا نتایج تحقیقات رسمی مقام‌های دولتی روشن شود. به‌ گفته پوتین، بررسی علت سقوط هواپیمای حامل پریگوژین زمان‌بر است.

ماجرای پریگوژین در مقایسه با دیگر افرادی که گرفتار خشم کرملین قرار گرفته‌اند، مورد بسیار متفاوتی بود که مرگ او را برای روس‌ها بحث‌برانگیزتر می‌کند. پریگوژین مردی بود که برای کرملین بسیار مفید بود و برخی از روس‌ها او را یک قهرمان ملی می‌دانستند. گروه شبه‌نظامیان مزدور واگنر در سال ۲۰۱۴ از نیروهای دوآتشه سابق «اسپتسناز» (نیروهای ویژه) روسیه و دیگر سربازان تشکیل شد. این گروه در شرق اوکراین بسیار فعال بود و با عقب‌راندن ارتش اوکراین از باهموت به شهرت وحشتناکی دست یافت که اصلا با فرماندهی نسبتا ضعیف ارتش منظم روسیه قابل مقایسه نبود.

گروه واگنر بیشتر زمانی توانست صفوف خود را تقویت کند که پریگوژین شخصا از زندان‌ها و تبعیدگاه‌های کیفری روسیه بازدید کرد و هزاران محکوم از‌جمله متجاوزان و قاتلان را به خدمت گرفت. این افراد برگزیده همان‌هایی هستند که 

به طور مؤثر در شرق اوکراین مورد استفاده قرار گرفتند.